Peningamál - 01.08.2001, Blaðsíða 25

24 PENINGAMÁL 2001/3
Verð á alþjóðlegum gjaldeyrismörkuðum hefur löng-
um haft tilhneigingu til að sveiflast snögglega, til
hækkunar eða lækkunar, oftast í kjölfar frétta úr efna-
hagslífi viðkomandi lands en einnig hafa alþjóðleg
tíðindi oft mikil áhrif. Millibankamarkaðurinn með
gjaldeyri hér á landi lýtur þessum sömu lögmálum eins
og dæmin sanna. Eftir afnám vikmarkanna og upptöku
verðbólgumarkmiðs þann 27. mars sl. var ljóst að
sveiflur á millibankamarkaði með gjaldeyri myndu
aukast enda hefur það verið reynsla annarra landa.
Miðvikudaginn 2. maí 2001 varð mesta sveifla á
gengi íslensku krónunnar sem orðið hefur frá því að
gjaldeyrismarkaður tók til starfa hér á landi 1993. Hér
á eftir verður reynt að útskýra í stuttu máli hvað gerðist
þennan dag.
Í upphafi hvers viðskiptadags hringir viðskipta-
stofa Seðlabankans í viðskiptavaka á millibankamark-
aðnum og kannar gjaldeyrisjöfnuð þeirra og horfur
dagsins. Staðan er oftast misjöfn þar sem inn- og út-
streymi gjaldeyris er mismikið og sveiflur geta orðið á
flæði milli daga – suma skortir gjaldeyri og aðrir eiga
gnótt. Miðvikudaginn 2. maí skorti tvo viðskiptavaka
gjaldeyri, einn var í jafnvægi og einn átti gnótt af
gjaldeyri. Samanlagt skorti markaðinn talsvert af
gjaldeyri. Það vakti athygli að allir viðskiptavakarnir
ætluðu að byrja daginn á því að kaupa gjaldeyri. Þegar
slíkt ástand skapast er óhjákvæmilegt að krónan veik-
ist – það er einungis spurning um, hversu mikið hún
veikist. Ekki kom fram í morgunsamtölunum að einn
viðskiptavakanna hygðist kaupa jafnvirði 2 milljarða
króna í erlendum gjaldeyri á markaðnum vegna
greiðslu á afborgun stórs láns. Við eðlileg skilyrði ræð-
ur markaðurinn nokkuð vel við slíka fjárhæð en vissu-
lega veikist krónan við slík viðskipti.
Á mynd 1 sést að strax eftir opnun markaðarins (kl.
9:15) veiktist krónan hratt. Í upphafi dags stóð vísitala
gengisskráningar í gildinu 133,2444 en um hádegisbil-
ið var hún komin rétt yfir 138 stig. Þá tók við nokkuð
langt hádegishlé en um kl. 14:00 hófst síðari veikingar-
lotan. Við lok dags (kl. 16:00) stóð vísitalan í gildinu
141,4645 og hafði hún hækkað um tæplega 6,2% frá
opnun. Veiking gengis krónunnar gagnvart erlendum
gjaldmiðlum var rúmlega 5,8%. Viðskiptin námu 36,3
ma.kr. sem einnig er met. Erfitt er að áætla hve mikið
af þessum viðskiptum hafi verið vegna viðskipta við-
skiptavina en ljóst er að hér myndaðist svokallaður
„spírall“ þar sem hröð verðbreyting verður vegna
þeirra hegðunar viðskiptavaka að fara strax inn á mark-
aðinn til að kaupa gjaldeyri ef keypt var af þeim.1 Sam-
kvæmt upplýsingum frá viðskiptavökum breyttist
nettógjaldeyrisjöfnuður þeirra um 3,2 ma.kr. yfir dag-
inn þannig að rúmlega 33 ma.kr. má hugsanlega skrifa
á viðleitni viðskiptavakanna til að halda gjaldeyris-
stöðu sinni innan marka sem þeir höfðu sett sér.
Þennan dag voru miklar annir hjá viðskiptavök-
unum og þar hlóðust upp pantanir um gjaldeyrisvið-
skipti sem viðskiptavakarnir áttu erfitt með að sinna
vegna eigin gjaldeyrisstöðu og mikillar tapsáhættu þar
sem verðbreyting var mjög hröð. Því fengu sumir við-
skiptavinir þau svör að einungis yrði tekið við pöntun-
um í takmarkað magn vegna kaupa á gjaldeyri og
sumir fengu engin tilboð um verð. Einnig er vitað af
aðilum sem ætluðu að selja gjaldeyri en komust ekki
að en slíkt hefði að sjálfsögðu getað snúið þróuninni
eitthvað við.
Eðlilega skapaðist órói í íslensku efnahagslífi eftir
þennan dag og miklar umræður urðu um að með veik-
ingu krónunnar ykist t.a.m. verðbólga og erlendar
skuldir einnig. Það var mat Seðlabankans og fleiri
Miðvikudagurinn 2. maí 2001
Þróun gengisskráningarvísitölu 2. maí 2001
09
:00
09
:30
10
:00
10
:30
11
:00
11
:30
12
:00
12
:30
13
:00
13
:30
14
:00
14
:30
15
:00
15
:30
16
:00
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
31. des. 1991=100
Mynd 1
1. Nánari umfjöllun um gjaldeyrismarkaðinn má finna í greininni
„Gjaldeyrismarkaður á Íslandi“ aftar í þessu hefti.