Saga - 2004, Side 153

Höfundur bendir á að einokunarverslun hafi ekki skollið á í
upphafi 17. aldar, heldur verið fyrir hendi því að Björgvinjar-
kaupmenn höfðu áður einkarétt til Íslandsverslunar. Helgi
leggur áherslu á að af hálfu konungsvaldsins var verslunarfyr-
irkomulagið hugsað með velferð allra þegna konungs að leiðar-
ljósi en Kaupmannahöfn skyldi njóta þess sér til framdráttar.
Höfundur neitar því að einokun hafi verið komið á til að kúga
og arðræna Íslendinga en vill líta svo á að dönskum kaup-
mönnum hafi verið um megn að reka verslunina svo vel væri
en á Íslandi var hvorki borgarastétt sem gat tekið hana að sér
né framsýnir Íslendingar er vildu leitast við að bæta efnahags-
ástand landsmanna yfirhöfuð. Íslendingar máttu því sjálfum
sér um kenna að nokkru leyti … (bls. 235).
Hugmyndaleg greining Guðrúnar Ásu á þessari verslunar-
sögutúlkun Helga er: „í þessu bindi er megináhersla lögð á að
skýra sjónarmið danskra kaupmanna og yfirboðara þeirra …“ (bls.
235). Slík túlkun sé rökrétt afleiðing af því hvernig tíminn setur
„mark sitt á hina opinberu sögu; nú færast Íslendingar eftir vild
markaðsmenningar óðfluga undir vald erlendra kauprisa og því
verður íslenskur sjálfsþurftarbúskapur óþægilegur í sögulegu ljósi
og nær litlu máli en ljómi leikur um fyrirmenn útlendrar borgara-
stéttar“ (bls. 235).
Guðrún Ása virðist þannig álíta að sjálfsþurftarbúskapur hafi
ríkt á Íslandi á þessum tíma. Þetta verður að telja fremur einstaka
sögutúlkun en hún fellur vel að gömlum hugmyndum um full-
komna sveitasamfélagið á fyrri tímum. En jafnvel afdalabændur
þurftu að kaupa járnvörur í kaupstað og ekki var hægt að stunda
fiskveiðar í landinu án kaupa á innfluttum framleiðslu- og rekstrar-
vörum. En auk þess rekur hér sig eitt á annars horn. Guðrún Ása
viðurkennir að einokunarverslunin 1602 hafi engin nýjung verið en
vill samt halda í þá gömlu söguskoðun „að einokun hafi verið kom-
ið á til að kúga og arðræna Íslendinga“ (bls. 235). Hún segir að
verslunarfyrirkomulagið hafi að mati Helga átt að vera öllum til
góðs en síðan í næstu setningu að Helgi hafi talið að það ætti mest
að gagnast „Kaupmannahöfn“. Sú staðreynd, sem enginn getur
hrakið, að Íslendingar höfðu enga aðstöðu til að reka utanlands-
verslun sína sjálfir, er nýtt til að gera sem mest úr „afsökun“ Helga
fyrir erlenda kaupmenn.
Nú er það svo að við vitum að í þá tíð er íslenskir höfðingjar
voru kerfisbundið spurðir um framtíð einokunarverslunar árin
S A G N F R Æ Ð I R A N N S Ó K N I R 153
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:33 Page 153