Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.04.2016, Blaðsíða 46

Hinar árlegu Músíktilraunir fara fram í Hörpu um helgina og koma 48
hljómsveitir fram. Músíktilraunir voru fyrst haldnar fyrir 34 árum og
hafa vakið athygli á mörgum listamönnum sem síðan hafa blómstrað.
Listamenn framtíðarinnarLESBÓK
46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3.4. 2016
Ég kenndi alltaf söng og er enn að. Égstjórna líka kór eldri borgara í Mos-fellsbæ, Vorboðum; við urðum fræg fyrir
að syngja í auglýsingunni með Ómari Ragn-
arssyni: DAS, DAS, DAS og aftur DAS!“ segir
Guðrún Tómasdóttir söngkona og skellir upp
úr.
Guðrún verður 91 árs nú í mánuðinum en seg-
ist enn búa yfir nægum krafti til að stýra kórn-
um sem æfir vikulega; stofnandi hans og fyrr-
verandi stjórnandi, Páll Helgason, er nýlátinn
en fyrir um áratug bað hann Guðrúnu um að
raddþjálfa kórinn sem hún stýrir nú. „Þetta er
kór aldraðra en fólkið er
svo samvinnuþýtt, kann
að meta hvað við erum að
gera og sér að það hefur
góð áhrif að þjálfa rödd-
ina,“ segir hún.
Í áratugi hefur Guðrún
verið landsþekkt söng-
kona. Víða eru til hljómdiskar með söng hennar
og oft má heyra upptökur með henni í Rík-
isútvarpinu, til að mynda fyrir hádegisfréttir.
„Nú er ekkert síðasta lag fyrir fréttir. Af hverju
þarf að breyta svona hefðum?“ spyr hún
hneyksluð, skiljanlega.
Og nýverið gaf Guðrún út nýjan geisladisk,
Vor mitt, það er blæösp, þar sem heyra má hana
syngja lög, ljóð og ljóðaþýðingar eftir Þorstein
Valdimarsson skáld (1918-1977). Upptökurnar
voru gerðar í Ríkisútvarpinu, flestar árið 1977
við undirleik Ólafs Vignis Albertssonar og Jón-
asar Ingimundarsonar, en tvö laganna voru
hljóðrituð með Guðrúnu Kristinsdóttur píanó-
leikara tólf árum fyrr.
„Ég söng þetta að beiðni Þorsteins í Útvarp-
ið,“ segir hún. „Þá langaði mig að gefa þetta út
en árin liðu og það fórst fyrir; maðurinn minn,
Frank Ponzi, varð veikur og dó og svo veiktist
Margrét dóttir okkar líka og dó; svoleiðis að það
er fyrst nú sem diskurinn kemur út. Loksins.
Ég söng fyrst lög eftir Chopin við ljóðaþýð-
ingar Þorsteins á Háskólatónleikum 1976. Árni
Kristjánsson heitinn, píanóleikari, hafði fengið
Þorstein til að þýða ljóð við þrjú laganna og svo
gerði Þorsteinn það fyrir mig að þýða ljóð við
sex til; það eru því níu lög eftir Chopin á disk-
inum. Og þá eru sex lög eftir Þorstein sjálfan og
tvö eftir Björn Franzson.“
Guðrún segir að Þorsteinn hafi verið þekktur
og dáður sem ljóðskáld en færri vissu að hann
samdi lög. „Og margar af þýðingum hans tengd-
ust tónlist. Hann þýddi þessi lifandis býsn.
Hann samdi bæði lög við eigin ljóð og annarra
og ljóð við eigin lög og annarra. Og þýddi ljóð
við tónlist.
Þorsteinn var afskaplega músíkalskur og
hafði menntað sig í tónlist. Hann vann sem
kennari við Stýrimannaskólann en var alltaf
austur á Hallormsstað á sumrin – þar er stytta
af honum. Ég kynntist Þorsteini fyrst þegar ég
var að syngja lög eftir Björn Franzson sem var
vinur Þorsteins. Hann bjó þá í litlu herbergi í
Kópavogi, var þar með harmóníum en fékk
seinna flygil sem er nú í Tónlistarskólanum í
Kópavogi og mynd af Þorsteini á veggnum yfir
honum.
Þorsteinn fór að sýna mér lögin og ég að æfa
þau, svo flutti ég þau bara þetta eina skipti 1977
og síðan ekki söguna meir.“ Og Guðrún nefnir
að sér hafi til að mynda alltaf þótt afskaplega
gaman að syngja lokalagið á diskinum, „Ljóð
frá Litháen“; Þorsteinn þýddi ljóðið eftir Lud-
wik Osinski og lagið er eftir Chopin. Þá þykir
henni einnig vænt um titillag diskisns, „Vor
mitt, það er blæösp“, bæði lag og ljóð er eftir
Þorstein.
Á ekki réttinn á neinu
„Ég var nú móðins hér einu sinni og alltaf að
flytja allt mögulegt en ég söng mest þjóðlög,“
segir Guðrún síðan glaðlega. „Og ég söng líka
mikið lög Sigvalda Kaldalóns og Selmu dóttur
hans. Lögin þeirra féllu svo vel að texta og fyrir
mér er textinn númer eitt. Það má segja að ég
sé að syngja texta við lög. Ég lagði í söngnum
alltaf mikla áherslu á textann. Það var mér eðli-
legt að framsögnin væri skýr.“
Enn eru til fjölmargar óútgefnar upptökur
hjá Útvarpinu með söng Guðrúnar og hún vildi
gjarnan geta gefið þær líka út. En það er dýrt.
