Tíminn - 21.03.1918, Blaðsíða 6

58
TIMINN
ust vera til eftirmáls. Blaðið hafði
alllöngu áður trygt sér í þessu
efni aðstoð manns sem fremur
öðrum bar skyn á þetta mál. Hafði
sá maður starfað að samningu
LR. í tíð M. Stephensens lands-
höfðingja, en þá voru öll reikn-
ingsskil fyrirmynd.
í fyrstu greininni rekur Sk. Kv.
mótsagnirnar í LR. um viðskifti
landssjóðs og landsverzlunar, og
eru þær orðnar svo frægar að ekki
þarf að endurtaka þær liér. — í
næsta lið sannar höf. að eigi all-
litlir liðir hati gleymst út úr reikn-
ingsskilum árum saman og skal
það teldur ekki rakið hér, en slíkt
er nú smátt hjá því stóra, að
landssjóður, póstsjóður og fleiri »úti-
bú« landeignarinnar eru aldrei
talin! Sýnir þetta dæmi bezt á-
standið. Veturinn 1916 — 17 sitja
endurskoðendur við að rannsaka
reikningana fyrir 1915. En þeir
hafa enga hugmynd um hvað hefir
verið í sjóði við þau áramót. Ef
eitthvað þyrfli að hylja í tjárhagn-
um »yfir áramót«, þá þarf ekki
annað en segja á reikningnum:
Peita /é er i sjóði, þar eð sá sjóð-
ur er aldrei talinn af þeim sem
þjóðin felur eftirlitið. Endurskoð-
endurnir 1915 eiga auðvitað ekki
sök á þessu fremur en fyrirrenn-
arar þeirra. f’að er fyrirkomulagið
sem er ófært með öllu. Að síðustu
upplýsir höf., að engin sjóðbók
hafi í tíð E. A. verið haldin i
stjórnarráðinu, og þar með drýgt
lagabrot sem væri hegningarvert í
lítilli búðarholu, hvað þá í fjár-
málaskrifstofu Iandsins.
IV.
Þingið vísaði LR. til fjárhags-
nefndar neðri deildar. í þeirri
nefnd áttu sæti tveir nánustu fylgi-
fiskar E. A., þeir M. G. og G. Sv.,
mun þeim eins og sézt hefir á
síðari aðgerðum þeirra, eigi hafa
fálæktin áttu mikinn þátt í að
murka úr bonum lífið. Jónas,
Kristján og Gestur áttu engan lífs-
erfingja, sem hægt væri að hlúa að.
Þ. Erl. skildi þjóð sinni eftir son
og dóttur, dálítinn »Þröst« og
»Sólskríkju«. Hver veit nema þau
bafi erft hljóðin hans?
íslendingar! Hvar sem þið eigið
heima, hvar sem íslenzk tunga er
töluð, og íslenzk ljóð hreyfa hjarta-
strengina, látið ekki litla Þröstinn
og Sólskrikjuna hans Þorsteins
svelta né kala í vorkuldanum! Það
er betra og göfugra að leggja fram
fé til að hlúa að þeim, svo að þau
nái fullum þroska og fullum rómi,
heldur en að byggja kaldan bauta-
stein á rústum króknaðrar listar.
Sá myndi Þ. Erl. hafa verið
minnisvarðinn kærastur, að hlúð
væri að veikum en efnilegum frjó-
öngum í íslenzku þjóðlífl, hvort
þeir væru honum skyldir eða
vandalausir, þótt föðurást hans
myndi hafa þakkað hlýjast fyrir
börnin hans.
legið þungt á hjarta ströng rann-
sókn í málinu. Nefndin lét þó í
ljósi óánægju sína yfir LR. og af
athugasemd sem einn úr nefndinni,
Þorst. M. Jónsson birti í 27. tbl.
Tímans sl. ár, má sjá að hann var
óánægður með reikningsskilin og
gerði enga tilraun til að draga úr
misfellunum.
En eins og auðvitað var gat
önnum kafin þingnefnd ekki á
einni til tveimur vikum framkvæmt
þá rannsókn sem þurfti. Til þess
þurfti milliþinganefnd og vísast að
hún hefði orðið að starfa svo
missirum skifti.
Þingið samþykti LR. umræðu-
lítið. Jörundur Brynjólfsson einn
mælti á móti þeim, en M. G. þæfði
málið fyrir hönd E. A. Sjálfir
reyndu hinir þrír opinberu langs-
ummenn að fara stillilega í málið
til þess að vekja sem minsta mót-
spyrnu, en eins og þingtíðindin
bera með sér, var af þeirra hálfu
ekkert gert til þess að skýra hálfu-
miljónar-leyndardóminn, né heldur
að bera blak af hinni formlausu
bókfærslu. Þar að auki höfðu E.
