Dagblaðið Vísir - DV - 11.12.2009, Qupperneq 22

22 föstudagur 11. desember 2009 fréttir
Foreldrar verða að kenna börnum sínum að takast á við stríðni svo þau lendi síður í einelti, segir Sjöfn Þórðar-
dóttir. Hún segir foreldra þolenda og gerenda eineltis þurfa að leita sér ráðgjafar til að finna réttu leiðirnar til að
hjálpa börnunum. Kolbrún Baldursdóttir segir að gerandanum líði ekki síður illa vegna lélegrar sjálfsmyndar.
Er barnið mitt lagt í EinElti?
1. Þegar barnið kemur heim úr skóla eða tómstundastarfi með skítug,
blaut eða rifin föt, skemmdar námsbækur eða segist hafa „týnt“
einhverju án þess að geta gert almennilega grein fyrir því sem gerðist.
2. Barnið getur ekki gefið trúverðuga skýringu á mari, skeinum, sári
eða skurðum sem það hefur hlotið.
3. Bekkjarfélagar/leikfélagar koma ekki lengur heim með barninu og
það leikur sér minna með þeim eftir skóla.
4. Barnið langar ekki – og er jafnvel hrætt við – að fara í skólann og ber
við vanlíðan af einhverju tagi.
5. Einkunnir verða lélegri og áhugi á skólanum dvínar.
6. Barnið velur sér undarlega leið heim úr skóla.
7. Barnið er niðurdregið, virðist óhamingjusamt eða er þunglynt.
8. Barnið fær reiðiköst og missir stjórn á sér.
9. Barnið er oft með magapínu, litla matarlyst eða höfuðverk.
10. Barnið sefur illa, fær martraðir og grætur jafnvel í svefni.
11. Barnið hnuplar eða biður um meiri peninga heima (til að blíðka þá
sem leggja það í einelti).
* Úr bæklingnum Einelti – góð ráð til foreldra frá Heimili og skóla
bÚðU bÖrnin
UnDir Stríðni
„Foreldrar verða að taka ábyrgð á
börnunum sínum og þekkja ein-
kenni eineltis til að geta tekist á við
það. Ef foreldrar eru meðvitaðir um
einelti og firra sig ekki ábyrgð tel
ég að samfélagið sé í betri málum,“
segir Sjöfn Þórðardóttir, formaður
Heimilis og skóla.
Krakkar finna veikleika
Sjöfn segir alls kyns krakka verða
fyrir einelti – ekki bara þá sem skera
sig úr í útliti eins og margir halda.
„Gerendur leita að veikleika-
merkjum og þau þurfa ekki að vera
útlitsleg. Ef börn finna merki um
veikleika byrjar ákveðin stríðni sem
einstaklingar taka misjafnlega í. Ef
einstaklingur bregst illa við stríðn-
inni heldur gerandinn áfram að
áreita hann með því að nota þenn-
an veikleika. Það einkennir þá sem
urðu fyrir einelti í æsku og við höf-
um rætt við í dag á fullorðinsárun-
um að þeir héldu að þeir væru öðru-
vísi en aðrir. Að það væri eitthvað að
þeim. Þeir hættu að þora að vera á
meðal krakkanna.
Foreldrar eru fyrirmyndir
Sjöfn telur mjög mikilvægt að for-
eldrar kenni börnum sínum að tak-
ast á við stríðni og geti þannig kom-
ið í veg fyrir einelti eða stöðvað það
áður en það verður alvarlegt.
„Það er mjög gott ráð fyrir for-
eldra að kenna börnum að bregð-
ast við stríðni og kenna þeim að vera
sterkir og sjálfstæðir persónuleik-
ar. Foreldrar eiga líka að vera sterk-
ar fyrirmyndir barnanna þannig
að börnin séu tilbúin til að takast á
við stríðni og sýni ekki þessi veik-
leikamerki. Foreldrar geta komið í
veg fyrir einelti með því að styrkja
sjálfsmynd barnanna og bregðast
strax við ef minnsti grunur um ein-
elti vaknar,“ segir Sjöfn. Hún brýnir
einnig fyrir foreldrum að passa tals-
mátann í kringum börn.
