Tíminn - 18.05.1918, Blaðsíða 3

T í M I N N
115
Þessi niðurlæging blaðamensk-
unnar hefir átt mikinn þátt í linign-
un stjórnmálalífsins. Blöðin flest
hafa orðið óheilnæmir stöðnpollar
en ekki hressandi .svalalind, En út
í þá hlið málsins verður ekki farið
hér að þessu sinni, heldur stutt-
iega vikið að afskiftum þessara
blaða af bókmentum og listum.
En áður en að því efni er komið
þykir hlýða að benda á ástæðuna
til þess, að gáfumenn þjóðarinnar
hættu um stund að vilja sinna
störfum við stjórnmálablöðin.
Ástæðan var sú, að eftir því sem
blöðin fjölguðu og stækkuðu, hœtta
þau að vera jjárhagslega sjáljstœð.
Einstakir menn, eða fámennir hóp-
ar, kostuðu blöðin að mestu. En
þar sem atvinnupólitikin skaut
hvarvetna höfðinu upp úr, var við
að búast að flestir þessir menn
vildu hafa eitthvað fyrir snúð sinn.
Blöðin urðu að hlaða undir þá,
og grafa undan keppinautunum.
Um hugsjónir og stefnufestu var
svo sem ekki að tala. Ritstjórinn
fékk að bera ábyrgðina. Um sam-
færing hans var ekki spurt. í
slíkar stöður urðu dugandi menn
Iítt fúsir.
Þess vegna varð að taka þá sem
buðusl og ekki áttu á skárra völ.
Þetta á ekki síður við suma þá
sem að nafni til teljast eiga blöð
þau er þeir 'stýra. Þeir eru jafn
háðir og hinir. Að eins eitt dæmi
skal nefnt um æfi þessara manna.
Eitt stórlátasta blaðið kemur hverri
minkun sem eigendur valda á rit-
stjórann. Láta blaðið lýsa yfir að
»óhappið« hafi orðið þeim óafvit-
andi. Ritstjórinn skrifi alt og ráði
öilu. Og þetta er við blað, þar sem
ritsljórinn er að eins að nafni,
ræður engu sem máli skiftir, skrif-
ar lítið nema fréttir o. s. frv. Sízt
að furða þó að margir dugandi
menn neituðu þeirri vist.
Breyting hefir orðið, eða byrjun
til breytingar, á siðustu missirum.
Blöð hafa risið upp, sem eru sverð
og skjöldur sterkrar og heilbrigðr-
ar hreyfingar. Þar standa fjölmarg-
ir andlega skyldir menn saman um
ákveðna framborna dagskrá. Par
er í'itstjórinn einn úr hreyfingunni.
Tali hann hennar máli styður hann
sín eigin áhugaefni. í slíkar stöður
er enginn vandi að fá gáfaða og
nýta menn. Þetta er þýðingarmikil
breyting fyrir þjóðina í heild sinni.
Þar roðar fyrir nýjum degi bæði í
blaðamensku og þjóðmálum.
Spilling sú, sem léleg blaða-
menska á sök á hér á landi er
marghliða, en ekki sízt á bók-
mentasviðinu. Treggáfaðir og á-
hugalausir menn eru ekki vel
fallnir til forustu, allra sízt, séu
þeir háðir valdaspekúlöntum í við-
bót. Þetta hefir greinilega komið
fram í mörgum ritdómum á síðari
árum. Hverskonar rusli er hælt og
bafið til skýjanna, stundum af
sijóskygniritstjórans.en oflar af sam-
ábyrgðartit/inning blaðeigendanna.
Þeir eru að leita að völdum en
ekki sannleika. Meirihlutinn skap-
ar valdið. Þess vegna þarf að hafa
alla anga úti, lofa og styrkja menn
sem einhver von er um stuðning
— eða þögn — frá að launum.
Eða að gera þarf hrossakaup. Hæla
einhverjum »snilling« annars blaðs,
til þess að fá lofleg ummæli frá
því um sína eigin »dáta«. Dæmi
um þetta eru ummæli nokkura
blaða um tvær nj'jar stjörnur á
himni ljóðagerðarinnar. Væmið lot
um Ijóðskáld sem hafa enga áf
þeim eiginleikum sem skáld þurfa
að hafa, menn sem er alls varnað
á þessu sviði.
Getur blaðaspillingin komist
lengra?
Eins og nærri má geta, snj7r
önnur hlið út, .þegar þessi blöð
tala um andstæðinga »eigendanna«.
