Tíminn - 16.02.1918, Blaðsíða 3

TÍMINN
31
laust þótt ótrúlegur spádómur, ef
einhver hefði spáð, að íslenzkt
stjórnmálahlað^héldi slíku fram
árið 1918.
Hvað segja bændur um slíka
stefnu? Ælli þeir fari að leggja
niður kaupfélögin og slátursfélögin
fyrir þessa vingjarnlegu bending
frá hlaðinu? Lymskan kemur alt
of glögl fram undan fagurgalanum
lil þess að nokkur hætta sé á því.
Verða greinar þessar athugaðar
hér i blaðinu og ef til vill víðar,
þegar þær eru komnar út.
Flóa-áveitan.
Það eru nú um 40 ár síðan að
farið var] að tala um það, að ná
vatni úr stóránum austanfjalls —
Hvítá eða Þjórsá — til áveitu á
Flóann. Hefir verið allmikið rætt
um málið og nokkuð ritað um
það að undanförnu. Mælingar hafa
verið gerðar til rannsóknar og
undirbúnings þessu fyrirtæki. Og
nú er svo komið, að lög hafa
verið gerð um þelta verk — Flóa-
áveituna — framkvæmd þess. og
fyrirkomulag.
Segja má með nokkrum rétti,
að þessi hugmynd, að veita á
Flóann vatni rir Hvítá eða Þjórsá,
hafi verið í upphafi draumsjón
eða hylling. Og það er nú óhætt
að fullyrða það, að hefði einhvcr
fyrir 30—40 árum sagt, að þetta
verk myndi kosta minst hálfa mil-
jón króna, þá hefðu menn hrist
höfuðið og talið það mestu fjar-
stœðn að láta sér detta í hug, að
leggja i\t í það. En nú myndu
þeir flestir, er þarna eiga hlut að
máli, ekki hika við það eitt augna-
blik að ráðast í þetta verk, ef þeir
vissu fyrir víst, að fyrirtækið færi
elcki mikið fram úr þessari upp-
hæð, sem nefnd var.
Tímarnir breytast og mennirnir
með.
Á rúrnum mannsaldri, sem talið
er, liefir liugsunarhátturiun breyzt
þetta, getan vaxið, áræðið aukist
og sjálfstraustið glæðst.
Af rannsókn til undirbúnings
Flóa-áveitunni má nefna það, að
Sœm. kand. theol. Eyjólfsson búfr.
mældi og athugaði- þelta sumurin
1894—95. Var það fyrsta verulega
mælingin sem gerð var til rann-
sóknar á þessu verki. Þar næst
var að tilhlutun Búnaðarfélags ís-
lands fenginn maður — verkfræð-
ingur — frá Heiðafélaginu danska,
Karl Thalbitzer að nafni, til þess
að mæla Flóann og gera áætlun
um kostnað við að veita á hann.
Hann framkvæmdi þessar mæl-
ingar sumarið 1906, og gerði áætl-
un um kostnaðinn og skrifaði
skýrslu á dönsku — ))Projekt til
Vanding og Afvanding af Flóh —
um tilhögun og framkvæmd áveitu-
verksins. Með þessum mælingum
er lagður grundvöllurinn undir
síðari mælingar og rannsóknir á
fyrirtækinu.
Sumarið 1910 var Tlialbitzer
fenginn aftur til frekari mælinga.
Mældi hann þá stærð áveitulands-
ins á hverri jörð á áveitusvæðinu.
Þá voru á ný gerðar mælingar
í Flóanum til undirbúnings áveit-
unni sumurin 1914 og 1915. —
Jón verkfræðingur ísleifsson fram-
kvæmdi þær undir yfirumsjón Jóns
verkfr. Porlákssonar, er þá var
verkfræðingur landsins, eða for-
stjóri vegamálanna. Eftir þeim
mælingum hafa svo verið gerðir
uppdrætlir og áætlun um kostnað-
inn, og á þeim mælingum er bygt
nú, og kostnaðurinn miðaður við
áællun þeirra nafnanna.
í sambandi við mæliugar hafa
verið gerðar vatnshæðarmælingar
í ánni og rannsóknir á jarðvegi
og jarðlögum þar sem skurðunum
er ællað að vera.
Samkvæmt þessum mælingum
og allri rannsókn er ráðgert. að
íaka vatnið til áveitunnar á Fló-
ann úr Hvitá á Brúnastaðaftötum,
nálægt landamerkjum Brúnastaða
og Hjálmholts. Leiða það svo ,í
heljarstórum skurði út Hraungerð-
ishreppinn, norðan við Hraungerði,
og niðureftir austan við Krók og
vestan við Arnarstaði og niður á
Breiðumýri. Vatninu svo dreift um
áveitusvæðið með ótal minni
skurðum út frá aðalskurðinum.