„Það þarf að fara yfir upptökurnar og það kost-
ar sitt. Ég fékk tvo styrki til að gera þennan
disk núna, frá Erlusjóði og Mosfellsbæ, eitt
hundrað þúsund frá hvorum. En ég fæ aldrei
neitt borgað fyrir það sem spilað er í útvarpinu.
Ég á ekki réttinn á neinu, Fálkinn átti réttinn á
útgefnu diskunum og síðan tók Sena við rétt-
inum. Ég þurfti að kaupa minn eigin disk af
þeim.“ Og hún er ekki ánægð með það.
Kenndi organistum að syngja
„Svo vann ég í mörg ár – 27 ár! – í Tónskóla
þjóðkirkjunnar, með Hauki Guðlaugssyni söng-
málastjóra. Ég kenndi öllum organistum að
syngja, því þeir koma til með að stýra kórum.
Svo fékk Róbert A. Ottósson mig til þess að
kenna guðfræðinemum. Fyrstu nemarnir sem
ég kenndi voru allir góðir raddmenn en svo fór
þeim alltaf aftur þessum ungu nemum. Margir
guðfræðinemanna höfðu aldrei rekið frá sér
bofs en áttuðu sig á því rétt fyrir útskrift að inn-
an skamms yrðu þeir að fara að tóna. Þá sagði
Hörður Áskelsson við mig: „Guðrún mín,
reyndu að setja raddir í þessa stráka!“ Og hún
hlær hjartanlega. „Svo raddþjálfaði ég kóra
nokkuð mikið, Pólýfónkórinn meðal annars.
Ingólfur Guðbrandsson fékk mig til þess til-
tölulega fljótt eftir að ég kom heim frá námi og
þá hafði ég bara raddþjálfað sjálfa mig og kunni
lítið á þetta. Ég söng líka nokkuð mikið með
Ingólfi, Jólaóratoríuna, Jóhannesarpassíuna og
fleira.“
Við Guðrún sitjum og spjöllum í íbúðinni við
Háteigsveg sem ungu hjónin, þau Frank Ponzi,
fluttu inn í þegar þau komu til landsins árið
1958, eftir heimkomuna frá New York þar sem
hún var við nám. Eftir að eigandi hússins og
sveitungi Guðrúnar úr Mosfellsdal, Stefán Þor-
láksson sem kemur við sögu í Innansveit-
arkróniku Halldórs Laxness, lést og arfleiddi
kirkjubyggingarsjóð dalsins að húsinu, þá
þurftu ungu hjónin að safna fyrir fyrstu útborg-
un í íbúðina sem þau vildu eignast.
„Það var þá sem Frank hélt einu málverka-
sýningu sína, í Bogasalnum, og seldi heilmikið
af verkum. Hann hafði málað töluvert í Mý-
vatnssveit um sumarið,“ segir Guðrún. „Og ég
söng og söng og söng og við nurluðum saman í
fyrstu útborgun.“ Nokkrum árum seinna tóku
þau síðan að reisa sér afdrep í Helgadal inn af
Mosfellsdal. „Við byggðum þar allt úr kassa-
fjölum og drasli en reyndum líka að eiga þessa
íbúð, þótt við flyttum alveg upp í sveit, leigðum
hana og svo fluttu börnin hér inn og síðast bjó
sonardóttir mín hérna. En í fyrrahaust flutti
hún til Hveragerðis og þá tók ég aftur við íbúð-
inni, fannst ég geta leyft mér það!“ segir Guð-
rún og hlær sínum dillandi hlátri.
„Ég kom hingað með allar mínar nótur en ég
hafði lengi kennt í bílskúr hér við hliðina.“
Við Söngkvennaafleggjarann
Guðrún lifir og hrærist enn í tónlist. Í fyrravor
heiðruðu sveitungar hennar í Mosfellsdal hana
með því að halda menningarkvöld henni til heið-
urs og þær Diddú sungu þá dúetta. „Við búum
við sama afleggjarann í Helgadal, hann er kall-
aður „Söngkvennaafleggjarinn“,“ segir hún
glettnislega. „Í kjölfarið vorum við pantaðar í
Hannesarholt og þar komum við fram 24. nóv-
ember síðastliðinn. Það var húsfyllir! Hugsaðu
þér. Og þá sungum við aftur dúetta.
Við Diddú höfðum áður sungið heilan konsert
fyrir nokkrum árum. Þá var verið að stofna tón-
listarfélag í Mosfellssveit og það var fyrsti kons-
ertinn, við Diddú og Anna Guðný Guðmunds-
dóttir.
Eins og ég sagði þér, þá er ég ennþá að,“ seg-
ir hún og hlær hjartanlega.
„Ég lagði í söngnum alltaf
mikla áherslu á textann.
Það var mér eðlilegt að
framsögnin væri skýr,“
segir Guðrún Tómas-
dóttir söngkona.
Morgunblaðið/Einar Falur
Fyrir mér er textinn númer eitt
Guðrún Tómasdóttir söngkona hefur sent frá geisladisk með upptökum frá sjöunda og áttunda áratugnum þar sem hún syngur
lög og ljóð Þorsteins Valdimarssonar. Guðrún er níræð, stjórnar kór og lifir enn og hrærist í heimi tónlistarinnar.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
’Margir guðfræðinemannahöfðu aldrei rekið frá sér bofsen áttuðu sig á því rétt fyrirútskrift að innan skamms yrðu
þeir að fara að tóna. Þá sagði
Hörður Áskelsson við mig:
„Guðrún mín, reyndu að setja
raddir í þessa stráka!“