Náttúrufræðingurinn - 2010, Síða 26

Náttúrufræðingurinn
26
með þessum uppfyllingum hefur
verið margvíslegur, svo sem losun
jarðvegs úr húsagrunnum (Elliðaár-
vogur), losun sorps (Gufunesvogur)
og myndun landsvæðis til fram-
kvæmda (Örfirisey), og stundum
hafa ástæðurnar verið fleiri en ein.
Nýlega hefur uppgröftur vegna
byggingar tónlistarhúss verið settur
í sjóinn í grennd við Örfirisey. Ég
ólst upp við Ánanaust í Reykjavík.
Þar í fjörunni var fallegur klettur
sem hentaði vel til ufsaveiða (enda
kallaður Ufsaklettur). Þessi klettur,
sem var afar vinsæll af krökkum,
varð að víkja fyrir uppfyllingu. Ein-
hverjir hafa borið taugar til hans,
því hann var fluttur upp á mitt
hringtorg á mótum Eiðisgranda og
Hringbrautar, þar sem hann sómdi
sér ekki illa. Greinilega voru ekki
allir sáttir við þetta, því Ufsaklettur
var fluttur til baka á uppfyllinguna,
þar sem hann stendur nú einn og
yfirgefinn. Fleiri skemmtileg kenni-
leiti hafa orðið uppfyllingum að
bráð á höfuðborgarsvæðinu. Líf-
ríki sem smám saman festir ræt-
ur á uppfyllingum verður aldrei
náttúrulegt og það sem fer undir
þær glatast. Aldrei virðist þó hafa
komið til greina að framkvæma mat
á umhverfisáhrifum þessara upp-
fyllinga.
Vegir hafa sums staðar verið lagð-
ir í fjöru, jafnvel á alllöngum köflum,
t.d. í Steingrímsfirði. Erfitt er að
áætla flatarmál fjara sem farið hafa
undir uppfyllingar og vegi, þótt það
sé reynt í 2. töflu.
Aðrar aðsteðjandi hættur
Ljóst er að íslenskar fjörur eru fjarri
því að vera „hreinar og ómengaðar“
og er rusl, ekki síst úr plasti, hvar-
vetna að finna. Barnes og Milner18
áætla að á Suðvesturlandi séu að
meðaltali um 0,2 plasthlutir stærri
en 10 cm á hvern lengdarmetra
fjöru. Um 3–4% þessara plasthluta
eru með ásætum, svo sem mosa-
dýrum og burstaormum, stundum
eflaust langt að komnum. Einhver
olíumengun finnst við hverja höfn
og fjörur olíumengast alloft vegna
slysa. Hugmyndir um olíuhreinsun-
arstöð á Vestfjörðum eru ógnvekj-
andi, bæði vegna staðbundinnar
olíumengunar og hættu á meirihátt-
ar slysum, en slys verða jú þar sem
möguleikar á þeim eru fyrir hendi.
Hin stóru olíuflutningaskip geta
meira að segja brotnað í tvennt
úti á rúmsjó, eins og nýleg dæmi
sanna. Olía fer illa með sjávarlífver-
ur; mest áberandi eru áhrif á fugla,
sem yfirleitt drepast skjótt við snert-
ingu á olíu. Þrátt fyrir umfangs-
miklar hreinsiaðgerðir getur olía
valdið tjóni á fjörulífverum í langan
tíma, þótt fjörurnar virðist hreinar.53
Ýmiss konar önnur mengun er við-
loðandi hafnir. Má þar nefna tríbú-
týltin-mengun, sem einkum hefur
áhrif á tímgun nákuðunga (Nucella
lapillus)54 sem líta má á sem lyk-
iltegund við vestanvert landið, þ.e.
tegund sem hefur mótandi áhrif á
fjörusamfélagið (e. key species). Áhrif
annars konar mengunar má einnig
merkja, svo sem skemmdir á erfða-
efni af völdum fjölhringa kolvetnis-
sambanda (svonefndra PAH-efna).55
Eins og að ofan greinir er alltaf
von á nýjum landnemum, sem sum-
ir hverjir geta haft mikil áhrif á fjöru-
samfélagið. Það má t.d. heita með
ólíkindum að hvorki mararhett-
an (Patella vulgata) né fjörudoppan
(Littorina littorea) skuli hafa borist
hingað enn, t.d. með skipum. Þetta
er væntanlega aðeins spurning um
tíma og þegar þær koma er hætta á
því þær gjörbreyti landslaginu. En
við svona löguðu er erfitt að sporna.
Leirur (km2)
– Sediment shores
Hlutfall (%)
– Proportion
Grýttar fjörur (km2)
– Rocky shores
Hlutfall (%)
– Proportion
Áætlað heildarflatarmál á Íslandi fyrir framkvæmdir.
– Estimated total intertidal area in Iceland before
human intervention.
174 224
Fjörur sem hafa farið forgörðum
– Intertidal areas lost due to human activities:
Gilsfjörður, þverun. – Fjord traversed by road. 7,7 4,4 2,5 1,1
Lárvaðall, ósi lokað. – Outlet closed. 1,7 1,0
Hraunsfjörður, þverun. – Fjord traversed by road. 1,5 0,9
Bakkatjörn, ósi lokað. – Outlet closed. 0,1 0,1
Bessastaðatjörn, ósi lokað. – Outlet closed. 0,4 0,2
Elliðaárvogur, uppfylling. – Landfill. 1,0 0,5
Gufunesvík, uppfylling. – Landfill. 0,3 0,2
Aðrar framkvæmdir (vegir, hafnir, uppfyllingar).
– Other human activities. 2,0? 0,9
Alls – Total 11,7 6,8 4,5 2,5
2. tafla. Áætlað heildarflatarmál fjara á Íslandi fyrir framkvæmdir ásamt áætluðu flatarmáli fjara, sem farið hafa forgörðum, vegna
framkvæmda (í km2). – Estimated total intertidal area in Iceland before human intervention, together with estimated aeras lost due
to human activities (in km2).
79 1-4#loka.indd 26 4/14/10 8:48:50 PM