Dagblaðið Vísir - DV - 11.11.2011, Blaðsíða 14

14 | Fréttir 11.–13. nóvember Helgarblað
Í
slenska ríkisstjórnin og sú banda-
ríska fóru, eins og kunnugt er, tvær
ólíkar leiðir í viðbrögðum sín-
um við hruni fjármálafyrirtækja
haustið 2008. Ríkisstjórn Íslands
ákvað að reyna ekki að bjarga íslenska
bankakerfinu með því að leggja því
til fjármuni á meðan sú bandaríska
ákvað að gera það með hinu svokall-
aða TARP-prógrammi, 700 milljarða
dollara innspýtingu inn í bankakerfið
bandaríska. Bandaríska ríkisstjórnin
dempaði efnahagskreppuna í Banda-
ríkjunum með aðgerðum sínum á
meðan hrun íslensku bankanna var
algert og afleiðingarnar hér á landi
eftir því.
Íslenska bankakerfinu var því leyft
að hrynja án inngripa ríkisins þar sem
ekki voru taldar vera forsendur til að
bjarga því á meðan bandarísku stór-
bönkunum, eins og Goldman Sachs,
J.P. Morgan, Citibank og Morgan Stan-
ley, var hjálpað við að standa af sér
storminn – að Lehman-bankanum
undanskildum auðvitað. Fjölmargir
bandarískir bankar, á þriðja hundrað,
hafa orðið gjaldþrota vegna fjármála-
krísunnar 2008 en stóru bankarnir
héldu velli vegna TARP. Til viðbótar við
þetta lagði Barack Obama Bandaríkja-
forseti svo enn frekari 800 milljarða
dollara inn í fjármálakerfið bandaríska
árið 2009 til að styrkja það. Heildar-
upphæðin sem bandaríska ríkisstjórn-
in hefur sett inn í bandaríska fjármála-
kerfið af þarlendu skattfé nemur því
1.500 milljörðum dollara, rúmlega 170
þúsund milljörðum íslenskra króna.
Gagnrýnisraddir
Meðal þeirra sem hafa gagnrýnt þá
ákvörðun hins opinbera á Íslandi að
leggja íslensku bönkunum ekki til fé til
að reyna að bjarga þeim frá falli er Jón
Ásgeir Jóhannesson, einn af stærstu
hluthöfum Glitnis. Líkt og kunnugt er
mörkuðu erfiðleikar Glitnis til að end-
urfjármagna sig upphafið að íslenska
efnahagshruninu. Jón Ásgeir hefur
alltaf verið ósáttur við þá ákvörðun
Seðlabanka Íslands að lána bankan-
um ekki fjármuni til að standa skil á
láni sem þurfti að endurfjármagna í
október 2008.
Í viðtali við DV í október sagði Jón
Ásgeir um þetta: „Ég hvet alla sem
hafa áhuga á að vita hvað gerðist í raun
að skoða heimildarmyndir eins og
Meltdown því þar má sjá að í Banda-
ríkjunum var almennileg verkstjórn.
Þar settust menn saman inn í herbergi
þar sem Bernanke, seðlabankastjóri
Bandaríkjanna, og Paulson, þáverandi
fjármálaráðherra Bandaríkjanna, sátu
við borðið og tóku það ekki í mál að
menn yfirgæfu herbergið áður en búið
væri að finna lausn á málum, öðruvísi
gætu þeir ekki farið inn í mánudaginn
því annars myndi efnahagslífið hrynja
og atvinnuleysið fara upp í 25 pró-
sent. Seinna viðurkenndi Bernanke að
það hefðu verið mikil mistök að láta
Lehman-bankann hrynja, jafnvel þótt
hann hafi bara verið agnarlítill hluti
af þeirra hagkerfi. Alls hafa 270 bank-
ar farið á hausinn í Bandaríkjunum og
flestir þeirra voru litlir. Þar af hafa sjö
aðilar verið grunaðir um fjármálamis-
ferli en hér eru 300 manns komnir á
sakamannabekk út af þremur bönk-
um. Þetta er ekki eðlilegt og algjörlega
óskiljanlegt.“
Skammgóður vermir
Fjárútlát Bandaríkjastjórnar hafa þó
ekki dugað til að bregðast með afger-
andi hætti við kreppunni í Banda-
ríkjunum sem fall Lehman-bankans
leiddi til. Á þetta hefur verið bent í
ýmsum greinum sem birtar hafa ver-
ið í bandarískum fjölmiðlum, meðal
annars í greininni „Should some ban-
kers be prosecuted“ sem birtist í nóv-
embertölublaði tímaritsins New York
Review of Books.
