Lifandi vísindi - 11.01.2016, Blaðsíða 30

Print: lof Status: 750 - Sprog godkendt Layout:LO
F Red.sek:KG

3
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
En þróunin á þessu sviði heldur áfram.
Frá því að Huang gerði tilraun sína hafa vís-
indamenn betrumbætt verkfærin og m.a.
tekist að skapa nýja og skilvirkari útgáfu af
CRISPR sem er nákvæmari og minnkar
hættuna á tilfallandi stökkbreytingum.
4.000 sjúkdóma má fjarlægja
Möguleikar aðferðarinnar eru gríðarlegir,
ekki síst vegna þróunar innan genakort-
lagninga þar sem sjúkdómsvaldandi gen
eru nú skráð í sífellt meira mæli.
Blóðsjúkdómurinn thalassaemia er
einungis einn af meira en 4.000 arfgengum
sjúkdómum sem stafa af breytingum í einu
eða tveimur genum og má því auðveldlega
lagfæra. Við kortlagningastofnanir í Evrópu,
BNA og Kína er genamengi þúsunda
einstaklinga kortlagt og borið saman við
ólíkar gerðir sjúkdóma. Ísland fer þar fremst
í flokki þar sem fyrirtækið deCode hefur
starfað frá árinu 1997. Með því að styðjast
við genakortlagningu og sjúkraskýrslur, hef-
ur vísindamönnum þar m.a. tekist að finna
gen fyrir sjaldgæfan sjúkdóm sem einungis
hrjáir átta Íslendinga sem og þær fáeinu
manneskjur sem eiga á hættu að fá sjúk-
dóminn.
Sambærilegum árangri má ná í öðrum
löndum ef einungis genamengi 1 – 2 % íbúa
er kortlagt. Og með þessari nýju CRISPR-að-
ferð verður mögulega hægt að þurrka út arf-
genga sjúkdóma – hvern á fætur öðrum.
Ættartölur
Þökk sé mikilli ætt-
fræðiþekkingu á
Íslandi geta vís-
indamenn
þessu næst fylgt eftir leið
arfbundinna frávika frá
núlifandi manneskju til
núlifandi ættingja sem
er hættara við að fá til-
tekinn sjúkdóm.
NÚ GETUM VIÐ
– en viljum við?
Tilraunir á man
nsfóstrum hafa
orsakað
miklar deilur m
eðal vísindama
nna um
hvort það megi
teljast siðferðil
ega
forsvaranlegt a
ð breyta erfðam
assa
manneskjunna
r.
Fyrstu skref að
kynþáttahreinsun

Andstæðingar a
ðferðarinnar
óttast að nýju ve
rkfærin leiði til n
ýrrar gerðar kyn
-
þáttahreinsunar
þar sem sumir e
iginleikar teljast

jákvæðir en aðri
r ekki. Sé hún ek
ki algjörlega bö
nnuð
muni aðferðin le
iða til framtíðar
þar sem „eðlileg
t“
verður skilgrein
t af tækninni og
þeim mönnum
sem
hafa bestan aðg
ang að henni.
Stöðvið hræðilega
r
þjáningar sjúkling
a
Margir þjást af s
kelfilegum sjúkd
óm-
um sem er hæg
t að lækna með
genaþerapíu. Fo
rmæl-
endur telja að o
kkur beri að bjar
ga þeim sem við
get-
um, enda sé það
siðferðislega óv
erjandi að láta m
enn
þjást. Sjúkdóm e
ins og sigðkorna
blóðleysi sem g
etur
mögulega leitt t
il dauða, mætti
koma í veg fyrir
með
því að breyta ein
ungis einu stöku
geni.
Umhugsunar er þö
rf
Jafnvel leiðandi
lífeðlisfræðinga
r hafa áhyggjur
af því
hversu hratt tæk
nin hefur þróast
. Þeir leggja því
til
tímabundið hna
ttrænt bann geg
n genahreinsun

manna. Með þe
im hætti öðlast
vísindamenn rá
ðrúm til
að gaumgæfa fj
ölmörg álitamál
og skapa réttan

lagaramma fyrir
tilraunir.
Nei!
Kannski ...
já!
Nýja aðferðin
gæti m.a. fjar-
lægt arfgengan
brjóstkrabba sem
Angelina Jolie þurfti
að bregðast við.
SHUTTERSTOCK