Helgarpósturinn - 18.03.1983, Blaðsíða 22

Nú er tími kosningaloforða og slagorða. Á
síðustu vikum og mánuðum hefur málflutn-
ingur stjórnmálamanna borið æ meiri keim af
því að kosningar nálgast, og á næstu vikum
munu fjölmiðlar og vinnustaðir væntanlega
fyllast af frambjóðendum að ræða um mál
málanna í þessum kosningum sem undan-
förnum: Efnahagsvandann.
Flokkarnir eru býsna sammála um mark-
mið þegar fjallað er um stöðu þjóðarbúsins.
Draga verður úr verðbólgunni; Efla verður at-
vinnuvegina; Bæta verður lífskjör þeirra sem
minnst megasín; Draga verður úr skuldasöfn-
un erlendis; Halda verður fullri atvinnu. Jafn-
framt er jafnan bætt við að engar patent-
lausnir séu til á efnahagsvandanum.
Um leiðirnar að þessum lausnum er viss á-
greiningur milli flokkanna, og það er um þær
Líklegt er aö samningar í haust veröi
afar erfiöir.
Skyldi draga úr verðbólgunni?
— og hvað þá?
sem kosningabaráttan kemur væntanlega til
með að snúast.
Ennþá höfum við íslendingar litla þekk-
ingu'á því hvað gerist ef verulega dregur úr
verðbólgu í nokkurn tíma. Slíku ástandi höf-
um við einfaldlega aldrei kynnst. Af ná-
grannalöndunum er heldur ekki mikið að
græða, þar fer verðbólgan víðasthvar vaxandi
þótt skrefin séu minni en hér. Helst að hægt
sé að benda á Bretland. Þar hefur náðst veru-
legur árangur, verðbólgan hefur minnkað
mjög á síðustu misserum. í Bretlandi hefur at-
vinnuleysi á hinn bóginn vaxið, eins og al-
kunna er.
Hv
Lvað skyldi gerast hér á íslandi ef til valda
kæmi stjórn, og þá væntanlega samsteypu-
stjórn tveggja eða fleiri flokka eins og verið
hefur, sem næði verulegum árangri í barátt-
unni við verðbólguna? Væri hægt að halda hér
samtímis fullri atvinnu? Er fræðilegur mögu-
leiki að kaupmáttur haldist? Færi ekki út-
gerðin gjörsamlega á höfuðið? Hreinlega,
hvaða afleiðingar hefði það fyrir almenning
ef stjórnmálamenn stæðu við það loforð sitt
að koma verðbólgunni niður? Þessar spurn-
ingar lagði Helgarpósturinn fyrir nokkra að-
ila sem vel þekkja til slíkra mála — Þórð Frið-
jónsson, Þröst Ólafsson, Ólaf Davíðsson og
Kristján Ragnarsson.
Þessir menn voru að sjálfsögðu sammála
um að þetta færi eftir því hvaða aðferðum
væri beitt. „Ef tekið er á verðbólgunni á mjög
ómjúkan hátt með það fyrir augum að vinna
verkið á mjög skömmum tíma, þá er mikil
hætta á að til verulegs atvinnuleysis kæmi, og
annarra tímabundinna þrenginga. Ef dæmið
væri hinsvegar sett upp sem prósess sem taka
ætti nokkuð mörg ár, og jafnframt gerðar
ráðstafanir í þá átt að koma í veg fyrir meiri-
háttar vandræði á vinnumarkaðinum — þá
ætti það líka að vera hægt“, sagði Þröstur
Ólafsson, aðstoðarmaður fjármálaráðherra.
Þórður Friðjónsson hagfræðilegur ráðu-
Helmut Kohf
Franz-Josef Strauss
Fvrsfa verkefni Kohls kanslara
sansa Strauss og Reagan
Ástæðan fyrir yfirburða kosningasigri
Kristilegra demókrata i þingkosningunum í
Vestur-Þýskalandi fyrir hálfum mánuði er
fyrst og fremst sú, að dómi skoðana-
könnunarfyrirtækja þar í landi, að rúm millj-
ón kjósenda í iðnaðarhéruðunum, aðallega
verksmiðjuverkamenn.sneru baki við sósíal-
demókrötum og hölluðu sér að helsta keppi-
nauti þeirra. Ekki fer milli mála, að það var
Helmut Kohl kanslari sem öðrum fremur dró
þessa kjósendur að flokki sínum. Kohl sýndi
í kosningabaráttunni, að bæði samherjar
hans og andstæðingar hafa fram til þessa van-
metið stjórnmálahæfileika hans.
