Són - 01.01.2014, Síða 67

nýjar skjálfHendur á 12. öld 65
ok hefr (odda Leiknar)
jalm-Freyr und sik malma
(hjaldrǫŕr haukum þverrir
hungr) Nóregi þrungit.
(Knútsdrápa 6, Finnur Jónsson 1912:294)
Kvæðið orti Hallvarður Háreksblesi sem lítið er vitað um. Kvæðinu
fylgdi stef sem er nýjung frá skjálf hendu kvæði Veila. Finnur Jónsson
(1920:601) tók eftir því að í þessari vísu er líkingamál sótt til hinnar
nýja trúar þar sem brynja er kölluð börkur bænar skips (brjósts). Hér er
aðal hending í fyrri skjálf hendunni en skothending í þeirri seinni. Skot-
hendingar eru í fjórum af níu skjálfhendum Knúts drápu og eru það
elstu öruggu dæmin um skothendingar í skjálfhendum.
4 Lokaorð um skjálfhendur og gildi þeirra
Það sem varðveitt er af skjálfhendum í fornum kveðskap styður og út-
skýrir lýsingu Snorra Sturlusonar á þeim. Þetta á m.a. við um notkun
aðal hendinga í nýjum og fornum skjálf hendum, um hvenær elstu skjálf-
hendu kvæðin voru samin og um að skjálfhendur hafi lýst skjálfta sem
tengdist höfundi eða viðfangsefni hans. Notkun skjálfhendna var hluti af
drótt kvæða hefðinni frá elstu tíð og þekking á þeim var almenn á tólftu
öld, áður en Snorri lýsti þeim í Háttatali.
Skjálfhendur eru í dag svo til óþekktar og skilningur á þeim er lítill.
Fornar skjálf hendur hafa litla athygli fengið og um tilvist skjálf hendna
á tólftu öld hefur ekki verið vitað. Skjálf hendur eiga skilið athygli á 21.
öld, meðal annars af eftirtöldum ástæðum:
Í skjálfhendum eru mörg rannsóknarefni fyrir þá sem vilja rann saka
fornt mál. Þær skipta meðal annars máli fyrir kenningar um mis mun-
andi styrk atkvæða eftir orð flokkum. Samkvæmt svokölluðu lögmáli W.
A. Craigie (1900) er aldrei nafnorðs- eða lýsingar orðsstofn með löngu
at kvæði í fjórðu bragstöðu vísuorða í drótt kvæðum en hins vegar mega
sagnir og aðrir orð flokkar vera með löngu atkvæði á þessum stað. Sá
munur sem hér er gerður á nafn orðum og sögnum er athyglis verður en
hann virðist eiga sér sam svörun í reglum um skjálf hendur. Í öðru at-
kvæði þeirra má vera nafnorð með löngu atkvæði þótt at kvæðið beri ekki
rím en ekki er nóg að þar sé sögn. Þetta sést á þeim dæmum sem hér
hafa verið rædd en einnig á velflestum skjálf hendum vísuorðum undir
tvískelfdum hætti.