Tíminn - 21.03.1918, Blaðsíða 7

TÍMINN
59
nokkurt mál í Danmörku. Hafa
undirskriftirnar verið lagðar fram
fyrir rikisþingið. Er talið að stjórn-
in sé fylgjandi banni. Stórkostlegir
skattar eru á öllu víni og öli í
Danmörku og þurð mikil. Segja
farþegar sem nú komu með Botníu
og Sterling að »ákavitis«-flaskan
kosti þar nú 11—14 kr. og öl sé
illfáanlegt. Er það auðséð á skrif-
um andbanninga í Danmörku að
þeim hefir dottið ketill í eld yfir
hinu geysilega fylgi bannmanna.
í Svíþjóð hafa þau tíðindi merk-
ust orðið, að neðri málstofa ríkis-
þingsins samþykti með 113 at-
kvæðum gegn 63, í byrjun þessa
mánaðar, algert bann gegn sölu og
tilbúningi áfengra drykkja í Sví-
þjóð.
í Noregi hefir milliþinganefnd
setið á röggstólum undanfarin ár
og haft áfengismálið til meðferðar.
Minni hluti nefndarinnar leggur
nú til að áfengisbann verði lög-
leitt. En í stórþinginu er helming-
ur þingmanna algerir bindindis-
menn og auk þess allmargir sem
opinberlega hafa lýst fylgi við
bannið.
Það lítur óneitanlega út fyrir
að danska prófessornum hafi
skjátlast um »danska lundar-
farið«. En »spyrjum að leikslok-
um«, þau munu vart vera langt
undan.
XJm fráfærur.
Það er kunnugra en frá þurfi að
segja, að frá því um aldamótin
síðustu hafa fráfærur lagst mjög
niður, en þó einkum 10 síðustu
árin.
Er nú svo komið, eða var fyrir
ári liðnu, að nálega flestir bændur
um mikinn hluta lands voru hættir
að færa frá. Það er helzt um Suð-
urlandsundirlendið að fært er frá,
og sama á sér einnig stað í Skafta-
fellssýslum og á Vestfjörðum. Og
þó fjölgar þeim stöðugt í þessum
sveitum, er láta ær ganga með dilk.
Það leit því svo út um hrið, að
þessi gamli, góði siður, »að færa
frá«, mundi alveg hverfa úr sög-
unni.
í*að hefði verið saga til næsta
bæjar.
Vorið sem leið færðu þó fleiri
frá en áður, en því miður voru
þeir færri en skyldi.
Um þetta fráfærnamál hefir mik-
ið verið rætt og ritað, bæði með
og móti. En eigi dylst það að í
þeim umrœðum hefir sóknin verið
af hálfu þeirra raanna er hafa verið
talsmenn þess, að færa frá. En i
framkvœmdinni hefir reynslan orðið
sú, að hinir hafa mátt sín betur,
sem ekki vildu fráfærur, eða lögðu
þær niður.
t*að er nú ekki nema eðlilegt,
að skoðanir manna um þetta efni
hafi verið og séu skiftar. — Þess
er hér að gæta, að með þvi að
leggja niður fráfærur, er brotið í
bága við eldgamla venju. Fráfær-
ur hafa tíðkast hér fr® öndverðu.
Og það segir segir sig sjálft, að
þessi búnaðarvenja, sem haldist
liefir alla leið frá landnámstíð, hljóti
að hafa átt allverulegan þátt í líð-
an manna til hins betra og allri
afkomu. Hefði þvi ekki verið svo
háttað, mundu þær hafa horfið úr
sögunni fyrir löngu.
Það er því eigi svo undarlegt
þótt gætnum og búhyggnum mönn-
um þætti þessi breyting fljótráðin
og miður athuguð. í’eir telja það
miður farið, jafnvel þjóðarskaða,
þegar á alt er litið. Og svo mikið
er víst, að enn hefir ekki tekist
að færa skýr rök fyrir því, að þessi
breyting í búskapnum hafi þegar
öllu er á botninn hvolft, verið til
bóta alstaðar, eða landbúnaðinum
hollari en gamla lagið.
Hitt er satt, að ástæðurnar í hin-
um ýmsu sveitum landsins eru
all-mismunandi i þessu efni, og
hið sama á eklci alstaðar við.
