Són - 01.01.2004, Blaðsíða 51

MÁLSHÁTTAKVÆÐI 51
[œr]slum, at ríki sitt ok allt þat, er hans tígn byrjaði, þá fyrlét hann ok sat hjá
henni nótt ok dag náliga, meðan þau lifðu bæði, ok þrjá vetr síðan hón var
dauð. Syrgði hann hana dauða, en landslýðr allr syrgði hann villtan.“35 far-
ald er hér hvorugkynsorð eins og oft í fornu máli. Orðið er myndað með
viðskeytinu -ald, líkt og kerald. Slíks dæmi verður mörgum nú: sumir hafa talið að
skáldið væri að víkja að eigin ástamálum með þessu orðalagi. Hann minnist
sjálfur ef til vill einhverrar sólbjartrar meyjar. Anne Holtsmark36 þýðir stefið
einkar lipurlega: „Det var ingen farang før, / men finngjenta fikk Harald ør,
/ lys som solskinn syntes hun — / slikt hender mangen nuomstund.“
1 skips láta menn skammar rár: Þenn-
an málshátt hafa menn ekki getað
skýrt svo að vel sé en hann kemur
einnig fyrir í 74. vísu „Hávamála“:
„Nótt verður feginn / sá er nesti
trúir, / skammar eru skips rár, / hverf
er haustgríma, / fjöld um viðrir / á
fimm dögum / en meira á mánuði.“
Samhengi í þremur fyrstu ljóð-
línunum er ekki fyllilega ljóst. Í
fljótu bragði virðist liggja beint við
að taka orðið rá í merkingunni ‘þverslá á siglutré’ en Andreas Heusler37 og
fleiri telja að merkingin sé ‘horn eða skot’ (af [v]rá) og átt sé við að þröngt
sé um menn í svefnplássi skips. Hjalmar Falk38 telur að merkingin sé ‘folk
gjør skipsrærne korte’. Hann lítur svo á að sögnin að láta merki í þessu sam-
bandi ‘að gera’ en Finnur Jónsson39 skýrir láta menn sem ‘man siger, d.v.s.
ordsproget lyder’. Hann bendir einnig á að í 5. erindi hér að framan kemur
sama orðalag fyrir og greinilega í sömu merkingu: dýrt láta menn dróttins orð.
En hvernig ber að skilja það að þverslá á siglutré sé stutt? Er átt við að
skipin séu ekki nægilega hraðskreið? Þannig skilur Björn M. Ólsen40:
„Tanken í ordsproget er simpelthen: ‘Skibe skyder ofte ringe fart, kommer
langsomt frem’.“ 2 skatna þykir hugurinn grár: ‘menn eru taldir grályndir’, ekki
ólík hugsun og í latneska spakmælinu homo homini lupus, þ.e. ‘hver maður er
12
35 Íslenzk fornrit XXIX (1984:6).
36 Holtsmark (1937:11).
37 Heusler (1915:115).
38 Falk (1922:174).
39 Finnur Jónsson (1931:363).
40 Björn M. Ólsen (1915:78).
Skips láta menn skammar rár.
Skatna þykir hugurinn grár.
Tungan leikur við tanna sár.
Trauðla er gengt á ís of vár.
Mjög fár er sér ærinn einn.
Eyvit týr þótt skyndi seinn.
Göfgast mætti af gengi hver,
gerva þekki eg sumt hve fer.