Í greininni fjalla höfundarnir Jeff
Madrick og Frank Partnoy um við-
brögð Bandaríkjastjórnar við hruni
Lehman Brothers og hvernig hið
opinbera hefur hagað uppgjöri sínu
við meint lögbrot og fjármálamisferli
sem talin eru eiga þátt í falli fjárfest-
ingabankans og kreppunni í landinu.
Þessir tveir þættir, viðbrögð hins opin-
bera við hruninu þar í landi árið 2008
og þær aðgerðir sem hið opinbera
hefur farið í til að upplýsa um lög-
brot sem framin voru í fjármálageir-
anum og eftir atvikum refsa mönnum
fyrir þau, eru því nátengdir að mati
Madricks og Partnoys. Svipuð túlkun
virðist koma fram í máli Jóns Ásgeirs
hér fyrir ofan þar sem hann setur við-
brögðin við efnahagskrísunni í sam-
hengi við uppgjörið á henni.
Höfundarnir benda á að atvinnu-
leysi í Bandaríkjunum sé ennþá meira
en 9 prósent og að hagvöxtur í land-
inu hafi einungis verið um eitt pró-
sent síðastliðið hálft ár. Af ástandinu
í efnahagslífi Bandaríkjamanna draga
höfundarnir þá ályktun að þrátt fyrir
1.500 milljarða dala fjárveitingu inn
í bandaríska bankakerfið geti önnur
kreppa riðið yfir landið. „Ný vanda-
mál steðja að mörkuðum heimsins og
á sama tíma gæti bandaríska hagkerf-
ið gengið í gegnum aðra kreppu, eftir
aðeins takmarkaðan bata eftir verstu
kreppu sem riðið hefur yfir hagkerfi
heimsins síðan í kreppunni miklu.“
Með öðrum orðum: Þrátt fyrir þessi
miklu fjárútlát Bandaríkjastjórnar til
að styrkja bandarísku bankakerfið eru
afleiðingarnar af aðstoðinni hugsan-
lega aðeins skammgóður vermir.
Enginn ákærður enn
Á sama tíma og afleiðingarnar af 1.500
milljarða dollara ríkisaðstoðinni eru
fremur dræmar, samkvæmt höfund-
unum, hafa bandarískar eftirlitsstofn-
anir ekki lagt mikið upp úr því að
sækja menn til saka fyrir lögbrot sem
leiddu til kreppunnar í Bandaríkjun-
um. „Hingað til hafa opinberar stofn-
anir ekki höfðað mörg dómsmál gegn
stóru fjármálafyrirtækjunum sem áttu
þátt í hruninu, og ekki ein ákæra fyrir
hegningarlagabrot hefur verið gefin út
gegn neinum starfsmanni stóru bank-
anna. Stjórnvöld hafa verið upptekn-
ari af því að bjarga bankamönnum en
að ákæra þá,“ segja þeir Madrick og
Partnoy í greininni.
Höfundarnir segja að í septem-
ber á þessu ári hafi Verðbréfaeftirlit
Bandaríkjanna gefið það út að stofn-
unin hafi ákært 73 einstaklinga og lög-
aðila fyrir misferli sem leiddi til eða
var afleiðing af efnahagskreppunni
árið 2008. Meðal þess sem hefur ver-
ið ákært fyrir eru blekkingar gegn fjár-
festum og að gera lítið úr þeirri áhættu
sem fylgdi einstaka fjárfestingum.