ISÆest lið varð Kohl í kosningunum að
stefnuskrá sinni i efnahagsmálum. Áform
hans um að rétta við vesturþýskt atvinnulíf
hlutu tiltrú. Hann hyggst fást við atvinnuleysi,
sem á fáum árum hefur tvöfaldast og komist
á þriðju milljón manna, með því að bæta
rekstrarskilyrði atvinnufyrirtækja og efla
fjárfestingu þeirra í framkvæmdum sem bæta
samkeppnisaðstöðu. Þetta á að fjármagna
með því að spara í ríkisútgjöldum. I heild er
þó ekki um samdráttarstefnu að ræða hjá
Kohl, svipaða og hjá Reagan í Bandarikjun-
um og Thatcher í Bretlandi. Vestur-Þýskaland
á ekki við verðbólguvanda að glíma, og stjórn
þess hefur því svigrúm til að ráðast gegn sam-
drætti án þess að eiga á hættu að gengi gjald-
miðilsins hrapi.
En áður en Kohl getur snúið sér af fullum
krafti að því að reyna að efna vonirnar sem
kjósendur bundu við stjórn hans, verður hann1
að sýna sig mann til að hemja tvo bandamenn,
sem geta gert honum erfitt fyrir. Annar er
Franz-Josef Strauss, foringi kristilega flokks-
ins i Bajern. Hinn er Ronald Reagan, forseti
Bandaríkjanna.
Strauss hefur setið í Múnchen og sleikt sár
sín, frá því hann fór hrakför í forustu fyrir
kosningabaráttu kristiiegu flokkanna. Hann
gerði Kohl ýmsar skráveifur við stjórnarskipt-
in í vetur, og síðan sigur vannst hefur hann
haft flest á hornum sér. Eitt er það, að hann
kennir Kohl um að samstarfsflokkurinn sem
söðlaði um og gerði stjórnarmyndun hans
Föstudagur 18,mars 1983
jjústuririri
nautur forsætisráðherra var á svipaðri skoð-
un og bætti við að afleiðingarnar færu mikið
eftir því hve langan tíma menn gæfu sér í þetta
verk og að tímalengdin færi eftir aðferðun-
um. „Tíminn sem líður frá því að fyrstu ráð-
stafanir í áætluninni eru gerðar og þar til verð-
bólgan er komin.niður á það stig sem menn
hafa sett sér að ná verður líklega erfiður. En
það verður að taka þvi, vegna þess að ef takast
á að byggja upp atvinnulíf hér, á breiðum
grunni, eins og flestir eru sammála um að sé
nauðsynlegt, þá verður að draga úr verðbólg-
unni. Við núverandi ástand er ef til vill hægt
að ná upp vexti í t.d. stóriðju, og hjá einstaka
stórfyrirtækjum, en það er ekki talið það
æskilegasta“, sagði Þórður.
Stjórnmálamenn úr öllum flokkum hafa lýst
yfir að full atvinna sé jafn mikilvæg því að
draga úr verðbólgunni. „Ef menn setja sér
það sem skilyrði að ekki komi til atvinnuleysis
þá þrengir það aðgerðarmöguleikana vissu-
lega. Slíkt kallar á miklu sterkari stjórn en hin
leiðin. Þá verður að halda utan um launaþró-
un í landinu, verðlagsþróun og gengisþróun í
lengri tíma, — halda þessu öllu í spennitreyju
um nokkuð langt skeið. Eins og málum er
háttað hér á landi er óvissa um hvort það
tekst“, sagði Þröstur.
Ólafur Davíðsson, framkvæmdastjóri Fé-
lags islenskra iðnrekenda og fyrrum þjóðhags-
stjóri, sagði: „Það að draga verulega úr verð-
bólgu, að halda atvinnuvegunum gangandi og
halda fullum kaupmætti líka, er dæmi sem
einfaldlega gengur ekki upp ef menn ætla að
gera þetta á stuttum tíma. Við okkar aðstæð-
ur er það óleysanlegt dæmi“, sagði Ólafur
Davíðsson.
