Orð og tunga - 01.06.2017, Side 178

168 Orð og tunga
slíku umhverfi því að þá hyrfi eða yrði óljósari tengingin við aðrar
myndir eða skyld orð, samanber ef. et. hreps (nf. et. hreppur).
En hvað skýrir þessi viðmið Jóns Þorkelssonar í stafsetningu? Hann
sýslaði við forna texta og forníslensku alla sína starfsævi. Sú fyrir-
mynd hef ur því verið nærtæk. Einnig hefur líklega haft sitt að segja að
al mennt var litið svo á að forníslenska og nýíslenska væru eiginlega
sama málið. Stafsetning Jóns er því gott dæmi um það hversu langt
aftur 19. aldar menn leituðu til fyrri tíma að fyrirmyndum um staf-
setn ingu.79 Leitað var til stafsetningar sex og sjö alda gamalla hand-
rita að grunni nútímastafsetningar.
7 Lokaorð
Hér hefur verið fjallað um ýmis atriði í stafsetningu Jóns Þorkelssonar
(1822–1904) og hvernig þau tengjast umræðu um stafsetningarmál á
19. öld. Íslensk stafsetning var í mótun í byrjun 19. aldar en fræðimenn
eins og Rasmus Kr. Rask og seinna Konráð Gíslason og Halldór Kr.
Friðriksson settu fram ritreglur, annaðhvort byggðar á uppruna eða
framburði. Reglur sem byggðu á uppruna urðu ofan á á seinni hluta
aldarinnar.
Jón Þorkelsson (1822–1904) var rektor í Lærða skólanum og virtur
fræðimaður á sviði norrænna fræða og orðabókahöfundur. Rann-
sökuð var stafsetning Jóns í ýmsum ritum hans frá s.hl. 19. aldar,
sérstaklega aðgreining æ/œ, -r/-ur og einföldun samhljóða á undan
öðrum samhljóða. Einnig var fjallað um ritdeilur hans við Halldór
Kr. Friðriksson þar sem Jón skýrði betur en annars staðar hugmyndir
sínar um stafsetningu.
Færð voru rök fyrir því að stafsetning Jóns hafi hvorki byggst á
uppruna né framburði heldur rithætti bestu fornra handrita. Það sem
helst styður það er að hann einfaldaði langan samhljóða á undan
öðrum samhljóða (t.d. mentun). Slíkt brýtur í bág við uppruna en er
í samræmi við ritun fornra handrita. Þetta sýnir hversu mikilvæg
fyrirmynd forn handrit og forníslenska voru í málstöðlun 19. aldar.
79 Á 20. öld eru einnig dæmi um að leitað sé langt aftur að fyrirmyndum í nútíma-
stafsetningu (sjá Jóhannes B. Sigtryggsson 2015).
tunga_19.indb 168 5.6.2017 20:28:02