Jökull - 01.12.1975, Side 34

ins, sem færi eftir dreifingareiginleikum og mót-
tækileika krystailategundanna, ef ekki er reikn-
að með grunnvatnsstraum eftir krystallasam-
skeytum í þessu sambandi. Hér þyrfti því að
mæla magn efnisins í hverri tegund, svo og í
misstórum krystöllum, og yrði þetta afarmikið
verk.
Sé ekki gert ráð fyrir áhrifum heits grunn-
vatnsstraums eða hita geymist framleidda efn-
ið betur í berginu djúpt undir yfirborði eða
inni í víðáttumiklum massa en nærri yfir-
borði. Aðferð til að ná í gott sýni, væri þá
sú að bora eftir því, ert önnur leið blasir
einnig við. Þar sem jöklar ísaldar hafa skor-
ið land í sundur og myndað djúpar opnur,
t. d. í háum hömrum, hefur bergið við rætur
hamranna komið fram af miklu bergdýpi ný-
lega, jarðfræðilega séð. I þessu gæti legið skýr-
ingin á því, að á hinum sundurskornu Aust-
fjörðum hefur fengist K/Ar-aldur upp í 12
milljón ár, en ekki nema 1,5—3 milljónir í lög-
um Fljótsdalsheiðar, þótt jarðfræði bendi til að
aldursmunurinn sé miklu minni.
e) Jarðfræðileg sjónarmið. Hér á undan voru
athuguð tvö útmörk: 1) framleiðandi krystallar
eru umluktir streymandi grunnvatni, og 2) sam-
safn krystalla án streymandi grunnvatns. Raun-
veruleikinn ætti að liggja á milli þessara út-
marga í sögu tiltekins bergs. Yfirleitt verður að
gera ráð fyrir grunnvatni milli krystallanna, en
straumur þess fer eftir misþrýstingi, sem yfir-
leitt stafar af mishæðum landsins á hverjum
tíma, svo og sprungum þess og leiðni. Af þess-
um sökum er ekki hægt að rekja grunnvatns-
streymið í tilteknum bergmassa á ýmsum jarð-
söguskeiðum frá því hann varð til, einkum ef
aklurinn er orðinn yfir 50—100 milljónir ára.
En í bergi sem yngra er en þetta, getur saga
mislyftinga og landslagsmyndunar verið kunn,
og saga grunnvatnsins þá einnig, þannig að
hugmyndir megi fá um áhrif þess, einkum á
geymslu eða tap argons. Verður á það minnst
í sambandi við aldursmælingar hér á landi.
Að ofan var bent á leið til að kanna efnistap
með dreifingu og með grunnvatnsrennsli í gróf-
krystölluðu bergi. I fínkrystölluðu, og að hluta
glerkenndu efni, eins og basalti, þar sem aldurs-
ákvörðun einstakra krystallategunda og stærða
virðist útilokuð með nútíma tækni, er vandséð,
hvernig dæma á um nákvæmni aldursins. En
bent var á leið til að velja sýni, þar sem aldur-
inn væri að öðru jöfnu minnst truflaður.
32 JÖKULL 25. ÁR
5) Annað mat á aldri en með geislavirkni.
Þegar ljóst er, hve erfiðleikarnir eru miklir við
aldursgreiningu eftir K/Ar-aðferð, sem er helsta
aðferðin á aldursbilinu 100 þúsund til 30—50
milljón ár, verður eðlilegast að fara aðrar leiðir
til samanburðar. Er sérstaklega bent á land-
mótunarfræðina, sem er sérgrein innan landa-
fræði og einmitt kemur til greina á þessu ald-
ursbili, þar eð nútímalandslag hefur mótast á
Tertíer-tímanum og síðar. Markmið þessa sviðs
er að greina og sýna fram á, hvernig hin ýmsu
form í landslaginu hafa orðið til, og 'í hvaða
aldursröð. Þetta er ekki mjög vandasamt, þegar
ýtarleg könnun landsins er gerð og reynslan
eykst. Þriðja markmiðið er loks að meta tínt-
ann, sem hin ýmsu skeið eða stig mótunarinnar
svara til, og er það vandasamt.
En reglur, sem fram koma, gefa margvíslegar
bendingar. Þannig eru elstu dalir orðnir stórir
og víðir, en innan í þeim mynduðust í áföng-
um minni og minni dalir. Þegar svo loks blasa
við, innan liinna yngstu slíkra dala, óverulegir
skorningar, sem eru afköst tímans milli síðustu
ísalda — eins og jökulruðningsfylling í skorn-
ingunum sýnir — blasir strax við eitthvað í átt
við milljónir eða tugmilljónir ára sem aldur
megindalanna, og er þetta aðeins einfaldað en
raunverulegt dæmi um fjölmarga möguleika til
samanburðar á aldri dala, sem rannsóknin gef-
ur tækifæri til.
A árunum kringum 1940 leit höfundur svo á,
að landmótunarfræðin benti á einu færu leið-
ina til að fá sæmilega réttar hugmyndir um
aldur tertíera basaltsins hér á landi, og ýmsra
yngri laga einnig, og hefur kannað landmótun
öðrum þræði síðan og lýst niðurstöðum í ýms-
um ritgerðum, en tekið saman yfirlit í bókinni
Eðlisþættir jarðar og jarðsaga Islands. Niður-
stöður eru i stuttu máli þær, að landeyðing á
Isöld, sem marka má af sérstökum formum, og
svarar til 2—3 milljón ára, var aðeins lítið brot
af eyðingunni fyrir Isöld. Höfundur hefur því
séð ástæðu til að telja 15—20 milljón ár lág-
marksaldur basaltlaga, sem K/Ar-mælingar meta
á 1,5—2 milljónir ára, og ber hér mikið á milli.
Hér er því haldið fram að skýringin sé stórfellt
argon-tap, eins og áður var gerð grein fyrir.
Bent er á, að nærri lárétt belti geislasteina
(zeólita), þvert yfir lagamótin í hallandi, þ. e.
veltum hraunlagaspildum tertíera basaltsins,
bendi til myndunar þessarra belta af holufyll-
ingum á tíma, þegar afsléttun landyfirborðsins