Tímarit Máls og menningar - 01.11.2008, Blaðsíða 126
126 TMM 2008 · 4
B ó k m e n n t i r
FRAMTÍÐIN Á KAFFIHÚSI
Hún leggur svarbrúnan hárlokkinn á ný um eyrað og heldur áfram að ráðfæra sig við
tæmdan kaffibollann; veltir honum og ber upp að ljósinu, virðist stundum hugsi og
fellir brýnnar eða hrukkar ennið. Hún veit að storknaðir kaffitaumar ljúga ekki. Annað
slagið grípur hún gulan blýantsstubb og festir framtíð sína á blað, krumpaða örk.
Hún er fögur, stúlkan, og ég tek til við að dreyma hana inn í framtíð mína; ímynda
mér og þarf að láta þar við sitja. Ég hef engin skriffæri og servíettan er of veikbyggð til
að þola brenndan odd eldspýtunnar í öskubakkanum. (Bls. 18)
Í raun er það sem áhorfandinn á kaffihúsinu skynjar varðandi stúlkuna handan
við að hann geti lýst því og þess vegna líkir hann því við að reyna að skrifa með
brenndum odd eldspýtu á servíettu. Þannig virðist Vaxandi nánd öll skrifuð.
Hér er mikið um svo litla atburði, svo smáar tilfinningar, svo litla harmleiki, að
hægt er að tala um and-atburði. Hversdagslegir and-atburðir vekja samúð les-
andans og gleði yfir að lifa. Sú aðferð að grípa ekki til siðaboðskapar eða hug-
myndakerfa til að bregðast við tómhyggju en benda á fegurðina er sígild.
Þegar farið er næst beinum hugleiðingum um tómhyggju í Vaxandi nánd er
fremur talað um að velja ekki lífið en að velja dauðann (Frelsi, 59). Lífið er val-
kosturinn, innan þess eru ótal möguleikar, á milli þess og dauðans er lítið rými
fyrir tómhyggju. Það er þó hægt að velja tómhyggjuna, en það eru þá helst utan-
garðsmenn sem það hafa gert. („Hann er hvergi. Þar vill hann vera – þar líður
honum engan veginn.“ 52) Tómhyggjan er ekki óhjákvæmilegt hlutskipti þess
sem skynjar margbreytileika heimsins, eins og virst getur hjá sumum Nýhil-
höfundum. Ef tilveran er tregafull í Vaxandi nánd, eins og hjá trúðinum í Tím-
inn er blár (65) þá má líka njóta tregans og fara að hlusta á blús, eins og trúð-
urinn gerir. Sýn höfundar gengur upp ef maður gefur sér að samfélagið sé
stöðugur veruleiki sem muni haldast sem slíkur, og er slíkt viðhorf vitanlega
gjaldgengt og réttlætanlegt, þó deila megi um það. Að samfélagið sé gott og
lífið skemmtilegt gerir lesturinn notalegan. Hugsun verksins er ekki samfélags-
krítísk heldur er horft framhjá samfélaginu að mestu og reynt að koma auga á
mennsku sem vekur ástúð.
Eitt á Guðmundur þó sameiginlegt með Nýhilhöfundunum, og fjöldamörg-
um öðrum að sjálfsögðu, hann beitir gjarnan heimspekilegri nálgun á hlutina.
Þá er aðallega tvennt rannsakað, tíminn og orsakasamhengið í lífinu. Hann
virðist á því að rökhyggja og hugmyndakerfi nægi ekki til að lýsa mannlegum
veruleika. Sú staðreynd fer kannski fyrir brjóstið á einhverjum en kemur Guð-
mundi meira til að brosa. Sagt er frá bréfbera (117) sem ruglar bréfum til að
fólk kynnist í götunum hans. Á nokkrum áratugum hefur hann afrekað að
koma saman pörum sem hafa átt börn sem honum þykir gaman að fylgjast
með, þykir hann eiga eitthvað í. Að maður skuli geta orðið foreldri vegna ein-
beitts brotavilja bréfbera sem maður hefur aldrei kynnst, og mun aldrei kynn-
ast, er ábending höfundar um að orsakasamhengi lífsins er oft fáránlegt, ófyrir-
sjáanlegt en gjarnan skondið.
Vönduðustu textarnir í bókinni, ef maður á að vega gæði þeirra út frá heim-