A. og G. Sv. aðra mjög gilda á-
stæðu til þess að hafa hægt um
sig þá um stund. Einari lék sem
sé hugur á að geta haldið í senn
launum sínum við háskólann og
mestöllum ráðherraeftirlaununum,
en til þess þurfti samþykki þings-
ins. Og þar eð málið var hvergi
nærri viðfeldið og að vissu leyti
einskonar kúgunartilraun við land-
ið, þá mun þeim félögum hafa
þótt hyggilegra að hefja ekki grjót-
kast nærri sínum brostnu gler-
veggjum, meðan því máli var ekki
lokið.
Tíminn hreyfði nú málinu hvað
eftir annað, en hinir sakbornu
þögðu. ÁIilu eina ráðið að kæfa
málið með þögninni. En þar kom
þó, að brátt varð vart við veru-
legan árangur.
Um þetta lejdi átti einn af merk-
ustu mönnum í Heimastjórnar-
flokknum tal við kaupsýslumann í
Rvík, sem mjög vítti óreiðuna í
reikningsfærslu landssjóðs. Þing-
maðurinn viðurkendi að þingið
vissi ekkert hvernig lægi í þessum
umrædda hálfu miljónar skakka.
Þetta þyrfti endurbótar við, en
gera þyrfti þær í kyrþey, þetta
mætti ekki verða að hneikslismáli,
það mætti alls ekki ræða það í
blöðunum. Og í samræmi við þessa
skoðun mun þingmaðurinn hafa
haldið leyndardóminum vel geymd-
um fyrir kjósendum sínum, en
viðurkent meinið ef gengið hefir
verið á hann. Um suma aðra
þingmenn er það sannfrétt að þeir
hafa varist allra frétta og vísað á
ræðu M. Guðm. í þingtíðindunum
ef menn vildu verða vissir liins
sanna i þessu máli.
En þótt alt væri kyrt á yfir-
borðinu í þinginu, þá kom þó
samt þar að, er dró að þinglokum,
að ýmsa þingmenn óaði við því
að skilja við LR.-málið »alt
grænum sjó«, en vita hins vegar
að hvert orð sem Timinn hafði
um málið sagt var satt. Að eins
hefði ekki verið tínt fram nema
sýnishorn af ágöllunum. Vissu enn-
fremur að víðsvegar um land
tiöfðu greinar Sk. Kv. vakið afar-
mikla eftirtekt. Og varð þá sú
stefna ofan á í þinginu, sem lcom-
ið hafði fram í orðum heima-
stjórnarþingmannsins, að rejma að
laga misfellur þessar án þess að
gera það að opinberu hneikslis-
máli. Og úrræðið varð það, að
gera Indriða Einarsson að fórnar-
lambi, setja hann í kyrþey á full
laun, fá hann með þeim hætti út
úr fjármáladeildinni. Velja svo í
hans stað einhvern duglegan skrif-
stofumann, sem endurbætli skipu-
lagið, kæmi á sæmilegu bókhaldi
o. s. frv. Og þetta varð. Indriði
var settur á eftirlaun og ritlaun,
jöfn launum hans meðan hann
var skrifstofustjóri. Ýmsir voru
óánægðir með úrræðið en voru
með, eða létu málið afskiftalaust,
í von um að næsta þing þyrfti
ekki að hafa aðra eins LR.-sam-
þykt á samvizkunni.
Fyrir mörgum munu nú eftir-
laun I. E. verða aðalatriðið, pen-
ingaútlátin fyrir landssjóð. En það
er aukaatriði. Stærra atriði er það
að annaðhvort hafði maðurinn
staðið viðunanlega í stöðu sinni,
og þá var illa með hann farið að
leysa hann frá starfanum með
þessum hætti, eða hann hafði verið
lélegur starfsmaður og þá átti hann
a. m. k. ekki skilið heiðurslaun.
En rétt er að geta þess hér, af því að
nógu margir munu verða lil þess
að áfella I. E. að hann mun ekki
eiga öllu meiri sök á skakka-
föllum LR. heldur en Loðvík 16.
á stjórnarbyltingunni miklu, á báð-
um stöðum er það »systemið« sem
er sjúkt, gamlar og nýjar syndir
margra manna. En einhverjum
þurfti að fórna, og að þessu sinni
varð I. E. fyrir hönd örlaganna.
