Norðurslóð - 27.11.1996, Blaðsíða 2

2 - NORÐURSLOÐ
NORÐURSLOÐ
Útgefandi:
Rimar hf.
Ritstjórar og ábyrgðarmenn:
Hjörleifur Hjartarson, Laugahlíð, Svarfaðardal
Jóhann Antonsson, Dalvík
Framkvæmdastjóri:
Sigríður Hafstað, Tjörn. Sími: 466 1555
Tölvuumbrot:
Hjörleifur Hjartarson og Þröstur Haraldsson, Reykjavík
Prentvinnsla: Dagsprent hf. Akureyri
Breyttar aðstæður í
sjávarútvegi
Óvenju miklar breytingar eiga sér nú stað hjá fyrir-
tækjum um land allt sem starfa í sjávarútvegi. Hin
mikla samvinna milli fyrirtækja sem oft á tíðum hefur
leitt til samruna þeirra virðist engan enda taka. Fyrir-
tækin eru að verða stærri og með fjölbreyttari rekstur
en var áður. Það er mat manna að vegna þess hve sjáv-
arútvegur er sveiflukenndur atvinnurekstur muni fyrir-
tækin standast betur sveiflurnar ef þau starfa á sem
flestum sviðum sjávarútvegs. Þetta þýðir meðal annars
að fyrirtækin verða að hafa starfsaðstöðu á fleiri en ein-
um stað á landinu til að ná þessum markmiðum.
Það hefur verið talsvert áberandi með norðlensk fyr-
irtæki að þau hafa haslað sér völl í öðrum landshlutum
til að auka fjölbreytnina. Þannig hefur þetta verið t.d.
með Samherja hf. og Kaupfélag Eyfirðinga en bæði fyr-
irtækin hafa haslað sér völl á Austfjörðum vegna auk-
innar áherslu á veiðar uppsjávarfiska. Samherji og
KEA hafa með höndum starfsemi á sviði sjávarútvegs á
Dalvík og því skiptir talsverðu máli fyrir þetta svæði
hvernig mál þróast hjá þessum fyrirtækjum.
Samherjamenn hafa nú ákveðið að sameina í eitt fé-
lag undir nafni Samherja hf. rekstur ýmissa fyrirtækja
sem eru í eigu þeirra. Eitt þessara félaga er Söltunarfé-
lag Dalvíkur hf. Innan skamms verður það sameinað
Samherja og lýkur þá sögu þessa félags sem stofnað var
árið 1944. En um leið hefst nýr kafli undir merkjum
Samherja og skulum við vona að hann verði ekki síður
heilladrjúgur þessu byggðarlagi en Söltunarfélagið hef-
ur verið. Með kaupum sínum á SFD varð Samherji hf.
stór aðili í rækjuiðnaðinum á Islandi og hefur síðan fært
verulega út kvíarnar í þeirri grein. Dalvíkurhöfn hefur
á síðustu árum verið með mestan landaðan rækjuafla
einstakra hafna á landinu enda hafa úthafsrækjuveiðar
og -vinnsla skipað stóran sess í atvinnusögu Dalvíkur í
yfir tuttugu ár. Það skiptir því byggðarlagið miklu að sú
formbreyting sem er að verða hjá Samherjamönnum nú
takist vel og verði til að efla þennan þátt.
Kaupfélag Eyfirðinga hefur nú ákveðið að færa sjáv-
arútvegsstarfsemi sína í eitt félag, en í dag er fiskvinnsl-
an að mestu á vegum kaupfélagsins sjálfs en útgerðin í
sérstökum félögum. Útgerðarfélag Dalvíkinga hf. er nú
að fullu í eigu KEA og er ákveðið að aðrar eignir kaup-
félagsins á sviði sjávarútvegs verði færðar inn í það fé-
lag. Þetta þýðir að miðstöð starfseminnar verður á Dal-
vík. I sjálfu sér er það rökrétt því raunin hefur verið sú
að Dalvík hefur verið slík miðstöð í sjávarútvegsstarf-
semi kaupfélagsins í áratugi. Það er hins vegar ástæða
til að fagna því að þessi ákvörðun liggur nú fyrir og
setja fram þá frómu ósk að hún verði öllum til góðs.