Þá er öllu snúð til verri vegar, af-
bakað og fært út í öfgar. Kemur
þetta helzt fram við menn sem af
eðlilegum ástæðum standa utan við
samábyrgðarhringinn t. d. Guð-
mund Friðjónsson.
Tilgangur þessara lína er að
benda á það, að jafnframt þvi sem
óháð, efnalega sjálfstæð blöð mvnd-
ast fyrir samhuga stuðning fram-
faramanna landsins, má ekki gleyma
að þjóðin þarf eigi síður land-
hreinsunar á þessu sviði en í hin-
um eiginlegu stjórnmálum. Þjóðin
þarf að fá ritdóma þar sem skyn-
samir menn dœma um bœkur í þeim
eina tilgangi að segja satt, en hvorki
til að afla sér vina eða koma fram
hefndum. Þelta er einfalt mál en
harla nauðsvmlegt. Og margra ára
vanræksla »Ieigðu skipstjóranna«
veldur því, að starfið er nú um-
fangsmeira, heldur en þurft hefði
að vera. X.
jit læktut i kyrþey.
Það getur stundum ált við að
lækna i kyrþey, þótt ekki eigi við
i stjórnmálalífi. Elur slíkt grun
um undandrátt. í ófriðarbyrjun
kom upp kvittur i Bretlandi um
að stjórnin leyndi tapi bryndreka
sem reltisl hafði á tundurdufl og
fleiri slíkum fréttum. Þjóðin þoldi
ekki. Blöðin vittu harðlega. Sögðu
að enska þjóðin legði ekki fram
alla sína krafta nema henni væri
altaf sagt satt og allur sannleikur.
Að foringjarnir leyni meinsemdum
sé ekki þolað. — Svona er þetta i
stjórnfrjálsu landi með sterkri þjóð.
Þótt við séum smáþjóð, ættum
við að gera sömu kröfur til okkar
sjálfra. íslenzka þjóðin er fullveðja.
Iivorki þings né stjórnar að stýra
með einveldisblæ. Lækning þings-
ins á reikningsskilum langsum-
manna er skoltulækning, helbert
kák. Meinsemdin alólæknuð. En nóg
efni i efa og grunsemdir í allar
áttir. Minkun ef til vill fallið ó-
maklega, en refsing farið fram hjá
verðugum. Skapað fordæmi um
yfirhylmingar og það um opinbera
skilagrein sjálfrar fjárreiðu landsins.
Hefði sá kosturinn verið vænst-
ur að fara að ráðum Tímans, láta
hreinsa til, rannsaka niður í kjöl-
inn, lofa öllu að koma i ljós sem
koma vildi án tillits til mann-
greinarálits. Hefði það vakið traust
landsmanna á trúnaðarmönnunum,
en skotið skelk í bringu öðrum
starfsmönnum hins opinbera, um
að slanda ekki laklega í stöðu
sinni — það hefði hreinsað and-
rúmsloftið í landinu.
Kynlegt er það fyrirbrigði, að
engir af sparnaðar-prédikurum
hægrimanna hafa talið eflir »rit-
laun« I. E. en óskapast út af
lægri fjárhæðum sem síður ork-
uðu tvímælis. Hafa þeir verið
undirslungnir um að breyfa ekki
við þessum plástri, þar sem svo
mikið af vsijndum annaraa var falið
undir. Þögn liægri blaðanna og
ofsi G. Sv. sönnun þess að þau
vita um ástandið, en vilja umfram
alt hjálpa til að lœkna í kyrþey.
Eiga slík blöð skilið traust almenn-
ings fyrir að vera á verði um
þjóðarhaginn!
í landsreikningamálinu skiftir að
vísu miklu ef um tap skyldi vera
að ræða, en það getur aldrei orðið
svo mikið að það sé það versta.
Frágangurinn, sleifarlagið, vottur-
inn um aktaskrift á hæsta stigi,
þetta er verra en alt annað, og á
þessum stað hættulegast þjóðinni.
Allur þessi glundroði, hringl með
tölur, alt fálmið út í loftið, van-
ræksla endurskoðendanna um að
telja sjóði landsins, þetta alt er
óbærilegt öllum þeiin sem út í
þetta hugsa.
Svo mikill vinningur væri í því
að fá hreina og nákvæmaj' vel
færða reikninga um eignir lands-
ins og fjárreiður allar, að tilvinn-
andi væri að gefa lil þess vænan
hlut af »skökkum« langsummanna.
ísafold reynir að telja almenn-
ingi trú um að tekist liafi að
lækna þetta i kyrþey og því sé
engin þörf sérstakrar rannsóknar.