„Foreldrar verða að hugsa um
hvernig þeir tala um aðra og passa
sig á að tala jákvætt um skólann og
félagana. Við verðum að gera okk-
ur grein fyrir að við berum ábyrgð
á börn-
unum. Það sem kemur frá heimilinu
fara þau með út í samfélagið.“
Gerendur þurfa útrás
Sjöfn bendir foreldrum á að leita sér
ráðgjafar ef grunsemdir vakna um
einelti. Hún segir það einnig mikil-
vægt að foreldrar þeirra barna sem
leggja í einelti séu meðvitaðir um úr-
ræði til að stöðva það.
„Þau börn sem leggja í einelti eru
oft skapbráð, fljótfær og sterkir, vin-
sælir persónuleikar sem þurfa ögr-
andi verkefni. Það þarf að veita þeim
verkefni þannig að þau hafi nóg að
gera og fái útrás. Það er mjög mikil-
vægt að foreldrar leiti sér ráðgjafar ef
þeir hafa minnsta grun um að barnið
þeirra sé að valda sársauka hjá öðr-
um börnum.“
Virk eineltisáætlun
Sjöfn segir að allir foreldrar ættu að
kynna sér hvort eineltisáætlun sé í
skóla barnsins og fara fram á að hún
sé sýnileg foreldrum, nemendum,
kennurum og öðru starfsfólki.
„Þeir geta krafist þess að þessi
áætlun sé til og henni sé fylgt. Það er
ekki nóg að hún sé til á plaggi, hún
þarf að vera virk.“
Hún segir enn fremur að foreldr-
ar þurfi að vera á varðbergi fyrir ein-
elti þó að þeirra börn eigi ekki hlut að
máli.
„Ef foreldri hefur minnsta grun
um að verið sé að leggja einhvern í
einelti verða þeir
að láta vita. Standa
ekki bara og horfa
á.“
Afbrýðisemi og
reiði
Kolbrún Baldurs-
dóttir sálfræðing-
ur er einnig skóla-
sálfræðingur og
hefur fengið tals-
vert mikið af til-
kynningum um
einelti í vetur.
„Það er áberandi að þolendur
séu námslega sterkir krakkar, flott-
ir krakkar með allt sitt á hreinu, á
meðan gerendur hafa verið slakir
námsmenn. Það hefur komið upp
á yfirborðið að þessi velgengni þol-
endanna vekur upp afbrýðisemi og
reiði hjá gerendum. Þegar kafað er
ofan í svona mál kemur í ljós að ger-
andanum líður mjög illa, hvort sem
það er vegna sjálfsmyndar eða fjöl-
skylduvandamáls.“
Fylgismönnum líður illa
Kolbrún vill brýna fyrir foreldrum
að setjast niður og tala við börnin
sín áður en þau byrja í grunnskóla
um stríðni og einelti.
„Börnin þurfa að muna að koma
vel fram við skólafélagana þótt allir
séu ekki vinir þeirra. Þau mega held-
ur ekki vera vond eða skilja neinn út
undan. Það skiptir máli að tala um
þetta strax á opinskáan hátt. Á sama
tíma má tala um allt í sambandi við
það að vera í skóla og umgangast
önnur börn.“
Hún segir líka brýnt að byggja
upp sjálfstraust barna.
„Því betra sjálfstraust sem barn-
ið hefur og sterkara innra sjálf því
minni líkur eru á að það verði þol-
andi. Betri innri líðan er aðalfor-
vörnin fyrir ytri vá yfir höfuð. Ef
barnið er með slaka sjálfsmynd og
óöruggt er það stöðugt að þóknast
öðrum og þá er hætt við að það verði
fylgismaður. Standi hjá en leggi ekki
beinlínis í einelti. Þeim líður hrika-
lega illa oft því þau sáu þetta gerast
en gerðu ekki neitt,“ segir Kolbrún.
Hún segir þá fullorðnu sem leita sér
hjálpar hjá henni mjög þjakaða af
einelti sem þeir urðu fyrir í æsku.