Í einhverjum tilfellum hefur Verð-
bréfaeftirlitið vísað þessum ákæru-
málum til saksóknara. Ákærurnar
sem sendar hafa verið til saksóknara
hafa hins vegar ekki leitt til þess að
einstaklingum eða lögaðilum hafi
verið stefnt fyrir dóm. Verðbréfaeftir-
litið bandaríska hefur líka heimild til
þess að ljúka málum sjálft við þá ein-
staklinga og lögaðila sem eru til rann-
sóknar fyrir lögbrot.
Sleppa með sektargreiðslur
Verðbréfaeftirlitið hefur farið þessa
leið í nokkrum málum samkvæmt
greininni í The New York Review of
Books. Í fyrra slapp forstjóri fjármála-
fyrirtækisins Countrywide Financi-
al, Angelo Mozilo, við að vera sótt-
ur til saka fyrir fjárdrátt, innherjasvik
og fyrir að blekkja viðskiptavini sína
með því að greiða sekt upp á 67,5
milljónir dollara, nærri 8 milljarða
króna. Country wide Financial var
einn stærsti veitandi undirmálslána í
Bandaríkjunum á árunum fyrir efna-
hagskrísuna 2008.
Þessi upphæð var hins vegar að-
eins lítill hluti af persónulegum hagn-
aði Mozilos sem er metinn á 600 millj-
ónir dollara, nærri 70 milljarða króna.
Höfundar greinarinnar nefna sérstak-
lega að í sáttinni í málinu hafi ekki fal-
ist að Mozilo hafi þurft að viðurkenna
sekt sína. Vilji Mozilos til að undir-
gangast sátt í málinu ætti þó að segja
eitthvað um sekt hans.
Önnur dæmi sem höfundarnir
taka eru sektargreiðslur sem bank-
arnir Goldman Sachs og J.P. Morgan
greiddu til ríkisins vegna rannsóknar
á því hvort starfsmenn bankans hefðu
blekkt viðskiptavini sína í viðskiptum
með eina gerð af húsnæðislánum.
Goldman Sachs greiddi sekt upp á 550
milljónir dollara, rúma 63 milljarða
króna, og J.P. Morgan upp á tæpar 154
milljónir dollara, tæpa 18 milljarða
króna, og voru rannsóknirnar felldar
niður í kjölfarið. Til samanburðar má
nefna að hagnaður Goldman Sachs á
árinu 2010 nam 8,5 milljörðum doll-
ara, nærri 1.000 milljörðum króna.
Sektargreiðsla Goldman Sachs nam
því aðeins litlum hluta af hagnaði
Ólíkt uppgjör
við hrunið
n Hafa brugðist við efnahagskrísunni 2008 með ólíkum hætti n Ólíkt uppgjör stafar af ólíkum viðbrögðum
við efnahagskrísunni um haustið 2008 n Stóru bankarnir hrundu á Íslandi en þeir bandarísku héldu sjó
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Úttekt
Mótmæli 2009 og 2011 Búsáhaldabyltingin í ársbyrjun 2009 leiddi til þess að ný ríkisstjórn tók við völdum á Íslandi. Í Bandaríkjunum hefur Occupy Wall Street hreyfingin mótmælt í
haust. Mótmælunum er beint gegn óréttlætinu í bankakerfinu þar í landi, launakjörum og bónusum bankamanna og öðru slíku.
Ólíkar aðgerðir Seðlabankar Íslands og Bandaríkjanna brugðust með ólíkum hætti
við falli Lehman Brothers og efnahagskreppunni haustið 2008. Bernanke, seðla-
bankastjóri Bandaríkjanna, tók þátt í að setja 700 milljarða dollara inn í fjármálakerfið.
Seðlabankastjóri Íslands, Davíð Oddsson, var hins vegar mótfallinn því að leggja Glitni
til lánsfé - fall Glitnis kom íslenska efnahagshruninu af stað.
„Stjórnvöld hafa
verið uppteknari
af því að bjarga banka-
mönnum en að ákæra þá.
„Þar af hafa sjö að-
ilar verið grunaðir
um fjármálamisferli en
hér eru 300 manns komn-
ir á sakamannabekk út af
þremur bönkum.