Skírnir - 01.01.1959, Blaðsíða 215
Skímir
Ritfregnir
209
í raun og veru aukaatriði, þvi að það var hægt að láta sér í léttu rúmi
liggja, hvort sagan væri frá 1200 eða 1300, ef hún var einungis skrásetn-
ing ritara og hafði haldizt óbreytt i föstu formi kynslóð eftir kynslóð
frá söguöld; en sá var einmitt lærdómur sagnfestunnar.
Hina svokölluðu bókfestukenningu, sem telur sögumar höfundaverk —
listaverk miklu fremur en sögurit — skiptir vitaskuld hins vegar miklu
máli að henda reiður á höfundum og timasetja sögumar — aðeins úrlausn
þeirra vandkvæða gerir sigur hókfestunnar algeran. Er hér sem oftar, að
breyttum skoðunum fylgja ný viðfangsefni, aðrar spumingar. Allir þekkj-
tun við tilraunir þær, sem talsmenn hókfesturmar — hinn svonefndi íslenzki
skóli — hafa gert ekki aðeins til að benda á höfundareinkenni, heldur
einnig nafngreina sjálfa höfundana. Viðleitni þessi hefur fengið byr í
bæði seglin af sigurhorfum og sigurvissu íslenzka skólans. Snorri Sturlu-
son hefur fengið Egils s. í sinn hlut, Sturla Þórðarson Grettis s., Þor-
varður Þórarinsson Njálu o. s. frv. Fyrir þessum skoðunum em rök meiri
eða minni. Hitt er svo annað mál, að sjálf leitin að höfundi hefur gefið
merkar rannsóknir í aðra hönd.
Þar sem svo er í pottinn búið með höfundana, —- að óvissan verður
ætíð bágræk — hefur timasetningin sjálf orðið eitt brýnasta vandamál ís-
lenzka skólans. Þar má nefnilega vænta haldbetri árangurs. Timasetningin
er ekki einvörðungu metnaðaratriði, hún er miklu fremur mark í sjálfri
sér. Með grannri timasetningu Islendinga sagna er í senn kleift að fá —
í réttri tímaröð — bæði yfirsýn yfir þróun og þroskaferil sagnanna og
andlegar sveiflur sjálfs sagnritunartimans.
Meðhöndlun Sigurðar Nordals á Islendinga sögum í Sagalitteraturen
(Nordisk Kultur VIII B) sýnir ljóslega, að tímasetningin er efst á baugi.
Aðalspurningar hans eru: Hvenær er sagan rituð? Hvernig fellur sagan
inn í islenzka sagnaþróun? Greinargerð hans fyrir Islendinga sögunum
er fyrst og fremst ritunarsaga þeirra, enda skiptir hann þeim i fimm
flokka eftir aldri og stöðu.
Árangur sá, sem Sigurður Nordal nær i Sagalitteraturen, á öðrum þræði
rætur að rekja til Bjöms M. Ólsens. Hann verður fyrir margra hluta sak-
ir talinn faðir íslenzka skólans, þótt aðra hafi borið hærra. Við tímasetn-
ingu Islendinga sagna beitti hann þeim aðferðum, sem nútímavísindi leggja
blessun sína yfir, þótt aðferðir hans væru hvorki eins agaðar og nú né
niðurstöður hans eins beizlaðar og æskilegt hefði verið vegna sáttfýsi við
samtíða skoðanir. Bjöm M. Ólsen má m. a. þess vegna teljast að nokkru
leyti fræðilegur faðir Islenzkra fomrita, sem hefur verið málgagn ís-
lenzka skólans í sagnakönnuninni. Það er í rauninni fyrst og fremst með
Islenzkum fomritum — þessu mesta stórvirki í könnunarsögu íslenzkra
bókmennta á þessari öld — sem tímasetning Islendinga sagna er tekin svo
föstum tökum, að gera má ráð fyrir, að aðalniðurstöður útgefanda eigi
visindalegt langlifi fyrir höndum, þótt sennilega megi þar dytta að ýmsu.
Ég hefi tæpt hér að framan stuttlega á fyrrgreindum atriðum, því að
14