Sumstaðar er smalamenskan erfið
og kostnaðarsöm, en girðingar um
fjárbæli og sumarbeitilönd vantar
tilfinnanlega. Annarsstaðar er mál-
nytulandið talið rýrt, og sumar-
gagnið af ánum þar af leiðandi
lílið. Og loks kvarta bændur um
það, að kvenfólk fáist ekki til að
mjólka og jafnvel að yngri stúlk-
urnar Icunni það eklci.
Af þessu og fleiru hefir svo leitt
sú skoðun, að það borgi sig betur
að láta ær ganga með dilk.
En það sem ég hygg að mestu
máli skifti um niðurlagning frá-
færanna hjá mörgum er þetta, að
það er þægilegra og ómaksminna
að vera laus við þær, og vinsælt
gagnvart kaupahjúunum.
En jafnvel þó að það væri nú
hárrétt, sem enn er ósannað, að
það borgi sig ekki í vanalegu ár-
ferði að færa frá, þá er á það að
líta, að nú eru aðrir tímar, og mál
þetta horfir því öðruvísi við en
áður.
Nú er svo komið, vegna dýrtiðar
og -annara erfiðleika, að knýjandi
ástæður eru til þess, að allir bœnd-
ur sem œr eiga, fœri frá þeim í
vor er kemur.
Þetta er þungamiðja málsins nú
sem stendur. Því má ekki gleyma.
»ísafold« flutti i fyrra þarfa
hugvekju um fráfærur eftir Herm.
Jónasson, fyrverandi skólastj. og
alþingism. Hvatti hann þar til þess,
með sérstöku tilliti til dýrtíðarinn-
'ar og fyrirsjáanlegs feitmetisskorts,
að menn færðu frá. — En eigi er
minni ástæða til þess nú að vekja
athygli bænda — og landsstjórn-
ar — á þessu máli, og hvetja menn
alvarlega til þess nú í vor að færa
frá.
Dýrtíðarvandræðin og erfiðleik-
arnir að geta fleytt sér áfram, auk-
ast svo að segja með hverjum degi.
Nú er dýrtíðin fyrst fyrir alvöru
farin að gera hér vart við sig. Út-
lenda varan hækkar einlægt í verði,
og þær vörutegundirnar mest, er
menn geta sízt án verið. Við það
bætist svo hitt, að aðflutningar til
landsins geta tepst þá minst von-
um varir.
Þess vegna rekur að því, og það
er í sjálfu sér engin neyð — að
menn verði að lifa sem mest á því,
er landið gefur af sér. Þetta gera
aðrar þjóðir. í ófriðarlöndunum og
eins í hinum, sem teljast hlutlaus,
er sérstök stund lögð á það, og al-
mennar róðstafanir gerðar til þess,
að framleiða sem mest af því, er
þarf til lífsviðurværis, í landinu
sjálfu.
Það sannast nú á tímum þetta,
að hvert land bjargast með sínurn
gæðum. Við þurfum að láta það
einnig ásannast um landið okkar.
Og það ætli að geta tekist að miklu
leyti.
Menn hafa verið hvattir til að
rækta kartöflur í stærri stíl en vant
er, og nokkuð áunnist með það.
Landsstjórnin hefir tekið það mál
að sér, og ætlar að reka kartöflu-
rækt í stórum stíl í vor.
Einnig hafa menn verið hvattir
til þess að fara á grasafjall, en
engar ráðstafanir hafa samt enn
verið gerðar til þess að framfylgja
því í verkinu.
En um fráfærurnar er það að
segja, að hingað til hefir ekkert
verið gert af hálfu þess opinbera
til þess að hrinda þeim í fram-
kvæmd. Þvert á móti. — Hámarks-
verðið á smjöri í fyrra leiddi óneit-
anlega til þess, að sumir hættu við
að færa frá, sem höfðu þó, áður
en það skall á, ætlað sér að gera
það. Og þó að ekki kunni að hafa
verið mikil brögð að þessu, þá er
hitt þó alveg víst, að hámarks-
verðið var ekki vel fallið til þess
að hvetja til aukinnar smjörfram-
leiðslu. — Það segir sig sjálft.
Það sem fyrst og fremst gerir
það aðkallandi að fært sé frá í
vor alment, er feitmetisskorturinn i
landinu. Hann er að verða mjög
tilfinnanlegur. En skortur á feil-
meti er skaðlegur og hefir ill áhrif
á líðun manna og heilsufar.
