Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 68

Náttúrufræðingurinn
68
og þar af er Öxará með um 2 m3/s
(3. mynd).6 Sigurjón Rist reiknaði
á sínum tíma að endurnýjunartími
Þingvallavatns væri um 330 dagar
og rennslishraði því til jafnaðar um
43 metrar á dag frá norðri til suðurs
í áttina að útfallinu.2
Hiti Þingvallavatns
og hitamælingar
Innstreymi lindavatns er nálægt
því að vera 3,5°C að meðaltali.
Þótt framlag dragánna í vatns-
magni Þingvallavatns sé lítið hafa
þær nokkra þýðingu fyrir hitafar
vatnsins. Á veturna kæla þær vatn-
ið en á sumrin hækka þær meðal-
hita innstreymis. Sigurjón Rist og
Guðmann Ólafsson töldu að gera
mætti ráð fyrir því að innrennslið
á vetrum væri nærri 3°, en 4–5°C
að sumarlagi. Meðalársúrkoman
á Þingvallavatni er nærri 1.350 til
1.400 mm samkvæmt úrkomumæl-
ingum á Þingvöllum og Heiðarbæ í
áratugi. Úrkoma skiptir ekki sköp-
um fyrir varmahag vatnsins, nema
þegar snjóar, því að bræðsluvarmi
er talsverður og hefur nokkra þýð-
ingu snemma vetrar þegar snjóar
áður er vatnið leggur. Svipuð áhrif
hefur skafrenningur, þegar fönn
úr umhverfinu berst út á vatnið
og bráðnar þar. Sérstaklega ber á
skafrenningi frá Kárastöðum og út
á Þingvallavatn í norðanátt sem og
hjá Mjóanesi þar sem austanátt nær
sér vel á strik. Skafbylurinn stendur
einnig gjarnan af Miðfellshrauni og
allt ofan af Lyngdalsheiði. Snjór af
landi, sem berst út á vatnið, skiptir
litlu fyrir vatnsmagn Þingvalla-
vatns. 10 mm úrkoma sem snjór
eða skafrenningur á yfirborð Þing-
vallavatns samsvarar innrennsli í
15 mínútur.
Ef ekki kæmi til geislun frá sólu
eða varmatap til umhverfisins héld-
ist vatnshiti Þingvallavatns um
3,0–4,0°C árið um kring. Snemma
vors eftir að ísa leysir er hækkandi
sólin furðufljót að verma yfirborðs-
lög vatnsins. Vatnið hlýnar samt
hægt í fyrstu, því ekki þarf nema
létta golu til að koma af stað blönd-
un við kaldara vatn á meira dýpi. Á
endanum nær yfirborðshiti vatnsins
9–10°C en á sólríkum og hlýjum
sumrum 12–13°C.3 Hlýjast verður
vatnið snemma í ágúst. Á kyrr-
um sólardögum er oft merkjanlega
kaldara úti á miðju vatni miðað við
yfirborðið í víkum og vogum, sem
er heitara.2 Þar sem lindavatnið
streymir fram er síðan mun kaldara.
Hitamunur, bæði láréttur og með
dýpi, kemur af stað straumum í
vatninu. Á sumum stöðum eru þeir
ágætlega þekktir og finnast vel
þegar farið er um vatnið á léttum
árabát í góðu veðri.a
Vatnshitamælingar hafa verið
strjálar, en um nokkurra ára skeið
laust fyrir 1980 var hitanemi við
vatnshæðarmælinn í Skálabrekku
sem skráði hita á klukkustundar
fresti. Þessar mælingar gáfu á sínum
tíma mikilsverðar upplýsingar um
hitasveiflur í yfirborðslagi vatns-
ins og unnið var ítarlega úr þeim.
Landsvirkjun hefur um langt skeið
mælt vatnshita á kælivatnstanki
fyrir vélarnar í Steingrímsstöð, en
hann gefur ágæta vísbendingu
um yfirborðshita við útfallið eða
öllu heldur inntak virkjunarinn-
ar. Strjálar hitamælingar á djúpu
vatni, sem einkum voru gerðar af
Sigurjóni Rist og samstarfsmönnum
hans á Vatnamælingum Orkustofn-
unar, gefa ágæta vísbendingu um
hitadreifingu á dýpi og við botn.
3. mynd. Grunnvatnstreymi til Þingvallavatns. Úr greinargerð verkfræðistofunnar Vatnskila
um rennslislíkan fyrir Þingvallavatn.6 – Main ground water flow to Lake Þingvallavatn.
a Að öðrum ólöstuðum þekkir Sveinbjörn Jóhannsson á Heiðarbæ hvað best til strauma í yfirborði Þingvallavatns. Hann hefur nytjað vatnið í áratugi með
veiðum á bleikju og murtu í net.