Á undanförnum áratugum hefur alltaf annað slagið
verið rætt um að sjávarútvegsstarfsemi KEA væri betur
sett í einu fyrirtæki en um það hefur gjarnan verið deilt.
Nú haga aðstæður því þannig að ákvörðunin sem nú ligg-
ur fyrir er í góðu samræmi við þróun sem er í gangi um
allt land og ekki líklegt að um hana verði mikið deilt.
Til viðbótar því sem er að gerast hjá Samherja hf. og
Kauptelagi Eyfirðinga hafa verið fréttir af því að Bliki
hf. á Dalvík og G. Ben sf. á Árskógssandi verði hugsan-
lega sameinuð um næstu áramót. Hér er um að ræða
fyrirtæki sem rekin hafa verið í formi fjölskyldufyrir-
tækja og bæði gengið vel. Miðað við fjárfestingaáform
sem eru uppi hjá fyrirtækjunum báðum og sagt hefur
verið frá hér í blaðinu er greinilegt að sameiningin er
hugsuð til að sækja fram í rekstrinum og er það vel.
Miðað við sem að framan er rakið sést svo ekki verð-
ur um villst að hin mikla gerjun sem hefur verið hjá fyr-
irtækjum í sjávarútvegi á Islandi á undanförnum árum
hefur ekki farið fram hjá Dalvík. Vonandi leiðir þessi
gerjun til styrkari starfsemi fyrirtækjanna hér og að
atvinnulífið nái að styrkjast. J.A.
Gísli Jónsson:
Nöfn Svarfdæla
og nágranna þeirra 1703-1855
(og að nokkru leyti fyrr og síðar) - 2. hluti
Magnhildur virðist vera fornger-
manskt valkyrjuheiti. Um síðari
liðinn er fyrr skrifað, og er þetta þá
„sterk valkyrja“. Þetta nafn var al-
gengt í Danmörku á miðöldum í
halaklipptri gerð Magnliild. Hér á
landi hefur það tíðkast a.m.k. frá
15. öld, en lengi vel ákaflega sjald-
gæft. Fyrmeir loddi það nokkuð
við Eyjafjarðarsýslu. Árið 1703
var Magnhildur Jónsdóttir 55 ára
ómagi á Svarfaðardalshreppi.
Heldur hefur þetta nafn styrkt
stöðu sína síðustu árin, a.m.k. 24 í
þjóðskránni 1990.
Fyrr var minnst á nafnið Brotefa.
Helga Árnadóttir húsfreyja á
Sauðanesi og bóndi hennar Sig-
urður Einarsson, virðast hafa sóst
nokkuð eftir fátíðum nöfnum, því
að þau áttu auk Brotefu, Seming
og Snjófríði, að vísu líka Árna og
hina ómissandi Guðrúnu.
Nafnlaus kona í peysufötuin. (Teikning Sigurðar Guðmundssonar frá 1866.)
Semingur er fjörgamalt nafn, en
af óvísum uppruna. Þó kalla flestir
að það sé orðið til úr eldra Sœm-
ingur og þá dregið af Sámur=
dökkur. Væri þá Semingur e.t.v.
maður af Sáms-ættinni. En aðrir
segja sem svo að það geti alveg
eins verið maður af Sama-kyni.
Slíkir menn voru stundum nefndir
semsveinar.
Semingur hefur alltaf verið fá-
títt, strjál dæmi í gömlum sögum
og skjölunt og þrír á öllu landinu
1703 auk Semings Sigurðssonar á
Sauðanesi.
Nafnið lifði með naumindum út
19. öldina, en ekki lengur, enda
hefur ekki þótt gott að konur ættu
barn „með S(s)emingi“.