í sambandi við feitmetisskortinn
hefir verð á smjöri hækkað mjög
í vetur. Það er hiklaust boðið í
það nú hér í Reykjavík og víðar
kr. 4,50 — 5,00 kílóið. — Ekki
ætti það að draga dug úr bænd-
um að færa frá. Og þó að verðið
á smjörinu kunni eitthvað að lækka
aftur, vegna aukinnar smjörfram-
leiðslu í sambandi við fráfærur,
sem ekki er þó útlit fyrir að verði
í bráð, þá tel ég það skyldu lands-
stjórnarinnar með samþykki þings-
ins, að tryggja bændum það verð
fyrir smjörið, er þeir megi vel við
una. Þetta er nauðsynlegt að gera
til þess að hvetja menn til að færa
frá.
Með fráfærunum vinst og það,
að skyrgerðin eykst á ný. En skyrið
er, eins og allir vita, ágœt fæða,
bæði nýtt og gamalt. Með skyr-
gerðinni geta menn sparað mikið
kaup á kornmat, og það segir ekki
litið á þessum tímum.
Úr sauðamjólkinni má einnig
búa til osta, ekki einungis gráðaost,
heldur einnig algenga mjólkurosta
og kjúlcur.
Samkvæmt búnaðarskýrshinum
voru til í fardögum 1916, 405274
ær alls, með lömbum og geldar. Ef
öll kurl kæmu til grafar, eru ærn-
ar sennilega fleiri nú en þetta. —
En látum það eiga sig.
Geruin nú ráð fyrir, að í vor er
kemur yrði fært frá 300 þúsund
ám. — Eftir ýinsum gögnum —
skýrslum í blöðum og tímaritum
— mjólka ær til jafnaðar hér á
landi yfir sumarið — 10—12 vik-
ur — í hinum ýmsu sveitum lands-
ins, frá 25—65 kg., eftir meðferð
ánna, málnylulandi, kynferði og
hvernig mjólkað er. Meðal ærnytin
fyrir landið í heild sinni verður
eftir því 40—45 kg. — Segjum nú
að hver ær af þessum 300 þúsund-
um mjólki 40 kg. yfir sumarið
til jafnaðar, þá verða það sam-
tals 12 mitj. kg. Úr þessari mjólk
geri ég ráð fyrir að fengist (1 kg.
smjör úr 15 kg. mjólkur) um
800000 kg. af smjöri, og er það
sízt oftalið.
Með 4 kr. verði á smjörinu (kíl-
óinu), svo að ekki sé farið hærra,
mundi þetta smjör kosta 3200000
krónur.
Úr undanrennunni og áfunum
mætti svo búa til skyr, og mundi
fást úr þessari mjólk af sæmilega
síuðu skyri um fjórar miijónir kg.
— Það er mikill matarforði, og
það þarf marga fjórðunga af vatns-
bornu grautargutli til að jafnast á
við það.
Auk þessa er svo mysan undan
skyrinu. Hún er einnig nokkurs
virði, Bezt að geyma hana til vetr-
arins og nota hana þá til skepnu-
fóðurs.
Sumargagnið undan þessum ám
— mjólkin og það sem búið er til
úr henni, að áburðaraukanum með-
töldum — nemur 5—6 miljón
krónum, með því verði — og þó
ekki hátt reilcnuðu — sem nú er á
þessum afurðum.
Það sést af þessu, að fráfærur
eru — eins cg nú er högum hátt-
að — stór þýðingarmiklar fyrir af-
komu manna og lífsframfærslu
þjóðarinnar í heild sinni.
»En« — segja menn —, »það er
liægra að kenna heilræðin en halda
þau«. Og svo koma þeir með allar
mögulegar og ómögulegar mótbár-
ur gegn fráfærunum. Þeir segja, að
stúlkur fáist ekki til að mjólka,
það vanti smala, enginn vilji sitja
hjá ám, færigrindur séu allar úr
sér gengnar og enginn viður til í
þær.strokkurinnónýtur, upphleypu-
keröldin týnd, kaggarnir lekir o.
s. frv. o. s. frv.
Það er einlægt liægt að berja
einhverju við, þegar áhugann og
viljann vantar. Þá sjá menn al-
staðar ljón á veginum.
En til svars gegn þessum mót-
bárum skal þess hér aðeins getið,
að flestum þeirra er unt að ráða
bót á, ef góður vilji og fyrirhyggja
skipa öndvegið. — Ærnar má mjólka
í hlöðnum kvíum, ef ekki eru til