Peningamál - 01.11.1999, Blaðsíða 16

eða sem nam 10,4% af skatttekjum. Samkvæmt síð-
ustu vísbendingum verður hallinn litlu minni á árinu
1999. Svo mikill halli leiðir til hraðversnandi skulda-
stöðu. Heildarskuldir sveitarfélaga námu í árslok
1998 um 47 ma.kr. eða um það bil 8% af vergri
landsframleiðslu og hækkuðu um rúma 5 ma.kr. á
árinu. Í byrjun áratugarins voru skuldir sveitarfélaga
rúm 4% af landsframleiðslu. Hallarekstur sveitar-
félaganna vinnur gegn því aðhaldi sem er í ríkisfjár-
málum og eykur á þensluna í þjóðarbúskapnum.
Hann er auk þess varasamur í sjálfu sér því með sama
áframhaldi hækka skuldir sveitarfélaganna úr um
90% af skatttekjum á árinu 1998 í meira en 150% af
skatttekjum árið 2010. Að vísu er fjárfesting í
skólum, leikskólum og holræsum, sem hefur verið
óvenjumikil undanfarin ár, að einhverju leyti
tímabundin og má rekja til nýrra krafna um einsetn-
ingu skóla og úrbætur í umhverfismálum. Því má
ætla að dragi nokkuð úr útgjöldum á næstu árum.
Eigi að síður þýðir skuldasöfnun síðustu ára að rek-
stur sveitarfélaganna er nú viðkvæmari fyrir
breytingum á ytri aðstæðum sem þau hafa lítið vald
yfir svo sem afturkipp í hagvexti eða vaxtaþróun.
Þanþol innlends vinnumarkaðar er á þrotum en
erlent vinnuafl hefur brúað bilið til þessa
Atvinnuleysi hefur minnkað jafnt og þétt og var í
september komið niður í 1,4%. Í sumum landshlutum
má heita að atvinnuleysi sé horfið. Atvinnuleyfum til
útlendinga hefur fjölgað jafnt og þétt á undanförnum
árum og erlent farandverkafólk gegnir mikilsverðu
hlutverki í sumum byggðarlögum. Á þriðja þúsund
atvinnuleyfa var gefið út fyrstu níu mánuði þessa árs
eða næstum jafnmörg og allt árið í fyrra, sem einnig
var metár. Ennfremur hafa fleiri flutt til landsins en
frá því. Á fyrstu níu mánuðum ársins fluttust 1.048
fleiri til landsins en frá því, 249 Íslendingar og 799
erlendir ríkisborgarar. Á sama tíma árið 1998 fluttu
411 fleiri til landsins en frá því en þá fluttu þó fleiri
Íslendingar af landi brott en til landsins.
Launaþróun á árinu hefur að mestu leyti verið í
samræmi við kjarasamninga. Á þriðja ársfjórðungi
15
Tekjur, gjöld og afkoma ríkissjóðs 1998-1990
Ríkisreikningur
1998
Fjárlög
1999
Spá
1999
Frumvarp
2000
0
5
10
15
20
-5
-10
Ma.kr.
150
160
170
180
190
200
210
Ma.kr.
Tekjur (hægri ás) Gjöld (hægri ás)
Afgangur (vinstri ás)
Mynd 12
Myndin til hliðar sýnir afkomu ríkissjóðs skv. uppgjöri
Þjóðhagsstofnunar eftir þjóðhagsreikningastöðlum.
Eftir breytingar á ríkisreikningi og fjárlögum 1998 veita
þessar tölur helst færi á samanburði aftur í tímann. Auk
afkomu eru sýndir tveir mælikvarðar á að hve miklu
leyti afkoma ríkissjóðs skýrist af árferði. Annar mæli-
kvarðinn er kallaður aðhaldsátak ríkisfjármála. Sam-
kvæmt honum eru ríkisfjármálin hlutlaus ef tekjur ríkis-
ins eru fast hlutfall af landsframleiðslu en útgjöld
hækka ekki meira en sem nemur verðlagi landsfram-
leiðslu og mannfjölgun. Hinn mælikvarðinn er tekjuaf-
gangur ríkissjóðs, leiðréttur fyrir áhrifum hagsveiflunn-
ar. Þar er fyrst lagt mat á hvort landsframleiðslan sé
meiri eða minni en sem nemur eðlilegri framleiðslu-
getu. Því næst er metið hver afkoma ríkissjóðs hefði
orðið ef hagvöxtur hefði fylgt vexti áætlaðrar fram-
leiðslugetu en hvorki verið meiri né minni.
Afkoma og aðhald í ríkisfjármálum 1980 -1999
% af landsframleiðslu
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000
0
2
4
-2
-4
-6
% Tekjuafgangur Aðhald Sveifluleiðréttur afgangur
Mynd 13