Orðið snjór er til í tveimur öðrum
gerðum: snær og snjár. Það er
varla hægt að kalla þetta þrjú orð.
Og hvað þá um kvenheitin Snjá-
fríður, Snjófríður og Snæfríður.
Eru þetta þrjú nöfn eða eitt? Eg
veit það ekki.
Hitt veit ég að Snjólaug. sem
líka er þá til sem Snjálaug eða
Snælaug, átti eftir að verða mikið
nafn með Svarfdælum og á Ár-
skógsströnd sem betur sést síðar.
Fremur er það fornlegt að Þóra og
Þuríður séu meðal algengustu
kvenheita eins og var í Svarfaðar-
dal 1703. Flestir halda að þama
eimi eftir af gamalli trú á goðmagn
sem nefnt hafi verið Þór, enda
halda menn að Þuríður sé orðið til
úr *Þórfríðr=„\ina Þórs“ eða
„vernduð af Þór“ eða eitthvað því-
líkt.
Bæði nöfnin, Þóra og Þuríður,
hafa verið afskaplega algeng og
dável haldið velli, þó Þóra mun
betur. Þuríður er ekki lengur í hópi
algengustu nafna, þykir líklega of
langt.
II.
Þá er öldin skelfilega loks liðin og
komið ár 1801. Nú skal aftur telja
allan landsins lýð, efir Bóluna,
glerungsvetur marga og loks Móð-
una miklu með þeim býsnum sem
henni fylgdu. Á landinu öllu hafði
fólki nokkuð fækkað sem von var.
Eyfirðingum í heild sinni hafði
hins vegar lítillega fjölgað. Þeir
þrumdu löngum af sér harðindin
nteð sjósókn sinni og fiskifangi, og
varð það þó með stórum og sárum
mannskaða oft og tíðum. Það sést
að einhverju leyti á misskiptingu
kynja, þegar fólkið var talið. Ibú-
um þess svæðis, sem hér er kann-
að, hafði ljölgað á verstu öld Is-
lands úr 657 1 719, en í þeim hópi
voru konur 406.
Nú var ekki talið eftir hreppum
eins og 1703 og þurfamenn ekki í
einum hópi. Nú töldu prestar í
sóknum sínum, og þetta kom út
1801: Ufsasókn 96, sr. Gunnar
Pálsson taldi; Tjarnarsókn 117, sr.
Gísli Magnússon taldi; Urðasókn
182, sr. Gísli taldi þar einnig;
Vall(n)asókn 176, sr. Þórður Jóns-
son taldi, og Stœrra-Arskógssókn
148, sr. Helgi Benediktsson taldi.
Nöfnum kvenna hafði nú fjölg-
að lítillega, voru 79, en karlanöfn-
um hafði aftur á móti fækkað, voru
65. Er þetta athyglisvert á þeim
tíma, því að þá var fjölbreytni yfir-
leitt meiri í heitum karla, þótt síðar
snerist það við.
Nokkuð höfðu nöfn í B-flokki
sótt á. Voru það einkunt hebresk
nöfn eða grísk, þau sem hófust á
Ben, El, Jó og Krist. Ben í hebr-
esku merkir sonur, E1 og Jó hvort
tveggja guð, gríska orðið Kristos
merkir hinn smurði og er þýðing
úr hebresku Messías (Messiah).
Þá skulum við líta á algengustu
nöfnin á svæðinu:
A. Konur:
1) Guðrún 77
2) Sigríður 48
3) Helga 23
4) Margrét 21
5) Ingibjörg 18
6) Solveig 13
7-8) Anna 11
7-8) Þórunn 11
9) Steinunn 10
Hér er athyglisverðast að A-
flokksnöfnin Þóra og Þuríður hafa
horfið af toppnum, en B-flokks-
nöfnin Anna og Margrét eru í
sókn.
