Tíminn - 29.01.1927, Blaðsíða 3

TIMXNN
19
Notað
um allan
heim.
Árið 1904 var
i fyrsta sinn
þaklagt i Dan-
mörku úr
— Icopnl. —
T3U
Besta og ódýrasta efni í þök. Tíu ára ábyrgð á þökunum.
Þurfa ekkert viðhald þann tíma.
Létt -------- Þétt --------- Hlýtt
Betra en bárujárn og málmar. Endist eins vel og skífuþök.
Fæst alstadar á Islandi.
Jens Vílladsens Fabriker,
Köbenhavn K.
Biðjið um verðskrá vora og sýnishorn.
harða útivist en allir hafa komið
fram nema vélbáturinn „Mín-
erva“ frá Vestmannaeyjum. Hef-
ir hans verið mjög leitað og er
nú lítil von talin um hann.
Páll ísólfsson hélt á föstudags-
kvöldið í fyrri viku sjöundu
orgelhljómleika sína í Fríkirkj
unni. Þór. Guðmundsson lék og
nokkur lög á fiðlu. Eins og
endranær var þar eitt öðru betra.
Maður hvarf um síðustu helgi
af Breiðafjarðarbátnum Svan,
Sigurjón Ásmundsson að nafni
og var matsveinn á bátnum. Lík
hans fanst á mánudaginn inni
við Rauðarárvík. Hann var 29
ára að aldri, ættaður úr Skafta-
fellssýslu.
Lausn frá embætti hefir fengið
síra Stefán Jónsson á Staðar-
hrauni, vegna heilsubrests.
Sfldaiverksmiðjuna á Hest-
eyri í Jökulfjörðum, áður hval-
veiðastöð Norðmanna, hefir
Kveldúlfsfélagið keypt og síldar-
verksmiðju Sameinuðu verslan-
anna á Siglufirði hefir keypt Sör-
en Goos síldarútgerðarmaður.
Gestir í bænum. Jakob bóndi
Líndal á Lækjamóti er nýkominn
til bæjarins til þess að endur-
skoða reikninga Búnaðarfélags
Islands og síðan situr hann Bún-
aðarþing. Þórður hreppstjóri
Gíslason í Mýrdal í Kolbeins-
staðahreppi og Guðmundur bóndi
Þorvarðarson á Bíldsfelli í Grafn-
ingi eru og staddir í bænum, báð-
ir til stuttrar dvalar.
Bráðapestin. Stjóm Búnaðar-
félags Islands hefir óskað þess
af stjómarráðinu að fengnar
verði sem nákvæmastar skýrsl-
ur um fjármissi af bráðapest.
Verður það mál tekið til athug-
unar á Búnaðarþingi, því að
augljóst er að til mikilla vand-
ræða horfir ef ekki er betur séð
fyrir en nú. Hefir Gunnlaugur
læknir Claessen bent á í grein í
Vísi að nú mætti fara að fram-
leiða bóluefnið hér heima, og
verður sú tillaga að athugast
vandlega.
„Spánska veikin“. Síðasta sím-
skeyti frá sendiherranum um
hana hermir að þá vikuna bætt-
ust við 6300 ný tilfelli í Kaup-
mannahöfn. Veikin er þar væg.
Samkvæmt nýjustu útlendum
blöðum, skiftir mjög í tvö hom
um veikina. Víða hagar hún sér
líkt og síðast.
Bæjarstjórnarkosningar eru
nýafstaðnar á Isafirði og Siglu-
firði. Á Isafirði fékk listi Jafn-
aðarmanna 375 atkvæði og kom
að Magnúsi Ólafssyni og Jóni
Sigmundssyni. Listi Ihaldsmanna
fékk 271 atkvæði og kom að
Matthíasi Ásgeirssyni. Á Siglu-
firði átti að kjósa einn mann
til 4 ára og 2 til tveggja ára.
„Bændabýlin þekku“.
