Saga - 2009, Page 121

hófust við kárahnjúkavirkjun,21 og enn aðrir enn lengra aftur, allt til
tíunda áratugar liðinnar aldar, þegar frjálshyggjan umturnaði ís-
lensku samfélagi.22
Í bók sinni Why Iceland? fer Ásgeir Jónsson þá leið að skipta sögu
íslenska fjármálaævintýrisins frá dögun þess til hnignunar („From
dawn to decadence“) í þrjú tímabil: Uppbyggingarskeiðið er 1997–2000,
því næst tekur við tímabil alþjóðavæðingar hlutabréfamarkaðarins
(2002–2005) og að lokum tímabilið 2005–2007 þegar bankamennirnir
fara að hans viti út af sporinu, en þá hækkar skuldatryggingaálag
íslensku bankanna úr hófi fram. Hættumerkin birtust glöggt í
Geysiskreppunni snemma árs 2006, þegar erlendir vogunarsjóðir
tóku skortstöðu gegn íslensku krónunni, skuldabréfum bankanna
og skuldatryggingum á íslenska ríkið.23
Með því að skilgreina tímabil sögunnar á þennan hátt er Ásgeir í
raun að halda því fram að ekki megi greina óumflýjanlegt hrun fjár-
málakerfisins strax á fyrstu árum uppbyggingarskeiðsins 1997–2000,
og í raun ekki heldur í sölu bankanna 2002 sem markar upphaf ann-
ars skeiðsins. Hann setur fram gamalkunna þróunarsögu og skiptir
henni í vaxtartímabil, velmegunarskeið og hnignun. Þó hefst þriðji
vogun vinnur … 121
21 Sjá t.d. grein Bjarna Ólafssonar „Afdrifaríkar framkvæmdir“ í Morgunblaðinu
27. september 2009, bls. 12. Þar segir hann m.a. um orsakir fjármálahrunsins:
Hægt er að rekja orsakir þessara atburða aftur til ársins 2002, þótt eflaust
sé hægt að fara lengra aftur ef menn vilja. Það ár hófust, undir ríkisstjórn
Sjálf stæðis- og Framsóknarflokks, framkvæmdir við kárahnjúkavirkjun,
stærstu einstöku framkvæmd Íslandssögunnar. Þegar framkvæmdum
við virkjunina lauk árið 2007 nam kostnaður við þær 133 milljörðum
króna á þávirði. Þegar framkvæmdir við virkjunina hófust var Ísland,
líkt og heimurinn allur, að ná sér á strik aftur eftir skammvinna kreppu,
sem kom til eftir að tæknibólan svokallaða sprakk. Varað var við því að
virkjanaframkvæmdirnar myndu leiða til aukinnar þenslu í þjóðfélag-
inu og meðfylgjandi verðbólgu. Framkvæmdir, sem hefðu hugsanlega
getað hjálpað til á krepputímum, myndu með öðrum orð um kynda um of
undir efnahagslífi, sem þegar væri í uppgangi.
22 Sjá t.d. bækur einars Más Guðmundssonar, Hvíta bókin, og Guðmundar Magnús -
sonar, Nýja Ísland. Listin að týna sjálfum sér (Reykjavík: JPV Útgáfa, 2008), einkum
kaflann „Hin nýja stétt“, bls. 91–123. Guðmundur segir ákveðið menningar-
sögulegt rof verða upp úr 1990, jafnaðarhugsjónin hafi glatast á þess um árum
og þar með hafi þjóðin týnt sjálfri sér. Roger Boyes sér frjálshyggjuna líka sem
einn helsta orsakavald hrunsins og segir fyrirlestur Miltons Friedman frá árinu
1984 vera upphafið að þeirri hugmyndafræðilegu umbyltingu samfélagsins
sem endaði í hruninu. Sjá Roger Boyes, Meltdown Iceland, bls. 30.
23 Ásgeir Jónsson, Why Iceland?, bls. 86–91.
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 121