Kostnaðurinn] ’ við verkið er
áætlaður um 500 þúsund krónur,
auk flóðgarða, er sjálfsagt kosta
um eða yíir 100 þús. krónur.
Samkvæmt þingsályklun alþingis
1915 var svo skipuð nefnd til þess
að undirbúa málið frekar, sérstak-
lega þá hlið þess er laut að því
hvernig verkið skyldi framkvæmt.
Samdi nefndin all-itarlegt álit um
málið og bjó til frumvarp til laga
um Flóa-áveituna. — Nefndin
hélt fundi með bændum — jarð-
eigendum — á áveitusvæðinu
sumarið 1916, og vann hún síðan
að undirbúningi frumvarpsins í
samráði við fulltrúa úr flokki
jarðeigenda í Flóanum, er kjörnir
höfðu verið til þess að vera í
samvinnu við nefndina um undir-
búning málsins.
Þingmenn kjördæmisins (Árnes-
sýslu) fluttu svo frumvarpið á
þinginu síðasta 1917, og var það
samþykt sem lög, nálega óbreytt
eins og nefndin hafði skilið við
það. Lögin hafa verið staðfest.
Lögin heimila landsstjórninni að
láta veita vatni úr Hvítá á Flóann,
þá er stofnað hefir verið áveita-
félag meðal jarðeiganda á áveitu-
svæðinu, og samþykt fyrir það
gerð, og hún náð staðfestingu
stjórnarráðsins. Eru í Jögunum (3.
gr.) nánari fyrirmæli um það,
hvernig áveitufélagið, sem nefnist
Flóa-áveitufélag, skuli stofnað o. s.
frv.
Nú hefir slofnfundur Flóa-
áveitufélagsins verið haldinn sam-
kvæmt lögunum, félagið stofnað,
samþykt gerð og stjórn félagsins
kosin.
Stofnfundurinn var haldinn á
Eyrarbakka 8. þ. m. Fundinn sóttu
rúmir 100 eigendur jarða og jarða-
parta á áveitusvæðinu. Samþykt
var með 79 atkvæðum gegn 21 að
stofna áveitufélagið. Þeir sem
greiddu atkvæði á móli félags-
stofnunni munu flestirjhafa’verið
frá öndverðu deigir að leggja út í
áveitufyrirtækið, enda sumir þeirra
þátttakendur í Miklavatnsmýrar-
áveitunni, og fá vatn frá henni á
lönd sín að meira og minna leyti.
Andmæli þau er komu fram á
fundinum gegn stofnun áveitufé-
lagsins breyllu lítið eða ekkert
skoðun manna, eða afstöðu til fyr-
irtækisins. Enda voru þessi and-
mæli veigalítil og ástæðunum ]sem
fram voru færðar gegn stofnun fé-
lagsins var mótmælt og þær hraktar.
Fundurinn ræddi og samþykti
lög eða samþykt fjrrir félagið og
kaus stjórn. í stjórnina voru kosnir
þeir Signrðnr sýslumaður Ólafsson
í Kallaðarnesi (formaður), Eggert
hreppstjóri Benediktsson í Laugar-
dælum og Bjarni verzlunarmaður
Grímsson, bóndi á Stokkseyri. í
varastjórn voru kosnir þeir, Dagur
hreppstj. Brynjólfsson í Sviðugörð-
um (varafonnaður), Guðmundur
bóndi Snorrason á Læk og Júníus
bóndi og sýslunefndarmaður Páls-
son í Seli.
Um framkvæmd verksins eða
hve nœr byrjað verði á þvi, er enn
alt óráðið. Kaup verkmanna hefir
mjög liækkað síðan kostnaðará-
ætlunin var gerð, og er einlægt að
liækka. Má þvi telja víst, að verk-
ið fari fram úr áætlun eða verði
dýrara en gerl hefir verið ráð fyrir,
ef ráðist yrði i það meðan ófrið-
urinn stendur.
Hinsvegar líta margir svo á —
og það gerðu fundarmenn einnig —
að þetta áveituverk þeirra í Flóan-
um muni einkar lientugt til dýr-
tiðarvinnu handa atvinnulausum
mönnum. Fundurinn samþykti því
að fara fram á það við lands-
stjórnina, að hún lælci að sér fram-
kvæmd verksins fyrir hið áætlaða
verð, en að það sem kostnaðurinn
kynni að verða meiri en áætlun-
inni nemur, yrði skoðað sem dýr-
tíðarhjálp lianda atvinnulausum
og þurfandi verkamönnuin.