En fyrst er það að þingið sem tók
við öllum ráðgátunum í fyrra þeg-
ar endurskoðunarmennirnir höfðu
gefist upp við þær, greip til þess
örþrifaráðs að slengja allri sökinni
á landsverzlunarreikningana, og fói
núverandi stjórn ekki með einu
orði að grafast fyrir um ástandið
í landsreikningnum sjálfum. í öðru
lagi hefir rannsókn á landsverzl-
unarreikningunum leitt það íljós,
að þeim varð á engan hált komið
heim við landsreikninginn. í þriðja
lagi er það engin sönnun þess að
ekki sé hin brýnasta þörf sérstakr-
ar rannsóknar á reikningskilin
1914—15 þólt ekki gangi aftur allir
»skakkarnir« i landsreikningum
1916. En sá reikningur er enn að
öllu óendurskoðaður og verður því
ekki hafður að sönnunargagni í
þessu máli enn serti komið er.
Þó má geta þess, og þá einkum
til athugunar þeim sem einkum
sporna á móti rannsókn á þessum
málum, að peningaforði landssjóðs
var talinn 31. desember 1915 kr.
1,189,918,12«. En þegar kemur
fram á árið 1916 kemur það upp
úr kafmu, að hann hafi verið tvö
hundruð áttatiu og iveim þásundum
átta hundrnð tultugu og einni krónu
61 eyri minni. Og svo halda sjálfir
trúnaðarmennirnir þvi fram, »aö
ekki þurfi að telja landssjóð«!
G: M.
Til athiignnai*.
Á þessum tímum, sem nú standa
yíir, þegar landið þarfnast t]ár,
langt fremur venju, til þess að
geta séð börnum sínum borgið,
þarf ýmsra ráða að leita til þess
að auka tekjurnar, án þess að
nauðsynjarnar hækki í verði. Aðr-
ar þjóðir taka það til bragðs,
þegar svona er ástatt, að lolla
ýmislegt, sem áður var ólollað, og
þá einkum það, sem til munaðar-
vöru telst, og er það hyggilegl og
kennir mönnum að spara við sig
óþörfu útgjöldin, eða að takmarka
þau að minnsta kosti.
1 þessu sainbandi dettur mér í
hug, að landsstjórn og þing gætu
hjálpað Reykjavíkurbæ og fleirum
til þess að auka tekjurnar, að þó
nokkrum mun, með því að leggja
20 aura toll á hvern aðgöngumiða
að kvikmyndahúsum, dansleikum,
sjónleikum, lilutaveltum, sam-
söngum og öðru þessháttar. Þeir,
sem annars hafa ráð á því nú að
verja peningum til þeirra kaupa,
geta hæglega séð af 20 aurum til
viðbótar fastagjaldinu, en »safnast
þegar saman kemur«, og gæti
Reykjavíkurbæ . orðið töluverður
styrkur að þessuni lolli, sem síðan
ætti að verja til dýrtíðarbjálpar
handa fátæklingum bæjarins.
Velvakandi.
Sýslufundur Rorgfiröinga.
Á nj7afstöðnum fundi sýslunefnd-
arinnar í Borgarfjarðarýslu voru
afgreidd um 40 mál, meðal ann-
ars ákveðið nýtt sýsluvega kerfi.
Tekinn upp í tölu sýsluvega kafl-
inn að Innra-Hólmi af Akranesi.
Sýsluvegagjaldið hækkað upp í 2
kr. Jafnað var niður 4000 kr. í
stað 2100 kr. f. á. Ákveðið var að
láta rannsaka vatnsafl hvera og
lauga í Reykholtsdal í því augna-
miði að reka iðnfyrirtæki, einkum
að setja á stofn tóvinnu-verksmiðju
með hlutafélagi.
Ákveðið var að byrja i suinar
að leggja veg af Borgarfjarðar-
brautinni ofan Gufár, um Eski-
holt, suður að væntanlegri brú á
Hvítá, hjá Ferjukoti. Þaðan sem
sýsluveg, upp á Götuás ofan Hests
á póstleið. Hafa héraðsbúar lofað
stórfé til fyrirtækisins.
Fyrir fundinum lá reglugerð um
kynbætur hesta. Þótti eigi tiltæki-
legt að hrynda því i fullnaðarfram-
kvæmd, sökum skorts á girðingar-
efni og fleiru. Annars lalað alment
um málið og sýnt fram á, að liin
taumlausa hrossafjölgun kemur
landsmönnum í koll, fyrst með
örtröð í heimahögum og afréttum
og svo eldur i hevjum ef hart er