Skírnir - 01.09.1998, Page 221

SKÍRNIR
ÓSEGJANLEG ÁST
491
liggjandi stef samkynhneigðar í báðum þessum skáldsögum.37 Hinn tví-
skipti persónulciki, sem var öflugt stef í „aldarlokabókmenntum“ á Bret-
landseyjum, vísar ekki eingöngu til hins „vonda“ (eðlið) sem hið „góða“
(menningin) bælir, heldur beinlínis til þess ólöglega og forboðna kynlífs
sem ýmsir úr röðum broddborgara stunduðu.38 Karlmenn úr milli- og
yfirstéttum, gjarnan kvæntir, leituðu sér bólfélaga úr röðum verkamanna
að næturlagi en léku „rétt“ hlutverk í dagsbirtu. Svo rammt kvað að
þessu að hægt er að tala um sérstakan, og nýtilkominn, menningarkima
homma. Átökin hjá Stevenson og Wilde sýna nokkurs konar díalektík
milli samkynhneigðar og hómófóbíu, milli hins siðræna yfirborðs og
„spillta“ undirlags hvers og eins, milli freistingar og sektar. Brýnt var að
halda skýrum mörkum á milli einkalífs og opinbers lífs en um átök milli
þeirra hverfist frásögnin. Lausnin í báðum tilvikum, hjá Dr. Jekyll og
Dorian Gray, var óhjákvæmileg og fólst í sjálfsmorði og dauða þeirra
beggja.
Oscar Wilde framdi ekki sjálfsmorð en segja má að virðingarleysi
hans fyrir ofangreindum mörkum opinberrar og óopinberrar orðræðu
hafi leitt hann í dauðann. Hann ögraði óspart umhverfi sínu, jafnt í
klæðaburði og hegðun, og þar kom að hann gekk of langt. Ást hans á
karlmönnum varð opinber með formlegum hætti39 og hann varð í einni
svipan, á hátindi frægðar sinnar, stórhættulegt og spillandi fordæmi,
einkum ungum mönnum. Skrif hans urðu að bragði viðsjárverð og líkleg
til að grafa undan siðferði og hvetja til „ónáttúrulegrar spillingar“ eins
og komist var að orði við réttarhöldin þar sem orðfærið einkenndist af
fordæmandi lýsingarorðum frekar en hlutlausum lýsingum á „ódæðinu";
„viðurstyggð", „lestir", „hryllilegur glæpur" - ástin var að sönnu ónefn-
anleg.40 En „hræðilegir lestir“ mannsins, sem stefndu „heilbrigðum, karl-
mannlegum og hreinum hugsjónum enskra lifnaðarhátta“ í hættu, voru
„eðlileg afleiðing sjúklegs hugarfars".41
37 Elaine Showalter fjallar m.a. um þetta í Sexual Anarchy: Gender and Culture
at the Fin de Siécle, London: Virago Press, 1992.
38 Sama rit, bls. 105-26.
39 Það gerðist þannig að Queensberry markgreifi, faðir Bosie elskhuga Wildes,
skildi eftir á glámbekk orðsendingu til Wildes í klúbbnum hans í London, þar
sem hann kallaði Wilde sódómíta. Þar með hafði Queensberry skrifad, inn í
orðræðuna, það sem altalað var en ekki mátti gera opinskátt, um ólögmæta
kynhneigð skáldsins.
40 Richard Ellmann segir frá réttarhöldunum í Oscar Wilde, London: Penguin,
1987, bls. 426-49.
41 Sjá H. M. Hyde, The Three Trials of Oscar Wilde, London: William Hodge,
1948, bls. 12.