Peningamál - 13.05.2015, Blaðsíða 47

P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
5
•
2
47
Rammagrein 3
Ný gögn til að meta
slaka eða spennu á
vinnumarkaði
Hagstofa Íslands birtir enn sem komið er eingöngu tölur um
stöðu fólks á vinnufærum aldri (16-74 ára) samkvæmt skilgrein-
ingu Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO); þ.e. fjölda starfandi,
atvinnulausa og utan vinnumarkaðar.1 Starfandi fólki hefur síðan
verið skipt upp eftir því hvort það er í fullu starfi eða hlutastarfi og
fólki utan vinnumarkaðar eftir því hvort það er í námi, komið á eftir-
laun eða örorku, er heimavinnandi, veikt eða í fæðingarorlofi.
Frekari sundurliðun á stöðu fólks á vinnualdri
Eurostat birtir nánari sundurliðun á stöðu fólks á vinnufærum aldri.
Í fyrsta lagi er þeim sem eru í hlutastarfi skipt í tvo hópa, þá sem
eru ánægðir með sinn vinnutíma og þá sem eru í hlutastarfi en vilja
og geta unnið meira en þeir gera og eru því að hluta til atvinnu-
lausir.2 Einstaklingar í þessum hópi eru kallaðir „vinnulitlir“. Í öðru
lagi flokkar Eurostat fólk sem er utan vinnumarkaðar í þá sem eru
að leita að starfi en geta ekki hafið störf innan tveggja vikna og þá
sem geta hafið störf innan tveggja vikna en eru ekki að leita sér að
vinnu. Í fyrri hópnum eru t.d. þeir sem ekki geta unnið vegna þess að
gæsla fyrir börnin er ekki fáanleg en í seinni hópnum er t.d. fólk sem
hefur gefist upp á að leita að vinnu. Báðir hóparnir flokkast því utan
vinnumarkaðar þar sem þeir uppfylla ekki skilgreiningu ILO á að vera
atvinnulausir. Þeir eru hins vegar taldir standa nær því að vera virkir
á vinnumarkaði en aðrir í hópnum utan vinnumarkaðar og eru um
margt svipaðir þeim sem teljast atvinnulausir samkvæmt hinni hefð-
bundnu flokkun. Oft er talað um þessa tvo síðarnefndu hópa sem
mögulega viðbót við vinnuaflið (e. potential additional labour force).
Vinnulitlir eru einnig taldir sem möguleg viðbót við vinnuaflið þrátt
fyrir að þeir séu þegar hluti af vinnuaflinu þar sem líta má á þá sem
atvinnulausa að hluta þar sem þeir vilja auka við vinnutíma sinn.
Þessi uppskipting gefur fyllri mynd af stöðu fólks en hin hefðbundna
þrískipting og er mikilvæg viðbót við þá mælikvarða sem nota má til
að leggja mat á spennu eða slaka á vinnumarkaði.
Hversu sterk er tengingin við vinnumarkaðinn?
Tenging þessara þriggja hópa við vinnumarkaðinn er þó missterk
eins og kemur fram þegar skoðaðar eru líkur á að fólk hafi færst yfir
í annan hóp eftir tiltekinn tíma, t.d. ár. Ekki hefur enn verið lagt mat
á það hér á landi hversu líklegt er að fólk færist milli þessara flokka
en Eurostat hefur birt slíkt mat byggt á vinnumarkaðskönnunum
fyrir Evrópusambandið (mynd 1).3 Eins og við má búast er tenging
vinnulítilla við vinnumarkaðinn sterkust og mun sterkari en hinna
hópanna tveggja, enda eru þeir vinnulitlu þegar í vinnu. Að ári liðnu
eru mestar líkur á að vinnulitlir hafi færst yfir í hópinn starfandi (og
eru þá ánægðir með vinnutíma sinn) þótt töluverðar líkur séu einn-
ig á að þeir tilheyri áfram sama hópi. Þótt ekki séu miklar líkur á að
1. Fólk telst vera starfandi (hafa atvinnu) samkvæmt skilgreiningu ILO ef það hefur unnið
eina klukkustund eða lengur í viðmiðunarvikunni eða verið fjarverandi frá starfi sem það
gegnir að öllu jöfnu. Þeir teljast atvinnulausir samkvæmt skilgreiningu ILO sem ekki hafa
atvinnu og falla undir eitthvert eftirfarandi skilyrða: (1) hafa leitað sér vinnu sl. fjórar
vikur og eru tilbúnir að hefja störf innan tveggja vikna; (2) hafa fengið starf en ekki
hafið vinnu; (3) bíða eftir að vera kallaðir til vinnu; og (4) hafa gefist upp á að leita að
vinnu en bjóðist starf eru þeir tilbúnir að hefja vinnu innan tveggja vikna. Fólk telst utan
vinnuafls samkvæmt skilgreiningu ILO ef það er hvorki starfandi né fullnægir skilyrðum
um að vera atvinnulaust.
2. Gerður er greinarmunur á því hvort þeir sem vilja vinna meira eru í hluta- eða fullu starfi.
Þeir sem eru í fullu starfi og vilja vinna meira vilja meiri tekjur en ekki endilega lengri
vinnutíma, en þeir sem eru í hlutastarfi og vilja vinna meira eru frekar taldir vera vannýtt
vinnuafl.
3. Útreikningarnir byggjast á samanburði á stöðu fólks á vinnumarkaði á hverjum fjórðungi
árið 2009 og stöðu þess í sama fjórðungi ári seinna. Birt í „New measures of labour
market attachment”. Statistics in Focus, Eurostat 57, 2011.
1. Y-ásinn sýnir stöðu í upphafi en súlurnar stöðuna eftir eitt ár.
Heimild: Eurostat.
Í starfi en ekki vinnulitlir
Vinnulitlir
Atvinnulausir
Í leit að vinnu en geta ekki hafið störf
Geta hafið störf en eru ekki að leita að vinnu
Aðrir utan vinnumarkaðar
Mynd 1
Líkur á að hreyfast milli hópa innan
Evrópusambandsins1
%
0 10 20 30 40 50
Vinnulitlir
Atvinnulausir
Að leita að
vinnu en geta
ekki hafið störf
Geta hafið störf
en ekki að
leita að vinnu