Helgarpósturinn - 22.11.1984, Blaðsíða 10

MIG VERA
ÁRNI TRYGGVASON i HELGARPÖSTSVIÐTALI
eftir Sigríði Halldórsdóttur mynd Jim Smart
Einn ástsœlasti leikari okkar stendur á tímamótum. I áratugi hefur hann
staöid á senum leikhúsanna og brugöiö sér í allra kvikinda líki, harmrœn-
ar manneskjur, konur, klifurmýs. Brádum heldur hann uppá þrjátíu ára
afmœli sitt sem skemmtikraftur. Áöur en hann tekur sér nokkurra mánaöa
starfsleyfi, œtlar hann að kveðja aðdáendur sína sem Grasa-Gudda í
Skugga-Sveini. Báturinn bíður norður í Hrísey, þar á hinn helmingurinn af
leikaranum ogskemmtikraftinum heima. Hljóðlátur maður sem jaðrar við
að vera einrœnn, dólar einn í bátnum og veiðir fisk í soðið. Loksins stend
ég augliti til auglitis við sjálfan Árna Tryggvason, eftirlæti allra íslenskra
barna á mínum aldri:
„Ég er fæddur í Árskógsstrandarhreppi á
Sydri-Vík eins og bærinn hét, 19. janúar 1924.
Ég spurði móður mína nú aldrei, en það hefur
áreiðanlega verið stórhríð þá. Ég fæddist með
naflastrenginn þrívafinn um hálsinn. Ég var síð-
astur á dagskránni af sex systkinum eða sex og
hálfu, ég átti eina hálfsystur. Faðir minn var sjó-
maður, fór í alvöru að stunda sjó þegar hann var
19 ára gamali, var á hákarlaskútunum og svo á
færum á sumrin. Foreldrar mínir áttu ekki kú,
mamma sagði mér að hafragrauturinn hefði
verið þynntur út með vatni, en góðir nágrannar
gáfu okkur stundum mjólk á hátíðum. í vondum
veðrum varð kalt í kotinu, þetta var nú torfbær.
Á vetrum þegar kuldinn var mikill vorum við
börnin sett í rúmið, það voru engin föt til að
klæða af sér kuldann.
Ég hafði mikið samneyti við móður mína. Það
er gamall og góður siður að börn alist upp hjá
móður sinni, hvort sem fólki líkar það betur eða
verr. . . ég var afskaplega pasturslítill, pestar-
kind.
Þegar ég var á þriðja ári fluttum við til Hríseyj-
ar. Eftir að foreldrar mínir fluttu þangað fór að
ganga betur. En það gekk ekki guddíulaust að
komast í húsnæði. Þar í eynni var náttúrlega að-
all og eina húsið sem hægt var að fá inni í var
hjá aðlinum og þar fengu þau inni með því að
setja fjórtán ára gamla systur mína í pant. Hún
yrði vinnukona hjá því, færði því mat og kaffi í
rúmið og fylgdist með hvort það kynni marg-
földunartöfluna."
Árni Tryggvason heldur áfram að rifja upp
æskuárin. „Mamma var afskaplega glaðlynd og
skemmtileg kona, öfugt við föður minn sem var
þungur, þau voru einsog dagur og nótt. Móðir
mín var minn verndarvængur einsog hjá mörg-
um. Sumir halda því fram að ég hafi verið of-
verndaður af henni. Hún var fædd 1886 og um
tvítugt langaði hana þessa lifandi skelfing að
verða leikari. Þá fékkst kvenfólk lítið við leik-
list. Hún fékk ósk sína uppfyllta þegar við flutt-
um til Hríseyjar; hún lék í fyrsta skipti í Happinu
og bróðir minn líka þó hann væri mikið fatlað-
ur. Hann var krypplingur. Mamma sá mig víst
aldrei leika, jú hún sá mig leika sem barn.
13—14 ára lék ég gamla konu sem var að kenna
börnum á klukkuna. Snemma byrjaði nú ner-
vösítetið — mamma fitjaði upp sokk sem ég átti
að vera að prjóna og þegar ég kom heim sagði
hún mér að ég hefði snúið honum öfugt! Seinna
hitti ég skólastjórann í Hrísey. Hann sagði við
mig eitthvað í þessa veru: Ég sá það þá Arni, að
þú myndir verða leikari!
En ég get sagt þér það, að ég gekk með það
í maganum að verða prestur og ég var búinn að
halda margar ræðurnar fallegar og fínar. Það
kom aldrei til að læra, ég ásaka engan, efnin
voru engin. En ég tók næsta skrefið við og varð
leikari. Mér gekk svo illa að læra faðirvorið,
lærði það ekki fyrr en ég var 12 ára. Ég hef
aldrei leikið prest. Ég hugsa að það séu ástæður
fyrir því að mig langaði í prestinn; presturinn
heima var mikill á velli og hafði Jesúskegg.
Maður gerði nú ekki annað en telja kertin í kirkj-
unni, en mér fannst þetta vera það æðsta, að
komast í stólinn með svona fallegt skegg.
19 ára gamall fór ég að Laugum í Reykjadal.
Það hefur ekki verið gert nóg af því að þakka
Jónasi á Hriflu fyrir alþýðuskólana, þeir voru
eini möguleiki efnalítils unglings. Jæja, þar
kynntist ég allt öðru lífi og þar byrjaði mitt sjálf-
stæði, ég var búinn að sleppa pilsunum hennar
mömmu. Ég var alltaf ákaflega mikið mömmu-
barn.
Svo kynntist ég krökkum, tveim systkinum,
kaupfélagsstjórabórnunum á Borgarfirði
eystra. Við gerðum töluvert af því að semja rev-
íur og leika á Laugum. En í gegnum þessi systk-
ini réðst ég innanbúðar í kaupfélagið á Borgar-
firði eystra.
