Tíminn - 14.07.1917, Blaðsíða 2

70
TIMINN
réttmæt hegning fyrir ónauðsyn-
legt undanhald frá sjálfsögðu marki.
Að yísu mundu kaupmenn ekki
vaxa af slíkri framkomu. Hún er
ekki sérlega drengileg, en hún er
eðlilegur ávöxtur af misstignu spori
í verzlunarmálunum.
Þjóðin á að heimta af þingi og
stjórn, að sannvirðið verði sett í
hásæti í landsverzluninni, og hvorki
litið til hægri eða vinstri eða spurt
um dóma Péturs né Páls. Með því
móti vinnur þessi bjargráðastofn-
un sér traust og álit þjóðarinnar.
Landsstjórnin þarf að draga að
sér miklar vörubyrgðir, skifta þeim
með réttvísi og selja þœr með sann-
virði.
Þetta eru þau þrjú boðorð, sem
þjóðin hefir ástæðu til að heimta
að hlýtt sé bókstaflega.
Misíellur á bannlögimum.
i.
Eins og áfengismálinu er nú
komið hér á landi er ekki nema
um tvo vegi að ræða. Annaðhvort
að hér megi nota vín til neyzlu
eftir því sem menn hafa löngun
til, eða vín verði alls ekki haft til
neyzlu, verði að eins fáanlegt til
lækninga og iðnþarfa.
þjóðin hefir skorið úr málinu á
þann veg, að hún vildi hafa bann.
Sá dómur stendur enn óhaggaður,
þar til nýtt þjóðaratkvæði sker úr
á gagnstæðan veg. En því miður
hefir löggjöfunum ekki enn tekist
að haga bannlögunum svo að
þau séu í samræmi við hinn yfir-
lýsta þjóðarvilja. í stað þess að
girða fullkomlega fyrir áfengisnautn
í landinu, hafa mótstöðumenn
bannlaganna getað komið inn í
þau allmörgum »fleigum«, sem
valda því að þau hafa enn ekki
og geta ekki nema þeim sé breytt
til bóta, komið að tilætluðum not-
um. í rauninni hefir verið farinn
ófær og fordæmanlegur millivegur
sem sé að hafa tvenn lög í landinu.
Sumum mönnum er bannað að
hafa vín. Öðrum er leyft að eiga
vín, og jafnvel að kaupa það á
íslenzkum heimilum (farþegjaskip-
um).
Þetta ástand er óþolandi. Meðan
haldið er við bannstefnuna, með-
an hún hefir fylgi þjóðarinnar að
baki sér, svo að bannlögin eru
ekki afnumin, þá verður að byggja
allar aðgerðir í bannmálinu á
grundvelli hins yfirlýsta þjóðarvilja.
Meðan andbanningar eru í minni
hluta verða þeir að sætta sig við
að bannmenn ráði áfengislöggjöf-
inni.
Það má ganga að því vísu að
bannlögin verði tekin til meðferð-
ar á þinginu í sumar. Tillaga um
að nokkur hluti af sektunum renni
í sveitar- og bæjar-sjóði, þegar
fram komin, og von á fleiri breyt-
ingartillögum. Ómögulegt er að
leiða getum að því, hvaða umbæt-
ur eru líkegastar til að vinna fylgi.
Það skiftir heldur ekki miklu máli.
Frá sjónarmiði . bannmanna eru
allmargar breytingar nauðsynlegar,
og þær verður að heimta, hvort
sem framkvæmdin tekur eitt miss-
iri eða mörg.
Fyrsti hötuðgallinn á bannlög-
unum er það, að einstökum mönn-
um var leyft að eiga vín til eigin
þarfa. Ofan á það var þvi bætt,
að lögreglustjórunuin ber ekki að
’hafa eftirlit með byrgðunum. Marg-
ir menn sem áttu lítið vín eða
ekki neitt, munu hafa talið fram
byrgðir, til að geta í skjóli þess
smyglað inn áfengi. Ekki hefir það
bætt fyrir þessu undanþáguvíni, að
heimildin virtist eins og sköpuð
fyrir þá menn sem vanir eru að
sltoða sig ofan allra laga, þar sem
um byrgðir er að ræða.
Annar agnúinn er það, að í
bannlandi varðar það ekki við lög
að vera fullur á almannafæri.