Það er öllum augljóst, að ef ó-
friðurinn heldur áfram, verður at-
vinnulej'sið meðal verlcamanna,
einkum í kaupstöðum alveg óbæri-
legt. Hvað ætlar landsstjórnin þá
að gera?
í vetur hefir landsstjórnin gripið
til þess að láta atvinnulausa menn
hér í Reykjavík taka upp grjót suð-
ur Öskjuhlfð og mylja það. Er
ætlast til, að það sé gert til undir-
búnings landsspitalabyggingunni,
sem enginn veit hve nær ráðist
verður í. Sennilegast að það verði
ekki gert næstu árin. Fjárhagur
landsins mun, livað sem öðru líð-
nr, naumast leyfa það. Það kemur
því ekki til mála, að þessari grjót-
vinnu þarna í Öskjuhlíðinni verði
haldið áfram, þó að veita þurfi at-
vinnulausum mönnum vinnu eftir-
leiðis Auk þess er' það almanna-
rómur að þessi ráðstöfun stjórnar-
innar hafi verið og sé frámuna-
óhyggileg og inisráðin. Öllum er
einnig ljóst, að þessi grjótvinna
eða árangur hennar svari ekki
nánda nærri til þess, sem hún
hefir kostað. En landssjóði er ætl-
að að taka við skellinum og bera
áhallann.
Um Flóa-áveitufyrirtækið er öðru
máli að gegna. Það er verk sem
flestum öðrum fyrirtækjum fremur
er hentugt til dýrtíðarvinnu. Hér
er um framleiðslufyrirtæki að ræða.
Landið á að vísu ekki nema nokkr-
ar jarðir á þessu svæði, en lands-
sjóður nýtur hins vegar góðs af
fyrirtækinu, ef það kemst í fram-
kvæmd, bæði beinlínis og óbein-
Iínis.
Fyrir því er þetta verk betur
fallið lil dýrtíðarvinnu og dýrtíðar-
ráðstafana en flest önnur fyrirlæki
sem nú eru á döfinni. Að þessu
verki má vinna að haustinu, þeg-
ar atvinnuleysið hefst fyrir alvöru,
og fram eftir vetrinum nokkuð*
eða þangað til að veðuráttan fer að
spillast. Og þarna er atvinna fyrir
300—400 manns eða fleiri.
Eitthvað verður nú landsstjórn-
in að gera til þess að tryggja at-
vinnulausum og þurfandi mönn-
um vinnu, ef ófriðurinn heldur á-
fram. Og því lengur sem líður og
ófriðurinn lielst, verður þörfin
meiri og brýnni í þessu efni. Um
það er ekki að villast.
Það eru og geta verið skiflar
skoðanir um það, hve nauðsyn-
legt það var fyrir stjórnina, núna
í haust, að hlaupa til þess að veita
mönnum atvinnu upp á kostnað
landssjóðs. En hitt er víst, að nauð-
synin á íhlutun hennar um at-
vinnu handa verkamönnum eykst
úr þessu svo að segja með degi
hverjum, og heldur áfram að auk-
ast meðan ástandið ekki breytist.
Hér eru því góð ráð dýr. — En
nú er tækifærið lagt upp í hend-
urnar á landsstjórninni, til að geta
trygt atvinnulausum mönnum vinnu
meðan ófriðurinn stendur. Og þetta
tækifæri er framkvæmd Flóa-áveit-
unnar.
Væntanlega athugar landsstjórn-
in mál þetta vel og grandgæfilega
í alla staði. Og hún verður að
hugsa sig tvisvar um, og jafnvel
oftar, áður en hún lætur þetta
tækifæri til dýrtíðaratvinnubóta
ganga sér úr greipum.
Það verður að undirstrikast, að
Flóa-áveitufyrirtœkið er betur lagað
til slikra dýrtiðarráðstafana en flest
annað er komið hefir til orða að
láta framkvœma sem dýrlíðarvinnu,
Sigurður Sigurðsson.
Verðlaun. Þórður Árnason verka-
maður hér í hænum hefir fengið
200 kr. verðlaun úr Carnegiesjóði.
Bjargaði hann manni í fyrra vet-
ur frá því að drukna við hafnar-
garðinn. Fékk liann þá 120 kr. frá
stjórnarráðinu.
N
Nýtt blað. Verzlunarráð íslands
er farið að gefa út nýlt blað og
heitir: Verzlunartíðindi. Ritstjóri
þeirra er Georg Ólafsson eand. polit.