Fólkið á Borgarfirði er með raunbesta fólki
sem ég hef kynnst. Þarna var ég í 2!/2 ár og lék
talsvert þar. Nú, svo sendi ég allan minn farang-
ur til Hríseyjar, þar ætlaði ég að gerast útgerðar-
madur. Það hafa alltaf togast á í mér leiklistin og
sjórinn, skal ég segja þér, og nú er sjórinn að
taka yfir. Annars erum við hjónin búin að
stunda sjóinn í 29 ár." Árni og Kristín kona hans
dvelja öll sumur norður í Hrísey og eiga þar hús
og bát.
Árni heldur áfram: „En það tók nú annað við
en útgerðin þegar ég fór frá Borgarfirði eystra,
ég ætlaði að taka krók á mig og sjá dýrðina í
Reykjavík, ég hafði aldrei komið þangað. Það
rigndi fyrstu þrjár vikurnar sem ég var þar. Ég
var á lélegum skóm, hafði ekki efni á öðrum og
átti engar skóhlífar, og gat því lítið skoðað bæ-
inn. Þá kom Jón Björnsson kaupfélagsstjóri að
máli við mig: „Hvað hefurðu hugsað þér, Árni?
Heyrðu, hann Lárus er búinn að auglýsa leik-
skóla og ef þú færð ekki þar inni þá ferðu í söng-
nám.“ Mér var þarna bókstaflega ýtt inní menn-
inguna alveg ómenntuðum. Svo sagði Jón við
mig: „Ég er búinn að ráða þig í kjötbúð!" „Ertu
vitlaus?" sagði ég, „ég kann ekkert á kjöt!“ En
mér fannst þetta ekkert fráleitt og ég var svo
feiminn að ég lét hann ráða mínu lífi þarna á
augnabliki.
Ég fór í skólann hjá Lárusi. Laug mig inní
hann, það var ekkert pláss. Ég á til að vera ýtinn
og ég greip til lyginnar, sagðist vera með alla
peninga foreldra minna til þess að læra fyrir,
heim gæti ég ekki farið aftur. Ég þreytti hann
einsog lax þangað til ég fékk pláss hjá honum.
En krökkunum þótti svo vónd hangikjötslykt af
mér að ég hafði helvítis minnimáttarkennd og
þetta þoldi ég ekki, var búinn að vera 9 mánuði
í kjötinu.
Kunningjakona mín vann í bókaverslun ísa-
foldar. Þar fékk ég síðan vinnu og var þar í 8 ár.
Það gerði það að verkum að ég fékk andstyggð
á bókum, svo fallegt sem það er. Það kemur til
af því að það var ekki litið á bækur sem bækur,
heldur jólagjafir. Mér leiddist hvað bækur urðu
mér andstyggilegar. En ég þótti frekar flínkur
afgreiðslumaður þó ég segi sjálfur frá; þá daga
gastu ráðið minnsta kosti áttatíu prósentum af
því sem fólk keypti.
Svo kom til mín maður að norðan og bað mig
að verða verslunarstjóra við bókaverslunina
P.O.B. á Akureyri. En mér leiddist á Akureyri.
Kannski afþví ég þurfti einusinni að vera þar
vikum saman, ég klemmdi mig á eina bílnum
sem til var í Hrísey,“ segir Árni og sýnir mér
hvar fingurinn var græddur saman. „En ég
skrifaði undir samning og gaf konunni sauma-
vél til að blíðka hana'yfir að fara norður. Ég var
ekki farinn að fá nein hlutverk hjá Iðnó. En þeg-
ar við vorum að fara hringdi Lárus Sigurbjörns-
son, formaður Leikfélags Reykjavíkur, og sagð-
ist ábyrgjast að ég fengi góð hlutverk. Ég sagði
honum að ég væri búinn að skrifa undir samn-
ing og væri á leið norður en Lárus sagði mér að
rifta þeim samningi. Þetta olli mér andvöku.
Konan sagði mér að fara bara útí leikiistina, það
eina sem ég kynni. Ég hringdi í manninn norður
og sagði honum allar mínar ástæður og hann
sagði: „Ertu með samninginn hjá þér? Rífðu
hann" og hann reif samninginn hinumegin.
Þá byrjaði ballið fyrir alvöru. Ég fór að fá
miklu betri hlutverk og það sem gerði útslagið
var náttúrlega „Frænka Charleys". 1954 fór ég
að vinna á skjalasafninu hjá Lárusi Sigurbjörns-
syni og grúskaði þar í misjafnlega fallegum
pappírum bundinn þagnareið.
Hjá Leikfélaginu var ég í 14 ár. Þar lék ég mik-
ið af mínum bestu hlutverkum. 1959—60 lék ég
m.a. í „Beðið eftir Godot“ á móti Brynjólfi Jó-
hannessyni. Við fórum út tveir saman og sáum
38 sýningar á 40 dögum. Ég var styrktur til far-
arinnar af Leikfélaginu. Við reyndum að fá her-
bergi saman á flestum hótelum svo við gætum
alltaf verið að ræða um það sem við vorum að
sjá. Það var nú ekki alveg guddíulaust sumstað-
ar, að minnsta kosti fundust okkur augnagot-
urnar oft ægilega skrýtnar. Við kynntumst svo
vel á þessu ferðalagi að áreiðanlega höfum við
náð betri árangri fyrir vikið. Að leika þessa tvo
karla krafðist þess að við værum alltaf saman.
Við Brynjólfur urðum miklir kunningjar.
Þetta var mikil leikhúsreisa um fimm lönd. í
Hamborg upplifði ég dálítið merkilegan hlut í
litlu leikhúsi, það var ógurlega sérkennilegt,