Skírnir - 01.01.1981, Page 13

SKÍRNIR
HEIMSPEKI OG FRÁSAGNIR
11
ura eöa öðrum hætti á við þetta verkefni. Hvort sem menn glíma
við einstök heimspekileg úrlausnarefni eða reyna að móta heil-
steypta heimspekikenningu eða heimspekikerfi bíður þeirra það
verkefni að móta nýjan hugsunarhátt í menningu okkar —
hugsunarhátt sem hlýtur að eiga í alvarlegum útistöðum við
þann hugsunarhátt sem hefur ríkt um aldir í íslenskum bók-
menntum.
Hvers eðlis er þessi hugsunarháttur, hvað réttlætir þá full-
yrðingu að hann sé andsnúinn heimspekilegri hugsun eða er
þessi fullyrðing e.t.v. ekki á neinum rökum reist? Hér að
framan hef ég gefið þeirri kenningu undir fótinn að bókmenntir
okkar og andleg menning byggist á listinni að segja sögur og að
frásagnarhugsun sé andstæð eða illsamræmanleg heimspekihugs-
un: þetta skýri hvers vegna heimspekin hafi aldrei átt upp á
pallborðið hjá íslendingum og hvers vegna þeir hafi ekki eign-
ast eigin heimspekihefð. Þá hef ég einnig látið að því liggja að
við séum þess með öllu vanbúin að fást við þær spurningar, sem
leita þarf svara við, til þess að skilja menningu okkar og hug-
myndaheim: okkur skorti lieimspekina, og meginverkefnið sé
því að móta nýjan hugsunarhátt eða nýjar leiðir til að leita
skilnings og skýringa á þeim veruleika, menningunni, sem við
lifum og hrærumst í.
Þessar staðhæfingar eru allar umdeilanlegar og vafasamar,
bæði í einstökum atriðum og í heild sinni. Ástæðan til þess er
sú að þær eru bornar fram frá sjónarhóli heimspeki sem telur
sig í eðli sínu sjálfstæða gagnvart allri annarri tjáningu manna,
jafnvel hafna yfir allar aðrar bókmenntir. Þessi skoðunarmáti
er ekki síður ófullnægjandi og gagnrýniverður en sá sem lítur
svo á að heimspekin sé ekki annað en hugarleikfimi, eða heila-
fylli manna eða manngerðar sem vanrækir veruleika daglegrar
reynslu og veltir endalaust vöngum yfir lítt skiljanlegum gátum
lífs og tilveru. Heimspekikenning og frásögn eru hvor um sig
ákveðinn liáttur á því að tjá og skýra veruleika mannlegrar
reynslu, og að líta svo á að þæi- séu ósamræmanlegar eða þær
hljóti að brjóta í bága hvor við aðra er ekki annað en hleypi-
dómur eða fullyrðing sem vandséð er að eigi sér nokkra stoð
í veruleikanum — þó svo að hún eigi sér traustan sess í við-