Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2010, Blaðsíða 45

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 5. tbl. 86. árg. 2010 41
því að telja þau að mestu óviðkomandi
lífinu sjálfu.
Hvernig Florence Nightingale orðar
þetta er bæði athyglisvert og merkilegt. Í
orðum hennar óma orð heimspekingsins
Jean Jacques Rousseau sem sagði:
„Tungumál eru til þess að tala þau, skriftir
eru bara staðgengill talsins“ (Rosseau,
tilvísun í Derrida, 1967). Þegar Florence
Nightingale segir að ritun sé „staðgengill
fyrir lífið sjálft“ á hún ekki endilega við
að ritunin sé lítilvæg. Hún er frekar að
segja að ritun hafi hliðartilgang í lífinu,
þ.e. hlutverk textans er fyrst og fremst
að hlaupa í skarðið fyrir höfundinn sjálfan.
Að hennar áliti kemur ritun að nokkru leyti
í stað nærveru höfundarins sjálfs. Þannig
voru bréf hennar tilraun til þess að koma
manneskjunni Florence Nightingale og
skoðunum hennar á framfæri þótt hún
væri sjálf fjarri. Þetta á til dæmis við þegar
hún stundaði hjúkrun í Krímstríðinu og
seinna þegar hún var rúmföst langtímum
saman.
Virginia Dunbar skilur þetta á sama hátt
þegar hún segir í formála bandarísku
útgáfunnar af Notes on nursing að það
sé tilgangur bókarinnar að láta okkur
finna fyrir nærveru Florence Nightingale.
Virginia Dunbar skrifar þannig:
Íhugull lesandi þessara minnispunkta
um hjúkrun mun njóta þess að hafa hjá
sér „leiðsögumann, heimspeking og
vin“ sem gengur samviskusamlega við
hlið hans, talar um hjúkrun og bendir
hiklaust á „hvað hjúkrun er og hvað hún
er ekki“ (Dunbar, 1946/1969).
Ljóst er að líta ætti á bók Florence
Nightingale sem staðgengil fyrir Florence
sjálfa eða að minnsta kosti fyrir töluð
orð hennar. Florence segir sjálf að
„eftirfarandi minnispunktar [séu] alls
ekki hugsaðir sem reglur ... [heldur]
einungis til þess að vekja upp hugsanir“
(Nightingale, 1859/1969). Þrátt fyrir það
gefur textinn og stíllinn ekki til kynna
nærveru Florence sem „leiðsögumanns,
heimspekings og vinar“ heldur frekar sem
ráðríks kennara sem lætur vita (ef vitnað
er í undirfyrirsögn bókarinnar Notes on
nursing) hvað hjúkrun er og hvað hún er
ekki. Á minna en hundruð blaðsíðum er
þessi litla kennslubók stöðugt að segja
lesandanum hvað hann á (37 sinnum),
skal (53 sinnum) og verður (61 sinnum)
að gera. Ég tel því að skrif Florence
Nightingale komi í staðinn fyrir hennar
eigin sterku nærveru og að tilgangur
hennar með þeim hafi fyrst og fremst
verið að halda fast fram vilja sínum og
skoðunum.
Af hverju og fyrir hverja skrifum við?
Þessi þröngi skilningur á að tilgangurinn
með skriftum sé í eðli sínu að gefa
eitthvað til kynna, þ.e. að segja frá,
kenna og fræða, er afar algengur innan
bæði hjúkrunarstarfsins og hjúkrunar
sem fræðigreinar. Hjúkrunarfræðingar
grípa til skrifta fyrst og fremst til að
festa á blað hvað þeir hafa gert fyrir
sjúklingana, sem sagt til þess að upplýsa
aðra heilbrigðisstarfsmenn. Fræðimenn
innan hjúkrunar skrifa einkum til þess
að upplýsa eða kenna nemendum,
klínískum hjúkrunarfræðingum eða
öðrum fræðimönnum. Til dæmis spyr
(og svarar) Burnard (1999) eftirfarandi
mælskulistarspurningum:
Verðum við ekki vissulega að skrifa til
þess að miðla upplýsingum? Ef ekki, af
hverju og fyrir hverja skrifum við? ... Ef við
viljum fá hugmyndir okkar framkvæmdar
í verki verðum við að skrifa um þær
þannig að klínískir hjúkrunarfræðingar
og aðrir skilji (Burnard, 1999, bls. 598).