„Við erum bara heppin að það
hefur ekki eitthvað skelfilegt gerst
hér eins og hefur gerst úti í heimi.“
liljA KAtrín GunnArSdóttir
blaðamaður skrifar liljakatrin@dv.is
10 mánudagur 7. desember 2009
fréttir
DREYMDI uM
MYRÐA SKÓLA-
FÉLAGAn
„Einelti getur eyðilagt manneskju
fyrir lífstíð. Ég á aldrei eftir að gleyma
þessum æskuárum. Þetta eru upp-
byggjandi ár og ár sem eiga að vera
skemmtileg. Ég hef lært að lifa með
og gera upp mína fortíð,“ segir
Gunnar Magnús Halldórsson. Hann
var lagður í einelti í grunnskóla í átta
ár og hafði það gríðarlega niðurríf-
andi áhrif á sálarlíf hans. Hann vill
segja sögu sína til að opna umræð-
una um einelti og ýta við skólum að
efla eineltisáætlanir sínar. Hann lít-
ur ekki á sig sem fórnarlamb heldur
vill hann hjálpa öðrum sem lenda í
eða hafa lent í einelti.
Fundu veikleikana
Gunnar bjó fyrstu ár ævi sinnar í
Breiðholti en flutti í Grafarvog árið
1992, þá sex ára gamall. Fyrst um
sinn gekk grunnskólagangan vel en
upp úr þriðja bekk byrjuðu hlutirnir
að breytast.
„Þá sá ég að hluti vinahóps míns
fjarlægðist mig og talaði illa um mig.
Það varð til þess að ég skipti um
vinahóp og reyndi að finna mér aðra
vini. Það eru allir með sína veikleika
og þeir sem stjórnuðu eineltinu
fundu mína veikleika og notuðu þá
gegn mér. Síðan fór þetta versnandi.
Áður en ég vissi af stækkaði þessi
hópur og margir árgangar af krökk-
um voru á móti mér,“ segir Gunnar.
Íhugaði sjálfsvíg
Mjög fljótlega læddust sjálfsvígs-
hugsanir inn í huga Gunnars.
„Í fimmta bekk var ég haldinn
lífsleiða. Mér fannst ekkert vera
hægt að gera og velti fyrir mér að
ljúka þessu lífi. Samkvæmt handbók
skólans átti skólinn að vera með fína
eineltisáætlun en aldrei heyrði mað-
ur minnst á hana. Þetta er þessi týp-
íska íslenska hugsun. Hugsa málin
voðalega mikið en framkvæma þau
aldrei. Ég talaði oft við námsráð-
gjafa og var í fjölmörgum viðtölum
þar, en ekkert breyttist,“ segir Gunn-
ar. Hann þorði ekki að opna sig fyr-
ir foreldrum sínum um vandamálið
og kennararnir létu þau ekki heldur
vita.
„Það var aldrei minnst á þetta á
foreldrafundum. Það var alltaf látið
eins og allt væri í orden.“
Skólinn var martröð
„Það sem ég þurfti að upplifa var
andlegt og líkamlegt ofbeldi á hverj-
um degi. Fötunum mínum var með-
al annars stolið, það var gyrt niðrum
mig, skotið á mig með loftbyssu, mér
haldið niðri og hrækt á mig og jóg-
úrt sprengt í töskunni minni. Ég var
uppnefndur alls staðar. Ég var hætt-
ur að heyra venjulega nafnið mitt.
Ég var uppnefndur í verslunarmið-
stöðvum í Grafarvogi og eineltið var
orðið hluti af mínu daglega lífi
Þegar mamma og pabbi sendu
mig út í búð var ég yfirleitt rændur
eða laminn á leiðinni. Ekki bara af
jafnöldrum heldur líka yngri krökk-
um og mér fannst það svo mikil nið-
urlæging. Fólk hefur komið til mín
í dag og beðist afsökunar á einstök-
um atvikum sem ég man ekkert eft-
ir. Þetta er bara ein stór kássa fyrir
mér. Skólinn var eintóm martröð.
Það var orðið allt í lagi að verða lam-
inn því það greri – hitt ekki,“ segir
Gunnar. Í kjölfarið einangraði hann
sig heima hjá sér í tölvunni og gerði
sér upp veikindi til að þurfa ekki að
mæta í skólann. Honum gekk vel að
læra í byrjun skólagöngunnar en
smátt og smátt fóru einkunnir hans
versnandi.