Eitt mesta öfugstreymi í ís-
lensku þjóðlífi nú á tímum, er
hinn óstöðvandi fólksstraumur
frá sveitum landsins, til kaup-
staðanna. Um þetta mikilvæga
mál er margt ritað og rætt.
Menn sjá hinar hrottalegu afleið-
ingar, en eru ráðþrota.
Hugsanlegt er að málum þess-
um skipist svo í náinni framtíð,
að fólkið hætti að streynaa til
kaupstaðanna af þeim ástæðum,
að atvinna bregðist í kaupstöð-
úm og við sjávarsíðuna, og fólk-
ið sjái sjálft að þangað sé ekki
lengur gull að sækja. — Þessi
úrlausn er ekki góð, yrði aðeins
afleiðing af hrömun sjávarút-
vegsins og þá yrði stöðvun fólks-
ins í sveitunum keypt of dým
verði.
önnur úrlausn málsins er til,
og þá leið ber að velja. Hún er
sú, að alt kapp verði lagt á að
gera lífvænlegra en nú er, í sveit-
um landsins. Styrkja landbúnað-
inn með hagkvæmum lánskjömm
til bygginga og ræktunar, stofna
Jafnaðarmenn fengu við fyrri
kosninguna 369 atkv. en íhalds-
listinn 72. Kosinn var Otto Jörg-
ensen stöðvarstjóri. Við hina
kosninguna komu fram þrír list-
ar: frá Jafnaðarmönnum, sem
fékk 251 atkvæði og tveir Ihalds-
listar, fékk annar 111 en hinn
98 atkvæði. Komust þannig að
báðir Jafnaðarmennirnir: Sig-
urður Fanndal og Sveinn Þor-
steinsson.
„Viðreisn f'járhagsinsl“ öllum
bai' saman um það á síðasta
þingi, að þarft mundi vera að
beina hingað nokkm erlendu
ijármagni til stuðnings atvinnu-
.vegunum. Um hitt var deilt
hvemig það skyldi gert. Hlutu
þeir meinhluta er vildu veita út-
lendum mönnum sérréttindi til
bankastofnunai- sem kæmu með
fjármagn, og voru um þetta af-
greidd lög. Er alkunnugt að
mjög vai- leitað eftir að úr þessu
yrði, enda munu þýskir fjármála-
menn hafa komið hingað í haust
tii raimsóknai- á hvort þetta
skyldi gera. Er mælt að þeim
hafi mn margt htist vel á og
tahð hkiegt aö ningað yrði beint
þýsku fjármagni — en þó mun
ekkert úr því verða. Ástæðan er
talin sú, að lausgengi er á ís-
lenskum peningum og er sú á-
stæða mjög skiljanleg. Má yfir-
ieitt fuhyrða að þessi leið til að
bema hingað erlendu fjármagni
er ófær meðan verðgildi íslensku
krónunnar svífur í lausu lofti.
Aðferð Jóns Þorlákssonai’ til þess
að „reisa við fjárhaginn" (!) sú
að spyrna á móti verðíestingu
peninganna, hindrar það að hing-
að verði beint erlendu fjármagm
eftir þessaii leið. Og fái Jón Þor-
láksson að ráða mun þetta á-
stand vara lengi, því að hvað
sem öðru líður, þá munu flestir
nú sammála um að langt verði
þangað til íslenska krónan verð-
ur verðfest í gullgildinu gamla.
15 ár voru hðin í gær frá
stoínun íþróttasambands íslands.
Eru nú í því um 100 félög, um
iand * alt, eins og vænta má.
Liggur mikið og þarft starf eftir
þennan félagsskap. Hefir gefið
út bækur ýmsar um íþróttir og
blað, komið á skipulagi um leik-
reglur og haldið iþróttanáms-
skeið og mót. Var fundur hald-
inn í gærkvöld í tilefni afmæhs-
ins og rætt um sundhaharmáhð.
Benedikt Guðjónsson Waage,
hinn ötuh sundmaður og áhuga-
maður um íþróttamál, er nú for-
maður íþróttasambandsins.