Vegna þess hve stjórnmálaöflin í landinu
virðast vera einhuga um að halda fullri at-
vinnu, verður að teljast liklegast að ef verð-
bólgan á að fara niður í verulegum mæli, þá
verði kaupmáttur launa að minnka. Og hvað
gerist þá?
IMMLEfyD
VFIRSVN
ctqi '
BnaiirnlÍMÍasaÍ wbtf
mögulega, Frjálsir demókratar, þurrkaðist
ekki út af þingi, en það hefði fært kristilegu
flokkunum hreinan meirihluta. Eins og er
skortir þá fimm þingsæti á slíka stöðu, og
stuðning til að mynda meirihluta er hvergi að
fá nema hjá Frjálsum demókrötum. Strauss
heldur því fram, að með vægð við samstarfs-
flokkinn í kosningabaráttunni hafi Kohl
bjargað honum inn á þing.
Genscher, foringi Frjálsra demókrata, skip-
ar nú þau ráðherraembætti, sem Strauss sæk-
ist einkum eftir> hann er varakanslari og utan-
ríkisráðherra. Ekki er vafi á að miðjumaður-
inn Kohl kýs langtum heldur að hafa Gensc-
her í þessum störfum en hægri manninn
Strauss. Því var það hólmgönguáskorun til
kanslarans, þegar Strauss hóf viðræður kristi-
legu flokkanna, um undirbúning nýrrar
stjórnarmyndunar upp úr kosningunum, með
því að láta samstarfsmenn sína í bajernska
flokknum lýsa yfir, að foringja þeirra bæri
frjálst val á ráðherraembættum sér til handa,
tæki hann þann kost að láta af forsæti fylkis-
stjórnarinnar í Bajern og taka sess í sam-
bandsstjórninni í Bonn.
Enn er ósýnt, hvernig fer í glímu Kohl og
Strauss um hvor þeirra skuli setja svip á nýju
ríkisstjórnina, bæði skiptingu ráðherra-
embætta og stefnumótun. Fái Strauss ekki
persónulegum metnaði sínum fullnægt í tog-
streitunni um ráðherrastóla, er ljóst að hann
lætur flokk sinn setja þau skilyrði um stefnu-
mótun, einkum hörku gagnvart andófsfólki
og innflytjendum frá Suður-Evrópu, sem
frjálslyndir menn í samstarfsflokknum eiga
illt með að sætta sig við.
Þessi mál ráðast nú um helgina á fundum í
Bonn, og í næstu viku kemur í ljós hvort Kohl
hefur auðnast að koma Reagan Bandaríkja-
forseta í skilning um, hvað kosningasigur
hans felur í raun og veru í sér fyrir samskipti
Vestur-Þýskalands og Bandaríkjanna. Það
kom glöggt í Ijós í kosningabaráttunni, að
Bandaríkjaforseti vildi mikið til vinna, að
Kohl bæri sigurorð af sósíaldemókrötum og
Vogel, merkisbera þeirra. Eftir kosningarnar
Iýsti Bandaríkjaforseti sérstakri ánægju sinni
með úrslitin.
Reagan virðist hafa gert sér i hugarlund, að
sigur kristilegu flokkanna í Vestur-Þýskalandi
hefði sjálfkrafa í för með sér, að úr sögunni
væru öll vandkvæði við að koma upp fyrir-
huguðum kjarnorkuvopnum þar í landi, fari
viðræður Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
um takmörkun meðaldrægra kjarnorku-
vopna í Evrópu út um þúfur.
Það, eins og annað í þessum vangaveltum,
fer eftir því hve mikið og lengi hið erfiða á-
stand varir. Þórður Friðjónsson er t.d. á þeirri
skoðun að eftir þær aðgerðir sem gerðar voru
af ríkisstjórninni fyrsta desember þá þurfi
kaupmátturinn ekki að minnka svo mjög.
„Það vantar ekkert gríðarlega mikið uppá
jafnvægi í þessum innri rauntölum, og vanda-
málið sem við er að glíma vegna of mikils
kaupmáttar er ekki af þeirri stærðargráðu
sem það væri, ef þessar ráðstafanir ríkis-
stjórnarinnar hefðu ekki komið til” sagði
Þórður.