Afneitunin gríðarleg
Í níunda bekk opnaði Gunnar sig
fyrir foreldrum sínum í kjölfar at-
viks þar sem honum lenti saman við
kennara. Þá fór hann í skóla í Breið-
holti en eineltið hélt áfram, þótt það
væri ekki jafnumfangsmikið.
„Þar var hópur fólks sem þekkti
til fólks í gamla skólanum mín-
um. Ég heyrði uppnefnin ennþá en
fékk að tengjast ákveðnum hópi.
Mér fannst ég vera orðinn partur af
einhverju. Eftir tíunda bekk fór ég
í Menntaskólann við Sund og náði
ekki að tengjast neinum. Ég átti erf-
itt með að tengjast og treysta fólki.
Ég vildi helst vera einn. Mér leið öm-
urlega og var ekkert búinn að gera í
mínum málum. Ég hugsaði alltaf að
þetta yrði kannski einhvern tímann
betra,“ segir Gunnar. Hann segir
þessa hugsun hluta af gríðarlegri af-
neitun sem þolendur eineltis finna
fyrir.
„Að opna sig fyrir einelti getur
verið erfitt fyrir þolandann því af-
neitunin er svo rosalega sterk. Ég
átti erfitt með að segja hvort þetta
væri einelti eða stríðni – afneitun-
in verður svo mikil. Ég hugsaði allt-
af að þetta yrði allt í lagi á morgun.
Þunglyndið hellist yfir mann eftir
smá tíma og verður verra og verra
ef maður gerir ekkert í því. Ef mað-
ur kjaftar frá fær maður yfirleitt að
kenna á því eða fær smá frið og ein-
eltið verður verra næst.“
Dreymdi um að
myrða gerendurna
Í MS leið Gunnari ömurlega og hann
féll á öðru ári.
„Ég leitaði í flóttaleiðir eins og
áfengi og eiturlyf. Þegar ég féll taldi
ég það bara vera námsleiða. Mér leið
aldrei vel í skólanum. Skólinn var
bara fangelsi fyrir mér. Ég var búinn
með tíu ára dóm, af hverju átti ég að
sitja af mér fjögur ár í viðbót?“
Gunnar braut sjálfan sig niður og
á nokkrum tímapunktum íhugaði
hann alvarlega að svipta sig lífi.
„Sjálfsvígshugmyndir leituðu á
mig. Ég vissi ekkert hvert ég átti að
leita. Hvar ég átti að kalla á hjálp. Ég
var farinn að halda að ég væri vanda-
málið. Ég var farinn að trúa því að ég
væri ljótur, leiðinlegur og ömurleg-
ur og var haldinn mikilli vanlíðan á
hverjum degi. Það á enginn að þurfa
að taka sitt eigið líf út af einelti. Eng-
inn. Þetta er svo ljótt. Það er ekkert
töff að leggja í einelti. Þú færð engu
framgengt,“ segir Gunnar. Hann
íhugaði meira að segja að gera út um
þá sem lögðu hann í einelti.
„Skólamorðin sem gerast erlend-
is eru nánast öll afleiðingar eineltis.
Mig dreymdi um að drepa þetta lið
sem lagði mig sem verst í einelti og
svipta mig síðan lífi. Ég var orðinn
það sjúkur að þessi hugsun var orð-
in rétt.“
Edrú í þrjú ár
Gunnar sagði skilið við Bakkus og
eiturlyf í desember árið 2006 og hef-
ur verið edrú síðan þá. Fyrir ári fór
hann að takast á við það einelti sem
hann varð fyrir.
„Ég er í tólf spora samtökum og
er að vinna í sjálfum mér. Það hef-
ur gefið mér helling til baka. Ég hef
lært að afneita ekki fortíðinni held-
ur gera hana upp. Ég sé betur og bet-
ur að ég er ekki ömurlegur. En ég fæ
samt niðursveiflur enn þann dag í
dag vegna mjög djúps þunglyndis.
Ég er á lyfjum til að halda þunglynd-
inu niðri og ég skammast mín ekkert
fyrir það. Ég skammast mín ekkert
fyrir að hafa verið lagður í einelti. Ég
er ekki einn. Það er gríðarlega stór
hópur á Íslandi sem lendir í einelti.“
Hann segir þunglyndið aðeins
einn af fjölmörgum neikvæðum
fylgifiskum eineltis.