Laxaklak. Að ósk stjómar Bún-
aðarfélags Islands hefir Pálmi
náttúrufræðingur Hannesson,
kennari við Gagníræðaskólann á
Akureyri, ritað vel rökstudda
greinargerð og tihögur um það
nýbýli í sveitum, tryggja af-
urðasölu bænda og breyta bún-
aðarháttunum þannig, að land-
búnaðurinn verði meira arðber-
andi.
Þeir sem unna íslenskum land-
búnaði og viðreisn hans, eru all-
ir sammála um þetta, enda er al-
hliða viðreisn landbúnaðarins,
eitt stærsta mai’kmið Framsókn-
arflokksins, þess stjómmála-
flokks, sem er^ eiim sanni mál-
svari þeirra, er búa í sveitum
þessa lands. Þar eru því sett á
oddinn þau aðalatriði í viðreisn
landbúnaðarins, er að framan
eru talin.
En hér leynast ýms smærri at-
riði er vert er að gefa gaum;
nokkurra þeirra verður minst í
þessari grein.
Það er alkunna, að ungt fólk í
sveitum gerir nú á tímum meiri
kröfur til lífsins, en það gerði
áður. Tíðarandinn, eins og það er
kallað í íslenskri tungu, hefir
breyst. Hér þarf því að samræma
skilyrðin, er sveitaheimilin eða
sveitalífið býður æskulýðnum, við
nútíma kröfur hans. Hverjar eru
kröfumar er æskulýðurinn gerir,
hvernig eigi að vinna að laxa-
og silungsklaki í ám og vötnum
á íslandi. Verður það mál lagt
fyrir Búnaðarþingið og, væri það
mikil nauðsyn að farsælar fram-
kvæmdir gætu orðið á því máli,
því að án efa má á því sviði
vinna stórmikið til hagsbóta á
fjölmörgum stöðum.
---o---
SamYÍniiumál.
Svavar Guðmundsson, fyrmm
kaupfélagsstjóri í Borgarnesi,
hefir nýlega ritað grein um versl-
unarmálið. Sannar hann þar að
íslensk verslun er nú mjög að
komast í hendur erlendra
manna. Þannig leiðir hann rök
að því, að árlega rennur um ein
miljón króna að óþörfu í vasa
danskra milliliða. Kaupfélögin og
Sambandið hafa ^yrir sitt leyti
unnið móti þessari útlendu stefnu,
og eru að dómi S. G. nálega einu
verslunarfyrirtækin hér á landi,
sem nú vinna beint að því að
gera verslunina íslenska með þvi
að komast í beint samband við
framleiðendur og neytendur er-
lendis. Má af árangrinum sjá, að
kaupmannastéttin þarf síst að
álasa starfsmönnum kaupfélag-
anna fyrir ónóga verslunarment-
un, þar sem þeir hafa sýnt svo
milda yfirburði fram yfir keppi-
nautana, bæði um að gera versl-
un landsins réttláta um verðlag,
og koma henni undir íslensk yf-
irráð, þar sem þau ná til. Geta
má þess, að S. G. kemst að
þeirri niðurstöðu, að kaupmanna-
stéttin hafi jafnan verið óþjóð-
og hvemig er þeim fullnægt?
Þessir upplýsingatímar með
auknum samgöngum, aukinni
blaða- og bókaútgáfu, koma ung-
lingnum í nánara kynni við um-
heiminn. Hann heyrir sagt frá
ýmsu og hann fær mikla löngun
til að sjá hið nýja og reyna það.
Unglingnum finst mikið til um
hin mörgu nýstárlegu þægindi, er
kaupstaðalífið lætur mönnum í
té. Kostir sveitalífsins hverfa, en
ókostimir vaxa að sama skapi og
unglingurinn örvæntir um að
hægt sé að njóta samtímis sveita-
lífsins og hinna nýju lífsþæginda
er hann hefir kynst. — Endirinn
verður sá, að unga fólkið gleymir
sveitinni sinni smátt og smátt,
hverfur þaðan og flykkist til
kaupstaðanna. Það er þessi stóra
breyting á lifnaðarháttum mann-
anna, sem glepur unglingunum
sýn. Þeir hafa ekki þroskað að
sama skapi hæfileikann að velja
og hafna.
