Skáldskaparmál - 01.01.1994, Side 167

Af 'sálarháska Jóns Indíafara
165
Það háttalag má túlka í ljósi líkansins sem fallíska samsömun. Þessi staða í líkaninu
tilheyrir enn hinum ímyndaða veruleika því það er ekki fyrr en í næstu stöðu (þ.e.
fallísk vönun) sem söguhetjunni er kippt inn í napran veruleikann. Frásögn Jóns
af viðskiptum sínum við yfirmennina ber þess merki að vera ímyndun hans, eða
öllu heldur í samræmi við þær væntingar sem hann hafði gert sér um stöðu sína
innan herliðsins. Sjálfumgleði hans og stolt yfir framgöngu sinni fer ekki fram hjá
þeim sem les því Jón færir óhikað í stílinn og þá einkum þegar kemur að eigin
ágæti. En þótt sjálfsánægjan nái tökum á höfundi á þessu stigi málsins líður að
því að hin vasklega hetja þarf að lúta í lægra haldi fyrir yfirboðurum sínum.
Ákæru Grabows og skipun um fangelsun Jóns má túlka í ljósi líkansins sem
beina afleiðingu af framkomu hans við yfirmennina, þ.e. sem fallíska vönun. Hér
fær Jón sína fyrstu viðvörun um að hafa gengið of langt með framkomu sinni og
um leið er ofmetnaði hans og sjálfumgleði varpað fyrir róða. Jón lætur líta svo út
að ákæran á hendur sér hafi verið á misskilningi byggð en getur þess þó síðar að
ætlun Grabows hafi verið að „lægja sína djörfung“. (148) Sé frásögn Jóns á rökum
reist er ljóst að Grabow hefúr ekki getað kært hann fyrir framkomu sína heldur
þurft að búa til ákæru sem kom heim og saman við refsiverð ákvæði í lögum. Með
djarfri framkomu sinni hefur Jón því ekki gerst sekur um lagabrot heldur vanvirt
óskráðar siðareglur sem giltu um samskipti undirmanna við yfirmenn.
Næsta staða í líkaninu er kennd við lömun en það ástand má heimfæra upp á
líðan Jóns á meðan hann situr í Bláturni og bíður dóms og laga, gagntekinn af
ótta yfir eigin örlögum. Dauðadóminn yfir honum má síðan túlka sem táknlega
vönun eða sem hans „symbólska dauðdaga“ innan herliðsins. Eftir þá niðurlæg-
ingu á Jón ekki heimangengt aftur innan herliðsins enda búinn að fyrirgera rétti
sínum hjá hæstráðendum þar. Hér upplifir Jón táknlega vöntun og ákveður að
yfirgefa týhúsið. Málaferlin leiða síðan til þess að Jón lærir af eigin mistökum, sbr.
merkingarbœr þekking, sem hann miðlar síðar til lesenda sinna og sýnir í samskipt-
um við næsta yfirmann sinn í Indíareisunni.
Atburðafléttuna má setja fram á eftirfarandi hátt:
(+)F
Félagsleg
aðlögun
Jón:
Heilræði til
lesenda
Eftir málaferlin komu sinnaskipti Jóns fram því hann eirði ekki lengur í týhúsinu
og vildi komast þaðan burt. Félagar hans hvöttu hann til að koma með sér til
Svíþjóðar að þjóna kónginum þar en Jón vildi ekki rjúfa þá eiða sem hann hafði
gert við Danakonung. En það hefði litið illa út fyrir hann effir allt sem á undan
(-) b m
Blátum Heima Utanreisa
(Xi.
Grabow:
Ákæra og
fangelsun
H M
Dirfska við Yfirgefur
yfirmenn týhúsið og
fer til Indía
i
Grabow:
Dauðadómur