„Afleiðingar eineltis eru hrika-
legar. Það er þunglyndi, áfeng-
is- og vímuefnaneysla, útilokun,
reiði, kvíði ótti og maður verður
andlega fatlaður í mannlegum sam-
skiptum. Afneitunin er líka svo
sterk. Það er ekkert hægt að gera
þegar þolandinn er í afneitun. Það
er svo erfitt.“
Þögnin drepur
Gunnar segir ekki nógu mikið talað
um einelti á Íslandi. Hann segir ekki
bara þolendur þurfa hjálp heldur
einnig gerendur.
„Gerandinn þarf auðvitað sál-
fræðihjálp alveg eins og ég. Ég upp-
lifi fólkið sem horfði á eineltið og
sagði ekki neitt líka sem gerendur.
Það þorði enginn að standa upp
fyrir mig og segja eitthvað. Þögnin,
hún drepur. Að þegja yfir einelti er
bara dauðadómur.
Einelti er ekki búið mál þegar
skólinn er búinn. Það getur fylgt
fórnarlambinu alla ævi og getur
eyðilagt manneskju fyrir lífstíð.
Manneskjan á alltaf eftir að bera
þessi sár og það er svakaleg vinna í
kringum það að byggja sig upp. Mig
langar að aðstoð sé aðgengilegri því
flestir þolendur vita ekki hvert þeir
eiga að leita. Skólinn á líka að bera
meiri ábyrgð. Ef krakkar geta ekki
opnað sig í skólanum þurfa þeir að
opna sig heima fyrir. Ég veit að það
eru nemendaráð í mörgum skólum
og krakkar geta talað við þau. Það
er aldrei hægt að útrýma einelti en
nGunnar er ósáttur við að hafa ekki fengið
viðeigandi hjálp og vísar í nítjándu
grein Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna
.
„Hvað erum við að gera með þennan Barn
asáttmála ef við getum ekki farið eftir
honum?“ spyr Gunnar.
19. gr.
1. Aðildarríki skulu gera allar viðeigandi rá
ðstafanir á sviði löggjafar, stjórnsýslu,
félags- og menntunarmála til að vernda ba
rn gegn hvers kyns líkamlegu
og andlegu ofbeldi, meiðingum, misnotku
n, vanrækslu, skeytingarleysi, illri
meðferð eða notkun, þar á meðal kynferði
slegri misnotkun, meðan það er
í umsjá annars eða beggja foreldra, lögráð
amanns eða lögráðamanna, eða
nokkurs annars sem hefur það í umsjá sinn
i.
LiLjA KAtrÍn GunnArSDóttir
blaðamaður skrifar liljakatrin@dv.is
Gunnar Magnús Halldórsson
Barnasáttmálinn brotinn
fréttir
7. desember 2009 mánudagur 11
AÐ
A
við getum verið stöðugt á varðbergi
með því að opna umræðuna. Ekki
bara tala um hana í eina viku á ári
eins og hefur verið gert hérna á landi
heldur vera stöðugt á varðbergi “
Helvíti að lenda í einelti
„Ég er ekkert reiður í dag. Þetta
gerðist, ég get ekkert að því gert.
Reiði er frá manni sjálfum og mað-
ur velur hvort maður er reiður eða
hvort maður ætlar að takast á við
hlutina. Ég er búinn að læra að
maður hleypur ekki frá vanda-
málum, maður þarf að vinna í
þeim. Það gagnast engum að
vera fórnarlamb. Það gagn-
ast einhverjum að ég segi
sögu mína af skólakerfinu
og afleiðingum eineltis. Að
ég segi sögu af eftirköstun-
um sem eru hræðileg. Það
er helvíti að lenda í og lifa
með einelti.“
n Ræða við barnið og komast að því hvort
grunurinn reynist
réttur. Oft reyna börn sem eru lögð einelti
að leyna því þar sem
þau skammast sín/vilja ekki valda foreldru
m sínum vonbrigðum eða
áhyggjum.
n Leita ráða til dæmis hjá námsráðgjafa eð
a sálfræðingi.
nHafa samband við umsjónarkennara eða
skólayfirvöld. Skólinn á að
bregðast við og ganga í málið.
n Leita til fræðsluyfirvalda, svo sem skólas
krifstofu, fræðsluskrifstofu eða
sambærilegra aðila standi viðbrögð skóla e
kki undir væntingum.
n Fá upplýsingar og ráð hjá menntamálará
ðuneytinu, Heimili og skóla eða
Olweusaráætluninni gegn einelti.