Benda má á það, að ekki ósjald-
an hefir verið svipað ólag á með
reikningsskil sýslumanna við lands-
sjóð. Jafnvel dæmi til að sýslubú-
ar hafi hlaupið undir baggann þeg-
ar vinsælt yfirvald var komið í
vanda. Þess vegna má ekki taka
LR.-málið á of þröngum grund-
velli. Það sýnir að líkindum skugga-
hliðina á opinberri reikningsfærslu
yfirleitt.
Að einu leyti var frávikning skrif-
stofustjórans óheppileg, hún leiddi
sökina alt of mikið af þeim manni
sem gagnvart þingi og þjóð ber
ábyrgð á misfellunum. En það var
E. A. ísafold hafði 1915 látið mik-
ið af embættisdugnaði hans einmitt
í fjármálaaðgerðum. Hann átti að
hafa skotið póstmeistara og lands-
símastjóra skelk í bringu. En svo
varð þó endirinn þessi, að í hans
tíð komst ólagið á reikningsskilum
landssjóðs niður fyrir þau takmörk
að hægt væri að þola. Og heiðurs-
laun E. A. voru mun lakar fengin
en ritlaun I. E„ sem er gamall og
útslitinn maður í þjónustu lands-
ins og hefir mestan hluta æfinnar
haft mjög lág laun.
Vonandi tekst núverandi lands-
stjórn með nýjum skrifstofu-
stjóra að koma reikningshaldi
landssjóðs í gott lag. Það mundi
verða öllum landslýð mikið ánægju-
efni. En þá er samt ek^i fult skarð
í vör Skíða. Gömlu blettirnir eru
eftir< Og þá verðuv að má af.
Hvað sein langsumliðið kann
um málið að segja, þá er það víst,
að hálfa miljónin stendur ekki og
hefir aldrei staðið í landsverzlun-
inni. Alt skraf G. Sv. og annara
um það eru hrein og bein ósann-
indi.
Menn hafa nú reynt að leiða
ýmsar getur að þvi, hvernig á
þessari upphæð muni slanda sem
langsum og B. Kr. ekki gátu gert
grein fyrir í LR. 1915. Getgáturn-
ar eru margar. Og þær mildustu
eru þær að þetta kunni að vera
reikningsvillur gamlar og nýjar í
Qármáladeildinni. Það bætti pen-
ingahliðina, en ekki orðspor bók-
haldsins. Þá er þess getið til, að
peningar kunni að hafa týnst, eða
lent óviljandi út af réttri leið, og
það því fremur sem ekki var sjóð-
bók að styðjast við. Enn er sú
skýring á málinu, að hér sé um
ólag að ræða sem orðið sé all-
margra ára, stafandi af sleifarlaginu
á bókfærslunni og öllu fyrirkomu-
laginu, en ekki af vísvitandi und-
andrætti. Hafi þingið trúað því að
hér væri um gamla meinsemd að
ræða, sem að vísu hafi náð inest-
um blóma undir fána langsum-
manna, þá ar skiljanlegt hvers
vegna mjög mörgum þingmönn-
um hafi verið viðkvæmt að láta
rannsóknarnefnd rekja málið mörg
ár til baka.
Og þó er þar sá hnúturinn sem
enn er óleystur. Mannaskifti í
stjórnarráðinn bæta væntanlega
reikningsskil komandi ára, en ef
þjóðin vill fá gamla reikninginn
gerðan upp, þá verður hún að
heimta það af þingmönnum sín-
um, og jafnvel af þm. Vestur-Skaft-
fellinga, að þeir heimili fé til þess
að rannsaka hvar og í hverju hin-
ar miklu skekkjur liggja í reikn-
ingsskilum langsumstjórnarinnar
1914—15.
Guðbr. Magnússon.
Bannhreífing og vínþurð
á Norðurlöndum.
Það rekur hver stórfréttin aðra
utan úr heimi um vaxandi fylgi
bannstefnunnar og vínþurð.
Á Norðurlöndum er bannstefnan
orðin lang voldugust í Danmörku.
Almennum undirskriftUm hefir
verið safnað um landið og er kraf-
ist þjóðaratkvæða um' vínbann,
þegar er því verður við komið.
Undir þessa áskorun hafa ritað
720,000 — sjö hundruð og tuttugu
þúsund — karlar og konur. Af
þeim eru um 100 þúsund á aldr-
inum 18—25 ára. Hitt eru alt
kjósendur eldri en 25 ára. Er þetta
hin langfjölmennasta undirskrifta-
söfnun sem gerð hefir verið um