Són - 01.01.2012, Page 93

Grátittlingurinn eina ferðina enn 93
kvæðum. Því var far þú og farðu væntanlega ótækt, því þar var stutt
sérhljóð í áhersluatkvæðinu. Hér skulu aðrar reglur dróttkvæðs háttar
ekki raktar, enda voru þær úr samhengi við þá hljóðdvöl sem Jónas
Hallgrímsson og samtíðarskáld hans höfðu tamið sér og var sú sama
og nú: Sérhljóð urðu löng, ef þau voru stök (á, í), eða upprunalega löng
í enda orðs (bú) eða á undan stuttu samhljóði (far, hafði stutt a að fornu,
var nú langt), stutt á undan löngu samhljóði (beinn hafði bæði langt
tvíhljóð og langt samhljóð að fornu). Þar með varð þá fyrra atkvæði
í fara langt en hafði verið stutt áður. Kristján Árnason bendir þessu
til skýringar á rímorðin halur og dali í smákvæðinu „Víti“ og hnykkir
á með eftirfarandi orðum: „Af málkerfislegum ástæðum var Jónas
ónæmur fyrir hinni gömlu hljóðdvalarhömlu og því ókleift að líkja að
fullu eftir eldri hrynjandi, sem bauð t.d. upp á klofin ris.“ (2005b:217).
Með þessu er ekki allt sagt. Þegar Snorri eða einhver annar
samdi athugagreinirnar við Háttatal komst hann svona að orði:
Svá skal hendingar setja í dróttkvæðum hætti at hin síðari hending
í hverri vísu (hverju vísuorði R), sú er heitir viðrhending, hon skal
standa í þeiri samst†fu er ein er síðarr. En sú er frumhending heitir
stendr stundum í upphafi orðs ok k†llum vér þá oddhending, en
stundum í miðju orði ok k†llum vér þá hluthending. Þessi er drótt-
kvæðr háttr (2012:264).
Seinna rímatkvæði átti sem sagt að standa í síðasta risi dróttkvæðs
háttar, frumhending fremst en hluthending í þeim bragliðnum sem
í miðju vísuorði lenti, því alls voru atkvæði sex, ris þrjú. Þetta er svo
sem nógu njörvað, en þó er ekki minnst á það sem var sjálfsagðasta
reglan: Ris bragliðanna og þar með rímatkvæðið sjálft, skyldi vera
langt. Á það er ekki drepið, líklega vegna þess að það var svo sjálfsagt
að tók því ekki að nefna það. Löng atkvæði gátu reyndar líka verið
áherslulétt og virðast ekki talin braglýti. Þannig er um vísuhelming
Skafta Þóroddssonar (sjá t.d. Snorra Sturluson 2012:192):
Máttr er munka dróttins
mestr; aflar guð flestu.
Kristr skóp ríkr ok reisti
Róms höll, veröld alla.
Þarna er hlaðið saman löngum atkvæðum, en eftirfarandi hnoð væri
ótækt, jafnvel þótt rosa þrasi gæti verið tækisfall: