Helgarpósturinn - 27.02.1986, Blaðsíða 32

Næsta „mánudagsmyncT Regnbogans:
Maður og kona hverfa
eftir Claude Lelouch
Eftir að Háskólabíó tók við rekstri
Regnbogans á síðasta ári var ákveð-
ið að endurvekja sýningar á svoköll-
uðum „mánudagsmyndum", kvik-
myndakonfekti sem er mun útpæld-
ara og listrænna en poppkornið sem
hvað flestir kvikmyndahúsgestir
sækjast eftir. Og þar sem salir Regn-
bogans eru margir hefur reynst ger-
legt að sýna „mánudagsmyndirnar"
á hverju kvöldi. „Mánudagsmynd-
in" frá áramótum hefur verið Bolero
eftir franska leikstjórann Claude
Lelouch.
Lelouch (f. 1937) komst skyndi-
lega í sviðsljósið aðeins 29 ára gam-
all þegar hann gerði myndina Un
homme et une femme (Maður og
kona) sem íslenska sjónvarpið end-
ursýndi í vetur. Það var þriðja mynd
Lelouch í fullri lengd og hlaut hún
gullpálmann í Cannes 1966. Le-
louch er ásamt Jean Luc Godard
einhver þekktasti frumkvöðull
frönsku nýbylgjunnar í kvikmynda-
gerð. Af öðrum myndum Lelouch
sem vakið hafa mikla athygli má
nefna Viurepour uivre (1968), La vie,
l'amour, la mort (’69) og Un autre
homme, une autre chance (77).
Nú hefúr verið ákveðið að næsta
„mánudagsmynd" Regnbogans
verði nýjasta mynd þessa sama leik-
stjóra, Viue la uie, sem á íslensku
hefur hlotið nafnið Mabur og kona
hverfa. Með aðalhlutverkin fara ein-
tómir stjörnuleikarar: Michel
Piccoli, Charlotte Rampling, Jean-
Louis Trintignant, Evelyne Bouix og
Charles Aznauour. Segja má að hún
sé allt í senn glæpamynd, „science-
fiction" og sálfræðiþriller, og hverf-
ist um afstæði sannleika og lygi;
draumur sem erfitt er að losna und-
an þótt maður sé kominn aftur yfir
í vökuna.
Viue la vie hefur vakið jafnmikla
athygli og Mabur og kona vöktu á
sínum tíma. Erlend blöð hafa talið
hana marka tímamót í kvikmynda-
gerð, kallað hana „stórkostlega
Charlotte Rampling leikur
unga leikkonu sem hverfur á
dularfullan hátt í mynd Claude
Lelouch, Vive la vie, sem sýnd
verður í Regnboganum á næstunni.
gátu" og „snilldarlega hrollvekju".
Atburðarásin er á þá leið að sama
dag, á sama tíma og við sams konar
aðstæður en á ólíkum stöðum,
hverfa maður og kona. Hann er iðn-
jöfur með sambönd víða um heim,
hún kornung leikkona. Flýðu þau,
var þeim rænt eða frömdu þau
sjálfsmorð? Lögreglan hefur ekkert
fast land undir fótum, né heldur
áhorfandinn. Þessi „tilviljun" sem
e.t.v. virðist ómerkileg í fyrstu, tekur
síðan óvænta stefnu, teygir sig víða
um lönd og afleiðingarnar skipta
máli fyrir heimsbyggð alla og fram-
tíð alls mannkyns — og þar með
hefst ótrúleg saga sem verður sem-
sé sýnd bráðlega í Regnboganum.
KVIKMYNDIR
Bitlaus farsi
Bíóhöllin: The Man With One Red Shoe
(Raubi skórinn).
★★
Bandarísk. Árgerb 1985.
Framleibandi: Victor Drai.
Leikstjórn: Stan Dragoti.
Handrit: Robert Klane.
Kvikmyndun: Richard H. Kline.
Tónlist: Thomas Newman.
Abalhlutverk: Tom Hanks, Dabney Cole-
man, Lori Singer, Charles Durning, Carrie
Fischer, Jim Belushi o.fl.
Augun eru spegill sálarinnar, sagði grand-
var maður eintíma í fyrndinni. Sömu augum
getum við litið þær kvikmyndir, sem fram-
leiddar eru í nánar tilteknu landi á hverjum
tíma: Þær spegla alltaf að einhverju leyti
þann tíðaranda, sem er ríkjandi í viðkom-
andi þjóðféiagi. Þetta á einkum við um
bandarískar kvikmyndir, því þær eru öðrum
fremur háðar þeim sveiflum í framboði og
eftirspurn, sem fyrir hendi eru á aðalmark-
aðssvæði þeirra: Norður-Ameríku og Evr-
ópu ... Og það er einmitt tíðarandinn, sem
mestu ræður um það, hvaða efnislega þætti
úr raunveruleikanum fólk er reiðubúið að
greiða hæst verð fyrir, eftir að draumaverk-
smiðjan við Kyrrahafið hefur farið um þá
höndum og komið þeim vendilega fyrir í
handhægum neytendapakkningum.
Það er einkar athyglisvert hversu ofarlega
starfsemi CIA er í hugum handritshöfunda
vestanhafs þessa dagana. Hingað til lands
berst hver farsinn á fætur öðrum, sem á einn
eða annan hátt tekur upp málefni banda-
rísku leyniþjónustunnar sem umfjöllunar-
efni. Þessi staðreynd væri í sjálfu sér ekki svo
eftirtektarverð, nema fyrir þá sök að hlut-
verk og eðli þessarar stofnunar hefur á síðari
tímum tekið slíkum stakkaskiptum í meðför-
um draumaverksmiðjunnar, að full ástæða
er til að gefa fyrirbrigðinu nánari gaum.
Þannig beinast nú spjót þessa æruverðuga
yfirvalds núorðið ekki lengur einvörðungu
að illa sinnuðum kommúnistum með heims-
valdakomplexa, heldur er það öðru fremur
hinn almenni borgari, sem kemst í klemmu
og verður að gjalda fyrir siðleysi og innri
valdabaráttu yfirmanna þessarar stofnunar,
sem orðin er nokkurskonar ríki í ríkinu.
Þessi viðleitni bandaríska skemmtanaiðnað-
arins að taka upp mikilsverð málefni, og
draga þannig ,,yfirvaldib“ sundur og saman
í háði er í sjálfu sér góðra gjalda verð, en það
sem mesta eftirtekt vekur (og sem jafn-
framt hefur löngum einkennt þessar afurðir
Hollywood-verksmiðjunnar) er hversu
grunnt gagnrýnin ristir. Með því að færa
sögusviðið niður á svo persónulegt plan, sem
raun ber vitni, þá er öll gagnrýni slitin úr því
þjóðfélagslega samhengi, sem nauðsynlegt
er ef gagnrýnin á að bíta. Þetta hefur í för
með sér að handritshöfundur er í raun ekki
að vefengja réttmæti aðgerða og starfshátta
títtnefndrar leyniþjónustu heldur viðurkenn-
ir hann í raun, eða sættir sig öllu heldur við
ástand mála. Það er m.ö.o. ekki kerfib sjálft,
sem er varhugavert og þarfnast ítarlegrar
endurskoðunar, heldur treystir hann því, að
ef „réttir" menn veljist þar til starfa, þá muni
allt fara vel.
The Man With One Red Shoe er dæmigerð
draumaverksmiðju-framleiðsla, og sem slík
fellur hún einkar vel að ofangreindri formúlu.
Richard (Tom Hanks) er tónlistarmaður að
mennt, leikur með fílharmóníunni og kennir
þreyttum yfirstéttarungmennum á fiðlu. Ein-
hvern daginn er hann að koma úr hljóm-
leikaferð . . . hafði drukkið heldur um of
kvöldið áður og mætir því á flugvöllinn á ein-
um svörtum skó og öðrum rauðum. Þetta
hefur afdrifaríkar afleiðingar í för með sér,
því fyrir eru á flugvellinum útsendarar CIA,
sem velja hann úr hópi fjölda annarra sem
heppilegt fórnarlamb eða tálbeitu í Ijótu
valdatafli, sem á sér stað innan stofnunarinn-
ar. Það sem síðan gerist er ástæðulaust að
rekja hér, enda er sjón sögu ríkari og myndin
að auki í alla staði sómasamlega vel úr garði
gerð ... tæknilega. Flestir farsaunnendur
ættu þannig að geta haft af henni nokkra
skemmtan, þó svo að húmorinn sé oft á tíð-
um frekar lágstemmdur og í myndina vanti
þann ærslafulla gáska, sem mörgum hverj-
um þykir besti kostur og í raun eini verulegi
styrkur Hollywood-farsans . . . eins og hann
kemur okkur fyrir sjónir í dag.
Klassísk
hrollvekja
Bíóhöllin: Silver Bullet (Silfurkúlan). ★★
Bandarísk. Árgerb 1985.
Framleibandi: Martha Schumacher.
Leikstjórn: Daniel Attias.
Handrit: Stephen King.
Tónlist: Jay Chattaway.
Abalhlutverk: Corey Haim, Megan Follows,
Gary Busey, Everett McGill, RobinGroves
o.fl.
Skoskii 18. aldar heimspekingurinn David
Hume skrifaði einhverju sinni stutta ritgerð:
„Um harmleikinn" þar sem hann, líkt og svo
margir fyrr og síðar, leitaðist við að komast
til botns í því hvað valdi þeirri undarlegu
vellíðan, sem áhorfendur harmleikja upplifa
í kjölfar þeirrar sorgar, angistar og ótta, sem
þeir verða fyrir af völdum leiksins. Hann
skýrði þetta fyrirbrigði með því að fullyrða
að ef hin listræna „hleðsla" leiksins væri
umfangsmeiri en sú sálræna spenna er skap-
aðist af völdum angistarinnar, þá næði hún
að upphefja þessi einkenni sorgar og angist-
ar og skapa þannig þessi þversagnakenndu
áhrif harmleiksins á áhorfendur.
Sumum hverjum kann að virðast það út í
hött að ætla að ofangreindar staðhæfingar
Humes um eðli harmleiksins megi yfirfæra á
þau áhrif, sem hrollvekjan hefur á nútíma
kvikmyndahúsagesti. Samlíkingin er þó ekki
svo fráleit sem hún í fljótu bragði kann að
virðast. Spurningin er öðru fremur: Hvað er
list og hvað er ekki list? Eða öllu heldur: Get-
ur það talist réttlætanlegt, að í þessu tilliti sé
talað um hámenningu og lágmenningu, og
ef svo er. . . hver er þá munurinn? Ef við lít-
um okkur nær, er þá ekki í raun um að ræða
nákvæmlega sömu hughrif... sömu eðlis-
lægu mannlegu hvatir í báðum tilvikunum?
Hvað sem framangreindu líður, þá er það
alltaf jafn ánægjulegt, þegar hérlendum
kvikmyndahúsagestum bjóðast sómasam-
lega vel gerðar hrollvekjur, enda slíkur varn-
ingur núorðið einkar fátíður glaðningur inn-
an um allan þann sora, sem flætt hefur yfir
kvikmyndamarkaðinn í þessu tilliti upp á síð-
kastið. Mikið hefur verið rætt og ritað um
það, hvað valdi þeirri nýju upphefð og hylli,
sem hrollvekjunni hefur hlotnast á síðari ár-
um og læt ég því að sinni ofangreind orð
Davids Humes nægja sem innlegg í þá um-
ræðu.
Stephen King hefur á síðari árum tekið við
því hlutverki, sem verk Edgars Allans Poes
höfðu í hrollvekjum Rogers Cormans á sjötta
og sjöunda áratugnum. Sögur þessa nýja
meistara hrollvekjunnar eru svo vel til falln-
ar til myndrænnar tjáningar, að núorðið bíða
kvikmyndaframleiðendur í röðum eftir að fá
tækifæri til að fjármagna kvikmyndun verka
hans. . . og það jafnvel áður en þau koma út
í bókarformi. Þannig getur Silver Bullet
skoðast sem skólabókardæmi um það,
hvernig öllum hinum klassísku einkennum
gotnesku hrollvekjunnar verður best komið
til skila í kvikmynd. Hér eru m.ö.o. allar hefð-
ir hennar og venjur í hávegum hafðar: Allt
frá notkun huglægrar mynduppbyggingar
(sem setur áhorfandann í spor ófreskjunnar
og neyðir hann þar með til vissrar sam-
kenndar með ógnvaldinum), til ítarlegrar
þjóðfélagslegrar greiningar á þeim breyting-
um, sem verða á innbyrðis samskiptum
þegna bæjarfélagsins þegar rótgrónu öryggi
þess er ógnað af utanaðkomandi öflum.
Hvort sem um er að ræða ógn þá er stafar af
fjöldaatvinnuleysi, óðaverðbólgu, vígbúnað-
arkapphlaupinu... eða varúlfum!
Afdankaöur
farsi
Laugarásbíó: Stitches (Lœknaplágan) ★
Bandartsk. Árgerb 1985.
Framleibendur: William B. Kerr og Robert
P. Marcucci.
Leikstjórn: Alan Smithee.
Handrit: Michel Choquette og Michael
Paseornek.
Tónlist: Robert Folk.
Kvikmyndun: Hector R. Figueroa.
Abalhlutverk: Parker Stevenson, Bob
Dubac, Tommy Koenig, Geoffrey Lewis,
Brian Tochi, Robir Dearden o.fl.
Hollywood-farsinn hefur gegnum tíðina
átt sér tvö gullaldarskeið: Annarsvegar á
eftir Ólaf Angantýsson
tímum þöglu myndanna (Chaplin, Keaton,
Harold Lloyd o.fl.) og hið síðara á fimmta og
sjötta áratug aldarinnar (Jerry Lewis, Dean
Martin, Bob Hope o.fl.). Það sem einkum var
einkennandi fyrir þessi tvö gullaldarskeið og
sem jafnframt greinir þau frá síðari tíma
kvikmyndum í sama anda er hversu heil-
hjartað þessir menn gengu til verks. í þá tíð
var Hollywood-farsinn ,,Farsi“ með stórum
staf: Heimsmynd hans var svo rangsnúin og
fáránleg, að þar gat allt gerst. Þar var ekki
hægt að ganga að neinu sem vísu. Allt var sí-
felldum breytingum undirorpið og tilveran
oft á tíðum svo rangsnúin og ófyrirsjáanleg,
að við áhorfendur komumst engan veginn
hjá því að gera samanburð á okkar eigin
veruleika og þeirri öfugsnúnu heimsmynd,
sem hrjáði og þjakaði þessar ógæfusömu
persónur á hvíta tjaldinu. í fáránleika sínum
spilaði farsinn m.ö.o. með okkar eigin ómeð-
vitaða óróleika og óvissu gagnvart þeim
raunveruleika, sem beið okkar utan veggja
kvikmyndahússins. Þetta var... og er enn í
dag styrkur farsans, þó svo að síðari tíma
handritahöfundar virðist af einhverri
ástæðu hafa gloprað niður þessum einfalda
sannleika, þ.e.: í sinni bestu mynd er farsinn
spéspegill okkar eigin samtíðar. Ef hann fæst
ekki við málefni, sem skiptir áhorfendur
máli, þá er hann marklaus... hefur enga
þýðingu og getur þ.a.l. ekki þjónað því hlut-
verki, sem áhorfendur meðvitað og ómeð-
vitað ætla honum.
Stitches er dæmigerður nútíma Holly-
wood-farsi: Afdankað og illa úrkynjað af-
brigði þess er í eina tíð gat talist sönn list-
sköpun. Hér hafa handritshöfundarnir tínt til
og notfært sér ýmsar þrautreyndar hefðir og
venjur úr myndum gömlu meistaranna, s.s.
kynþáttafordóma, fyrirlitningu á „yfirvald-
inu“, kvenfyrirlitningu, ýmiskonar kynferð-
iskomplexa og önnur atferlis- og siðferðis-
tabú, sem svo eftirminnilega einkenndu hina
vonlausu baráttu Keatons eða Lewis við
þann öfugsnúna raunveruleika er þeir
bjuggu við í kvikmyndum sínum. Hinir fyrr-
nefndu stíga þó aldrei skrefið til fulls og fara
þ.a.l. á mis við það frelsi til farsakenndrar
rangtúlkunar á raunveruleikanum sem þetta
listform hefur upp á að bjóða. Þeir eru m.ö.o.
sjálfir svo illilega flæktir í net þess mannlega
breyskleika, sem löngum hefur verið eitt
meginviðfangsefni farsans, að þeir virðast
engan veginn vera sér meðvitaðir um þær
ógöngur, sem kvikmyndin hlýtur óhjá-
kvæmilega að hafna í: Hana vantar m.ö.o.
markmib', ærslagangurinn og lætin virðast
ekki þjóna öðrum tilgangi en þeim að
skemmta þeim er stóðu að gerð myndarinn-
ar og hlýtur hún því að fara að meira eða
minna leyti fyrir ofan garð og neðan hjá
áhorfendum.
Þó svo að handritið sé illa unnið, þá er þó
frammistaða leikara og tæknivinnsla mynd-
arinnar óaðfinnanleg. En það bjargar litlu,
því ef hugsunina vantar að baki verkinu, þ.á
er ekki hægt að búast við að það skili tilætl-
uðum árangri.
32 HELGARPÓSTURINN