Sagnir - 01.06.1999, Page 5

Sagnir - 01.06.1999, Page 5
4 Sagnir 1999 Í þágu niðjanna – Framtíðarsýn Íslendinga á nítjándu öld1 Bragi Þ. Ólafsson Svo einkennilega vill til að fyrsta íslenska matreiðslubókin kom út um aldamótin 1800, á samatíma og þjóðin var að ná sér eftir þá miklu hungursneyð sem ríkti eftir móðuharðindin rúm-um fimmtán árum áður.2 Hungursneyðin var einungis einn þáttur af hörmungum móðuharð- indanna, sem leiddu til mikillar mannfækkunnar og búsifja. Til marks um áhrif þessara harðinda á þjóðlífið má benda á að biskupi landsins, Hannesi Finnssyni (1739-1796), þótti ástæða til að skrifa ítarlega ritgerð laust fyrir aldamótin 1800, þar sem rök voru færð fyrir því að þrátt fyrir undan- gengin hallæri gætu komandi tímar orðið þjóðinni betri.3 Þó að Hannes hafi reynt að efla dug og djörfung landa sinna með ritgerð sinni, mætti álykta að trú landsmanna á framtíðinni hafi verið dökk í upphafi nítjándu aldar. Þegar nánar er kannað má þó ætla að þá hafi viðhorf landsmanna til framtíðar verið gjörólíkt viðhorfi nútímamanna. Finna má rök fyrir því að þetta breytist þegar líður á öldina. Arfleifð átjándu aldar Þrátt fyrir að nítjánda öldin hafi oft verið kennd við tímabil þjóðfrelsisbaráttu og framfarahugar, má ekki gleyma því að næsti nágranni hennar, átj- ánda öldin, hefur borið mark stöðnunar og drunga.4 Einungis örfáir áratugir virðast skilja að annars vegar mesta niðurlægingarskeið í sögu þjóðarinnar, eins og öldin hefur svo oft verið kennd við, og hins vegar upphaf þjóðfrelsisbaráttu á fyrri hluta nítjándu aldar.5 Aldamót merkja eng- in skil í hugarfarssögu, og þess vegna verður að taka tillit til aldafars átjándu aldar ef kanna á hug- arfar þeirrar nítjándu. Eitt einkenna gamla íslenska bændasamfélags- ins var áhættufælnin sem hafði töluverð áhrif á framkvæmdir og framfarir landsmanna á síðari hluta átjándu aldar.6 Í skugga lögmálskenndra hallæra lagði samfélagið áherslu á jafnvægi og stöðugleika, en flestar áhættusamar nýjungar voru látnar ósnertar, bæði á félagslegum og hagrænum sviðum.7 Deyfð gagnvart breytingum hafði lengi fylgt þjóðinni, en túlkun Jóns Eiríkssonar konfer- ensráðs (1728–1787) á orðum Páls Vídalíns lög- manns (1667–1727) í riti þeirra, Um viðreisn Ís- lands lýsir ágætlega þess háttar hugarfari. Í ritinu Reykjavík í upphafi tuttugustu aldar Þegar tuttugasta öldin gekk í garð voru mörg stór orð látin falla um framtíð lands og þjóðar. Mikið var rætt um eflingu þjóðarinnar og hvatt til framfara á öllum svið- um, svo að þjóðin myndi búa í sælutíð í framtíðinni. Trúin á framtíðina einkennd- ist þó oft af óskhyggju og jafnvel yfirborðslegri umræðu. Velta má vöngum yfir því hvort að þessi umræða hafi í raun höfðað jafnt til þjóðarinnar í heild.

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.