B. Karlar:
1) Jón 100
2) Sigurður 19
3-4) Bjöm 11
3-4) Guðmundur 11
Bilið frá Jóni niður í næstu nöfn er
furðulegt. Sigurður átti brátt eftir
að sækja myndarlega í sig veðrið,
en Guðmundur lét undan síga, og
fleiri nöfn sem voru algeng á land-
inu öllu, eins og Einar og Olafur,
áttu takmarkaðri hylli að fagna í
Svarfaðardal. En sókn Sigfúsar var
hafin að marki. Það nafn var ekki
til á þessum slóðum 1703.
Sjáum svo landið allt 1801:
A. Konur B. Karlar
1. Guðrún 4460 1. Jón 4560
2. Sigríður 1965 2. Guðmundur 1409
3. Margrét 1282 3. Sigurður 1003
4. Ingibjörg 1262 4. Ólafur 815
5. Kristín 1031 5. Bjami 801
6. Helga 996 6. Magnús 757
7. Þuríður 531 7. Einar 698
8. Guðríður 508 8. Ámi 539
9. Guðný 459 9. Þorsteinn 523
10. Þórunn 473 10. Gísli 510
11. Valgerður 454 11. Bjöm 400
12. Ólöf 446 12. Þórður 384
13. Halldóra 442 13. Eiríkur 315
14. Steinunn 418 14. Halldór 301
15. Þorbjörg 398 15. Páll 292
Og Færeyjar að gamni. Ljótt
var ástandið þar, frá sjónarmiði
norrænna nafna.
„Tjúgu mest nýttu „Tjúgu mest nýttu
mannanúvn 1801“. kvinnunövn 1801“.
1. Jógvan 406 1. Anna 552
2. Jákup 262 2. Katrin 292
3. Ólavur 203 3. Marin 290
4. Hanus 182 4. Elsupa 281
5. Jóannes 177 5. Malan 238
6. Páll 162 6. Sunniva 194
7. Pætur 131 7. Súsanna 182
8. Dánjal 101 8. Maria 139
9. Mikkjal 88 9. Lísbita 132
10. Tummas 84 10. Suffía 110
11. Nikklas 82 11. Sigga 76
12. Símun 61 12. Elin 70
13. Andras 59 13. Kristin 62
14. Kristjan 55 14. Margreta 47
15. Janus 48 15. Billa 43
16. Jóhann 44 16. Birita 40
17. Sámal 40 17. Jóhanna 35
18. Rasmus 39 18. Rakul 28
19. Magnus 36 19. Giljanna 27
20. Heini 35 20. Sára 26
Þessu næst fáein einstök nöfn,
svo að þetta séu ekki eintómar
nafnaromsur og staðtölur.
Benjamín er hebreskt heiti. Svo
hét yngri sonur Jakobs og Rakelar.
Hún vildi láta sveininn heita Ben-
óní, sem merkir „sorgarsonur“,
enda var hún banvæn af barns-
burðinum, en Jakob breytti þessu í
Benjamín, og er merking síðari
hluta orðsins ekki alljós, en þó
víslega allt annað en sorg.
Gamlir menn muna vel og jafn-
vel kunna hið hárómantíska kvæði
Gísla Brynjólfssonar, Grátur Jak-
obs yfir Rakel. Mikið hafði Jakob
til hennar unnið.
Nafnið Benjamín var tekið upp
hérlendis á 18. öld, og gleyptu
Norðlendingar við þvf eins og
margri annarri erlendri nýbreytni.
Fyrsta örugga dæmið er Benjamín
Oddsson sem var 56 ára gamall
1801, til heimilis að Skálpagerði í
Öngulsstaðahreppi. Þá voru nafnar
hans á öllu landinu 43, að miklum
meiri hluta Þingeyingar og Eyfirð-
ingar. Meðal þeirra voru Benjamín
Kolbeinsson tvítugur á Völlum og
Benjamín Ásmundsson fjögurra
ára á Klaufabrekkum.
Mönnum með þessu nafni fjölg-
aði hægt og tóku þeir senn að dreif-
ast um landið. Nú eru í þjóð-
skránni tæplega eitt hundrað.
Framhald í nœsta blaði