Peningamál - 01.11.1999, Blaðsíða 10

orkufrekum iðnaði óx bjartsýni fyrirtækja og
heimila sem endurskoðuðu þá áform sín um fjár-
festingu og neyslu.
• Þegar dró úr atvinnuleysi og efnahagshorfur
glæddust batnaði samningsstaða launþegasamtaka
og geta fyrirtækjanna til að standa undir auknum
launakostnaði. Afleiðingin varð mikill vöxtur
kaupmáttar, sem jók heimilum enn áræði í neyslu
og fjárfestingaráformum, og sama gilti um fyrir-
tæki sem þjóna innlendum markaði.
• Á sama tíma og almenn bjartsýni um efnahags-
horfur stuðlaði að aukinni lánsfjáreftirspurn jókst
framboð lánsfjár. Aukið lánsfjárframboð má m.a.
rekja til þess að hlutafé var aukið í ríkisviðskipta-
bönkunum í aðdraganda einkavæðingar og Fjár-
festingarbanki atvinnulífsins var stofnaður með
sterka eiginfjárstöðu. Þessar aðstæður leiddu til
vaxandi samkeppni fjármálastofnana um mark-
aðshlutdeild. Almennt hefur aðgengi almennings
að lánsfé einnig aukist á liðnum árum og reglur
um húsnæðislán voru rýmkaðar. Viðskipti með
aflakvóta hafa líklega bæði aukið eftirspurn og
framboð lánsfjár. Þrátt fyrir stigvaxandi aðhald í
peningamálum fóru raunvextir sem fyrirtækjum
bjóðast og raunvextir húsnæðislána almennt lækk-
andi.
Ytri aðstæður eru óneitanlega góðar en ekki svo
að jafnist á við mestu uppgangstímabil sem komið
hafa í sjávarútvegi. Þótt afli hafi vaxið á liðnum árum
hefur aukningin verið tiltölulega jöfn. Verðlag í
erlendri mynt er nokkuð hátt en að teknu tilliti til
almennra verðhækkana er það enn lægra en það varð
hæst árið 1991. Hins vegar er verðlag í krónum mjög
hátt enda gengi krónunnar lægra nú en þegar verðlag
sjávarafurða í erlendri mynt náði hámarki árið 1991.
Má því segja að góðærið í sjávarútvegi sé að ein-
hverju leyti ávöxtur innlendrar gengisstefnu ekki
síður en ytri aðstæðna. Á þessu ári hefur verðhækkun
sjávarafurða sem átti sér stað árin 1997 og 1998
gengið nokkuð til baka eftir að hafa náð hámarki
haustið 1998. Þar vegur þungt verðhrun á fiskimjöli
en verð þess hafði verið óvenjulega hátt. Verðlag
annarra sjávarafurða er enn hátt þótt það hafi þokast
niður á við.
Á síðari stigum uppsveiflunnar hefur dregið úr
þeim ytri hvötum sem upphaflega hleyptu henni af
stað, einkum á yfirstandandi ári. Þótt aflaheimildir
þorsks haldi áfram að vaxa hefur komið til skerðing-
ar í öðrum tegundum. Rækjuafli hefur verið lélegur
og dregið hefur úr veiðum utan íslenskrar fiskveiði-
lögsögu. Fjárfesting í orkufrekum iðnaði hefur
minnkað á ný. Eigi að síður heldur uppsveiflan
áfram, að þessu sinni knúin áfram af innlendri eftir-
spurn sem er ríflega fóðruð með erlendu lánsfjár-
magni. Nánar verður vikið að þessu síðar.
Samanlagður hagvöxtur síðustu fjögurra ára er nú
orðinn álíka mikill og á hagvaxtarskeiðinu frá 1983
til 1987, en ef litið er til þess tíma sem ætla má að
landsframleiðsla hafi verið umfram langtímafram-
leiðslugetu, þ.e. árin 1987 og 1987 annars vegar og
árin 1998 og 1999 hins vegar, hefur fyrra ofþenslu-
skeiðið vinninginn hvað áhrærir hagvöxt og vöxt
þjóðarútgjalda, sérstaklega einkaneyslu. Í kjölfar
fyrra hagvaxtarskeiðsins kom langt skeið aðlögunar
þar sem hagvöxtur var ýmist lítill eða neikvæður og
kaupmáttur rýrnaði árum saman. Sú spurning hlýtur
9
Verðlag sjávarafurða
Janúar 1990-október 1999
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
80
90
100
110
120
130
140
150
160
Vísitala
Í erlendri mynt
Í erl. mynt staðvirt með
neysluverði í viðskiptalöndum
Í krónum
Mynd 7
Tafla III Þjóðhagsyfirlit
Vöxtur í % nema annað
sé tekið fram 1997 1998 1 1999 2 2000 2
Einkaneysla.................................. 6,0 11,0 6,0 2,5
Samneysla .................................... 3,1 3,7 3,4 2,5
Fjármunamyndun......................... 10,5 23,4 -0,1 2,1
Þjóðarútgjöld................................ 6,2 12,1 4,0 2,4
Verg landsframleiðsla .................. 5,3 5,1 5,8 2,7
Viðskiptajöfnuður, % af VLF ....... -1,4 -5,7 -4,6 -4,2
1. Bráðabirgðatölur. 2. Spá. Heimild: Þjóðhagsstofnun