Stranda-Magnús barðist fyrir öl-
æðis-frelsinu á þingi 1915 og vann
frægan sigur. í mörgum löndum,
þar sem ekki er vínbann varðar
það við lög að vera fullur á al-
mannafæri. Svo er það í Banda-
ríkjunum. Að því varð einum landa
nýkomnum að heiman, sem byrjaði
veru sína í New-York með 20 daga
vist í fangelsi fyrir að slaga á göt-
unni. Refsingin bygð á því að það
sé alment velsæmisbrot að vera
ölvaður á almannafæri. Og í bann-
landi er auðvitað hreint og beint
hneiksli að fullir menn geti óátal-
ið verið á almannafæri. Afsökun
þeirra er jafnan sú, að þeir hafi
drukkið suðu-vínanda, og til þess
hafi þeir fullan rétt. Og lögreglan
verður að beygja sig fyrir þessari
skýringu. Að réttu lagi ælti það
engu að skifta, í bannlandi, af
hverju maðurinn er fullur. Sektin
gæti gjarnan verið fremur lág, en
þó nógu mikil til þess, að drykkju-
ræflarnir vildu ógjarnan bæta henni
ofan á hið dýrkeypta smyglavín.
Fáninn.
Allmargir þingmálafundir skor-
uðu á alþingi að löggilda íslenzk-
an siglingafána. Málið er vinsælt
af alþjóð manna, og varla getur
hjá því farið að því fáist fram-
gengt áður en langt líður, ef hyggi-
lega er að farið.
En þegar þvilíkt stórmál á fram
að ganga, verður öll þjóðin að vera
sannfærð um að til mikils sé að
vinna og reiðubúin að fórna mikln
En sé flokkadráttur og jafnvel svik
í tafli, er þýðingarlaust að leggja
til orustu. Ósigurinn er þá vís.
Þjóðin befir reynslu í þessu efni.
Hún ætti að muna eftir hinum
háróma frelsishetjum, sem fyrir
nokkrum missirum töluðu digur-
barkalegast í málunum út á við.
Og með gumi sinu og loforðum,
sem ekki voru nema veiðibrella,
gintu þeir aðra lengra og Iengra
út á hálan ís deilumálanna.
Og svo þegar mest reið á þá
sviku þeir. Fögru loforðin höfðu
ekki verið nema tálbeita. Stóru
orðin ekki nema hreystyrði Bjarn-
ar í Mörk. Leikararnir fengu um
stund að keima sætleik valdanna.
En þjóðin sat óvirt og hnípin.
Hún hafði verið ginningarfífl.
Nú á að leika sama leikinn með
fánann. Ekki eiga allir þar óskilið
mál. Mörgum gengur gott eitt til.
Þeir fylgja málinu af heilum hug.
En í hóp þeirra gala nú einna
mest þeir mennirnir, sem ættu að
hylja höfuð sín í von ura að þjóð-
in gleymdi stóru orðunum þeirra,
og lélegu efndunum.
Það má nú svona hér um bil
gizka á tilgang þessara manna. Sá
sem einu sinni hefir komist á það
lag að hagnast á því að lofa miklu
en efna lítið, honum er vart að
trúa, þótt fagurlega sé mælt.
Og svo eru þeir hlutlausu, og
þeir sem álíta þessi missiri óheppi-
leg til að deila um sambandsmálið.
Fánavinir verða að taka öll
þessi atriði með í reikninginn.
Fyrst hvað fylking þeirra er örugg,
hve mörguin er í raun og veru al-
vara. Og þar næst hverir alls ekki
vilja berjast, og síðast en ekki sízt,
hverir œtla að svikja og vilja or-
ustu til þess eins, að geta því bet-
ur matað krókinn, þegar brosiinn
er ftótti.
í deilumálunum við Dani er
leiðin ekki sérlega vandasöm. ís-
lendingar þurfa að verða samhuga.
Þegar allir flokkar standa saman,
og gætnir og framsýnir menn hafa
undirbúið málið, þá fáum við öllu
framgengt sem við viljum. En
meðan lierbúðirnar eru hálffullar
af liðhlaupum og strokulýð, mun
mest heill fylgja því að lofa fáu,
en efna það vel.
Jón Auslmann.
Hugleiðingar iim Snæíellsnes.
i.
Mörgum hefir þótt ástandi á
Snæfellsnesi lakara en í öðrum
hlutuin landsins, bæði í andlegu
og verklegu tilliti. Framfarir i bún-
aði hafa þar verið taldar minni
en annars staðar, og fyrir fáúm
árum var afkoma manna í Iand-
sveitum þar álitin bág. Ekki voru
heldur umbætur á hinum aðalat-
vinnuveginum, sjávarútveginum,
taldar tiltölulega meiri. Það virtist
vera skoðun manna að minsta
kosti, að hlutskifti Snæfellinga sé
sé það, að vera á eftir öðrum.