Hvað er til ráða þegar
grunur vaknar um einelti?
n Börn sem hafa tilhneigingu til að
leggja leikfélaga eða skólasystkini
í einelti eru talin hafa eitt eða fleiri
þessara einkenna:
1. Viðhorf þeirra til ofbeldis er
jákvæðara en barna eða unglinga
almennt.
2. Þau eiga erfitt með að fara eftir
reglum.
3. Þau hafa mikla þörf fyrir að
ráðskast með og valta yfir aðra.
4. Þau beita valdi og hótunum til að
fá vilja sínum framgengt.
5. Strákarnir eru líkamlega sterkari en
félagarnir og einkum sterkari en þolendur
eineltisins.
6. Þau eru oft skapbráð, fljótfær og hafa lit
la þolinmæði gagnvart hindrunum
og frestunum – og fyllast örvæntingu.
7. Þau virðast harðskeytt („töff“) og sýna e
kki óöryggi eða ótta.
8. Þau sýna þolendum litla þolinmæði.
9. Þau sýna oft ágenga hegðun, bæði kenn
urum og foreldrum.
10. Þau eru fær um að kjafta sig út úr erfið
um aðstæðum.
11. Þau eru oft vinsælli í hópnum en þolen
dur.
12. Þau eiga erfitt með að setja sig í spor a
nnarra.
ÚR FRæðSLuHeFtinu eineLti - Góð Ráð
tiL FOReLdRa.
Ekki fórnarlamb Gunnar neit-
ar að líta á sig sem fórnarlamb
heldur vill hann deila sögu sinni
til að hjálpa öðrum.
mynd HEiða HElgadóttir
„Það var orðið allt í
lagi að verða lam-
inn því það greri
– hitt ekki.“
HvErjir lEnDa í EinElti?
Aðgerðarlausir og undirgefnir þolendur:
1. Hlédrægir, (ofur) varkárir, viðkvæmir og stutt í tárin.
2. Óöruggir og með takmarkað sjálfstraust.
3. Strákarnir eru líkamlega ekki jafnokar skólafélaganna – einkum gerendanna.
4. Strákunum finnst ekki gaman að slást.
5. Þolendur eiga fáa eða enga vini.
6. Þolendur eru hræddir við að detta og meiða sig.
7. Þeir eiga auðveldara með að umgangast fullorðna (foreldra, kennara, þjálfara)
en jafnaldra.
Ögrandi fórnarlömb eineltis (15–20 af hundraði allra þolenda):
1. Reyna að svara fyrir sig ef ráðist er að þeim, skapbráð. Verður yfirleitt lítið
ágengt.
2. Fá á sig þann stimpil að þau séu erfið, eirðarlaus, klunnaleg, óþroskuð.
3. Sum þeirra má líta á sem ofvirk (óróleg, eirðarlaus, með einbeitingarvanda
o.fl.).
4. Framkoma þerira fer oft í taugarnar á fullorðnu fólki, t.d. kennurum.
5. Þau reyna stundum að leggja aðra í einelti en tekst illa upp.
* Úr bæklingnum Einelti – góð ráð til foreldra frá Heimili og skóla
Sálarmorð Einelti skilur eftir sig
djúp ör og eru margir alla ævi að
vinna sig í gegnum eftirköstin.
Myndin er uppstillt. mynd PhotoS.com
Foreldrar verða að passa sig Sjöfn
segir að foreldrar þurfi að vera góðar
fyrirmyndir og passa hvernig þeir tala
um aðra í návist barna sinna.
Gerendur haldnir vanlíðan
Kolbrún segir að gerendur séu í
mörgum tilvikum afbrýðisamir út í
þolendur eineltis.
dV 7. des b Fórnarlamb ein-
eltis opnaði sig um afleiðingarnar.