Burnard er leikinn og afkastamikill
höfundur en virðist ekki skilja að
fræðiritstörf hafi neinn annan tilgang en
að segja klínískum hjúkrunarfræðingum
fyrir verkum á einföldu og afdráttarlausu
máli þannig að þeir skilji.
Samt sem áður geta ritstörf þjónað
mörgum hlutverkum fyrir utan að bara
segja frá eða kenna. Tilgangur þeirra
er meira en að vera staðgengill fyrir
návist og rödd höfundar. Austurríski
heimspekingurinn Ludwig Wittgenstein
kallaði hin mörgu hlutverk talaðs
og skrifaðs máls tungumálaleiki
(Wittgenstein, 1953). Hið skrifaða orð
má jöfnum höndum nota til þess að
rökræða, deila, tjá ágreining, gagnrýna,
ögra, ímynda sér, íhuga, láta sig dreyma,
skapa og velta vöngum. Mikilvægast er
þó að þegar við skrifum fáum við tækifæri
til að hugsa. Því miður er fátt ef ekkert
af þessu (þar með talið að hugsa!) hátt
skrifað í hjúkrun og þar af leiðandi eru
fáir af þessum tungumálaleikjum auðsæir
í því sem hjúkrunarfræðingar hafa birt.
Það er eins og ekkert hafi breyst síðan
Florence Nightingale lét okkur vita hvað
er hjúkrun og hvað er ekki hjúkrun.
Þessi skilningur, að hlutverk ritaðs orðs sé
aðallega að kenna hjúkrunarfræðingum
að vinna vinnuna sína, hefur styrkst
undanfarið. Því veldur ekki bara Burnard
og tilraunir hans til að fá sínar „hugmyndir
framkvæmdar í verki“ heldur líka hvernig
hjúkrun hefur tekið til sín gagnreynda
heilbrigðisþjónustu (evidence­based
practice) og hin fremur barnalega sýn
að gagnreynd þjónusta sé lítið annað
en að koma rannsóknarniðurstöðum
í framkvæmd. Vissulega bergmálar
bókarheiti Florence Nightingale í einni
af þeim greinum um gagnreynda
heilbrigðisþjónustu sem mest er vitnað í
en hún heitir „Evidence­based medicine:
what it is and what it isn´t“ (Sackett
o.fl., 1996). Hér á eftir mun ég rannsaka
frá sjónarmiði formgerðarhyggjunnar
mikilvægi þess að horfa á skriftir sem
aðferð til að hugsa. Það sjónarhorn
á skriftir færir okkur talsvert frá
tungumálaleikjum Florence Nightingale
um það að gefa eitthvað til kynna og vera
staðgengill hins fjarverandi höfundar.
Frá sjónarmiði formgerðarhyggjunar eru
skriftir ekki bara staðgengill lífsins, þær
eru lífsmáti. Málið er ekki bara að skrá
hjúkrunaraðgerðir heldur eru skriftir ein
leiðin til þess að hugsa um og stunda
hjúkrun.
Að skrifa: áhrifslaust sagnorð?
Ég hef bent á það annars staðar að
fyrir utan hlutverkið að skrá hugsanir
okkar má hugsa sér skriftir sem skapandi
rannsóknarferli (Rolfe, 2009). Fyrir utan
að skrifa til þess að koma hugsunum,
skoðunum og aðgerðum okkar á
framfæri þá skrifum við stundum fyrir
okkur sjálf til þess að segja okkur það
sem við gerðum okkur ekki grein fyrir að
við vissum. Skáldsagnahöfundurinn og
kenningafræðingurinn Hélène Cixous líkir
skriftum við stiga og skriftirnar eru leið til
þess að rannsaka hugsanir og tilfinningar
í undirvitund höfundarins.