Þegar gætt hefir verið að ástæð-
unum til þessa, þá hefir sökinni
ekki verið skelt á landið. Nei, land-
ið liafa menn dáð í ræðum og
ritum, — sbr. ritgerð Þórhallar
Bjarnasonar í Búnaðarritinu laust
eftir aldamótin síðustu.
Menn hafa veitt hinum víðáttu-
miklu graslenduin athy^gli, sem eru
sumstaðar í sýslunni, t. d. í Eyja-
hreppi, Miklaholtshreppi og víðar,
og vitnað í, hve feyki miklu af heyi
mætti ná þar af fáu fólki á stutt-
um tíma. Sökinni hefir heldur ekki
verið varpað á sjóinn, uin kyr-
stöðu sjávarútvegsins. Verstöðvarn-
ar á Snæfellsnesi liafa löngum ver-
ið annálaðar fyrir fiskisæld. Nátt-
úrugæðin voru — að því er álilið
var — veitt mönnum á Snæfells-
nesi fyllilega til jafns við það, sem
annarsstaðar var á landinu. Venjan
var og er að kenna fólkinu um alt
saman. Ekki að öllu leyti núlifandi
kynslóð, heldur fyrri kjmslóðum
líka. Viðskilnaður forfeðranna var
ekki i sem beztu lagi, og af þyí
fengu svo niðjarnir að súpa seyðið,.
»pví feðranna dáðleysi er barnanna böl
og bölvun í nútíð og framtíðar kvöl«.
Síðasta öldin var niðurlægingar-
tímabilið fyrir þetta bérað, liklega
þó helzt síðari hlutinn, sá tími^
sem er framfaratími annara lands-
hluta. Það þarf því enginn að undr-
ast það, þótt menning og verklegar
framkvæmdir séu þarna skemra á
veg komnir en á öðrum stöðum-
Framfarirnar hefjast síðar á Snæ-
fellsnesi, en það er, að minni skoð-
un, eðlileg afleiðing þess ástandsv
sem þar ríkti fyr á tímum, og
ríkir í sömum atriðum enn. Skal
eg nú lýsa því álili minu að nokkru_
Eg tel tvær aðalástæður liafa
orðið valdandi niðurlægingu og
framfaraleysi Snæfellsness, og þær
eru: verzlunin og kúgun alþýðunn-
ar fyr á öldum. Þetta tvent hefir
að mínu áliti, leitt ógæfuna yfir
Snæfellsnesið framar öðru, og eink-
um þó hið fyrnefnda.
Flestir, sem komnir eru til vits
og ára, þekkja harðdræga kaup-
mannaverzlun á útkjálkum lands-
ins, ef ekki af eigin reynslu, þá af
frásögn. Sé sú verslun borin sam-
an við verzlunina í beztu sveitum
landsins, kemur mikill munur í
ljós á vöruverðinu. Er ekki sá
munur einungis fólginn í því, að
verðið á útlendu vörunni er hærra
í útkjálkaverzluninni en hinni,
heldur og að innlenda varan er í
lægra verði. Kemur í þessu fram
tvöfaldur mismunur.
Að sá munur sé nokkur getur
verið réttmætt vegna staðhátta, en
engum, sem athugar hvorttveggja,
dylst að sá munur er oftast miklu
meiri en hann þarf að vera. Auk
þessa verðmunar kynnu þeir, sem
vel þekkja til, að geta bent á nokk-
ur ófrelsis viðskiftaskilyrði kaup-
manninum til hags, en hinum auð-
vitað til tjóns.
Þegar Páll Melsteð sagnfræðing-
ur var sýslumaður í Snæfellsnes-
s5Tslu, milli 1850 og 1860, minnist
hann einhverntíma á ástandið þar,
og lætur það álit uppi, að það,
sem standi Snæfellsnesi einkum
fyrir þrifum, sé að sinni skoðun
tvent framar öllu öðru og það sé:
verzlunin og drykkjuskapuriun. Það
var hans skoðun þá og hefir senni-
lega ekki verið fjarri liinu rétta.
Þeir, sein kunnugir eru, kynnu
að taka undir þessi ummæli og
ýmsir mundu vilja telja verzlunina
fyrstu og síðustu ástæðuna til á-
standsins. Það má öllum vera ljóst
að verzlunarstéttin hefir mikil áhrif
á menningu þjóðarinnar. Þess vegna