Þegar ríkisvaldið gerir ráðstafanir í þá átt að
skerða kaupmátt, eins og í des. síðastliðnum
veldur það undantekningarlaust hávaða á
vinnumarkaðinum. Þá var vísitöluhækkun
einfaldlega skert, þannig að í krönum talið
lækkuðu hærri laun meira en þau lægri. Það
er sú aðferð sem líklegt verður að telja að verði
notuð til að koma í veg fyrir víxlhækkanir
kaupgjalds og verðlags, eins og það heitir.
Kristján Ragnarsson, formaður LÍÚ, var
alls ekki svatsýnn á að ef gripið yrði til að-
gerða til að ná verðbólgunni niður þá myndu
aðilar vinnumarkaðarins geta komist að sam-
komulagi. „Ég held að smám saman sé
báðum aðilum að verða lj óst að svona geng-
ur þetta ekki til lengdar”, sagði hann.
Vonandi hefur hann rétt fyrir sér. Hitt er svo
annað að í samningunum sem hefjast í haust
verður tekist á um köku sem er að skreppa
saman, ef ríkisstjórn sem við tekur nær ein-
hverjum árangri. Hingað til hefur reynst nógu
erfitt að skipta stækkandi köku, vaxandi
þjóðartekjum og því er ljóst að mesti vandi
þeirrar ríkisstjórnar sem við tekur eftir kosn-
ingar felst í deilum hagsmunasamtakanna á
vinnumarkaðinum.
En það er öðru nær. Enginn vafi er á að
mikill meirihluti Vestur-Þjóðverja kýs að
ekkert verði úr nýrri öldu kjarnorkuher-
væðingar í Iandinu, og tekur því aðeins við
vopnunum með góðu, að sýnt verði fram á
það með óyggjandi hætti, að Bandaríkja-
stjórn hafi lagt sig alla fram til að ná við sovét-
stjórnina samkomulagi sem dragi úr kjarn-
orkuvígbúnaði.
Strax fyrir kosningar sýndi Kohl í ræðum
sínum, að hann gerir sér ljósa grein fyrir af-
stöðu þorra Ianda sinna í þessu máli, og eftir
kosningasigurinn hefur hann lagt sig í fram-
krókaumað koma Bandarikjaforseta í skiln-
ing um, hvað til þarf að kosningaúrslitin í
Bonn verði til að styrkja stöðu Atlantshafs-
bandalagsríkjanna gagnvart Sovétríkjunum i
kjarnorkuvopnaviðræðunum i Genf.
Því aðeins geta bandarísku samningamenn-
irnir komið þar framífullu trausti þess að ár-
angurslausar viðræður verði til að Evrópurík-
in taki við bandarískum kjarnorkuvopnum,
að fyrir liggi ótvírætt að samkomulag hafi
strandað á Sovétmönnum. Framkoma
Reagans til þessa hefur síður en svo stuðlað að
því að uppfylla þetta skilyrði. Stefna Banda-
ríkjanna í afvopnunarmálum og gagnvart
hömlum á vopnabúnaði er í óvissu, frá því
Reagan vék frá yfirstjórn þeirra mála manni,
sem ríkisstjórnir Vestur-Evrópu þekktu og
treystu, en skipaði í hans stað mann svo ó-
reyndan, að staðfesting á útnefningu hans er
orðin stórdeilumál í Öldungadeild Banda-
ríkjaþings.
Eftir kosningaúrslitin i Vestur-Þýskalandi
bárust þær fréttir frá Washington, að sumir
ráðunautar Reagans forseta, sér i lagi Wein-
berger landvarnaráðherra, segðu honum að
nú væri þess engin þörf að bera fram nýjar til-
lögur í Genfarviðræðunum, til að mæta til-
boðunum sem Andrópoff, leiðtogi Sovétrikj-
anna, lét frá Sér fara meðan kosningabaráttan
stóð í Vestur-Þýskalandi.
Híelmut Kohl kanslari var ekki seinn á sér
að tjá Reagan aðra skoðun. Lýsti hann yfir
opinberlega, að mikið riði á að Reagan léti frá
sér fara nýjar tillögur „í náinni framtíð" í stað
þess að halda fast við fyrsta tilboð í viðræðun-
um, svokallaða „núll-lausn“.
Með „náinni framtíð“ átti Kohl bersýnilega
við tímann fram til 28. þessa mánaðar. Þá
lýkur yfirstandandi viðræðulotu í Genf, og
samningamenn Bandaríkjanna og Sovét-
ríkjanna hittast ekki aftur fyrr en í júní.