Hér er eitt stærsta hlutverk
alþýðuskólanna í sveitunum að
vekja trú og skilning ungling-
anna á kostum sveitalífsins og
þeirra möguleika að njóta þeirra.
legust allra stétta. Sýnist útreikn-
ingur hans benda á að þessi
skoðunarháttur sé þjóðinni nokk-
uð dýr.
Alstaðar í næstu löndum gera
samvinnufélgin mikið til að auka
samvinnufræðslu, bæði fyrir
starfsmenn félaganna og tilvon-
andi leiðtoga, og félagsmenn
sjálfa.
I Finnlandi eru tvær heildsölur,
báðar í Helsingfors. Aðra heild-
söluna eiga kaupfélög borganna,
en hina kaupfélög í sveitum.
Báðar heildsölumar halda sam-
vinnuskóla fyrir tilvonandi
starfsmenn félagsdeildanna. Ann-
ar skólinn, sá sem starfai’ fyrir
bæjamenn, hetfir námsskeið einn
vetur, en bændafélögin láta sinn
skóla útskrifa nemendur eftir
tvö ár. Báðir skólamir eru í
húsum sem kaupfélögin eiga. I
Svíþjóð styrkja kaupfélögin sam-
vinnufræðslu við skólann á Jak-
obsbergi, en Danir við skólann í
Stövring á Jótlandi. Þýska heild-
salan í Hamborg hefir myndar-
legan samvinuskóla fyrir tilvon-
andi starfsmenn. Englendingai’
iáta samvinnufræðslu sína ná til
þúsunda manna á hverju ári. Fé-
lögin eru þar nær eingöngu í
borgunum, og er sú venja orðin
gömul, að láta hina yngri starfs-
menn fá fræðslu í kvöldskólum,
og geta nemendur þá rækt dag-
leg störf sín í félögunum og
námið um leið. En í smákaup-
túnum og sveitum verður slíkri
fræðslu ekki við komið; þar
verða nemendur að byrja lífs-
starfið með skólagöngu eða vera
án hennar. Auk þess halda Eng-
lendingar sumarskóla fyrir sam-
vinnumenn nálega í hverju hér-
Þegar straumhvörf vei'ða í sál
unglingsins og hann er í þann
veginn að yfirgefa sveitina sína,
þá mun honum oft og einatt vera
starsýnt á bæinn sinn. Þá mun
það eigi allsjaldan vera bærinn
sjálfur, útlit hans, utan og inn-
an, og ekki síst umhverfi hans,
sem ræður úrshtum um dvalar-
stað hans í framtíðinni.
Á slíkum stundum eiga sveitir
landsins alt of fá þekk bænda-
býli, sem bjóða og laða unga
fólkið til sín. Heimilið sjálft og
heimilisstörfin, eiga að hjálpa
fögru hlíðunum til þess að kalla
fram þessi orð í huga ungling-
anna: „Hér vil eg una æfi minnar
daga“.
Islenski heimilisiðnaðurinn á
að bæta úr hinum mikla skorti á
híbýlaprýði innanhúss til sveita,
og er það mikið gleðiefni að
þjóðin virðist nú vera að vakna
til meðvitundar um hvað það
þjóðþrifamál varðar heill fólksins.
Enda á heimilisiðnaðurinn mál-
svara, eldheita áhugamenn og
konur, er helga honum krafta
sína óskifta. — Hér skal ekki
gripið fram í fyrir þeim, en
aði til að veita almenna fræðslu
um það sem samvinnuhreyfingin
hefir gert og um framtíðarverk-
efnin. Sækja þúsundir manna
þessa fræðslu á hverju sumri Auk
þess hafa ensku félögin um nokk-
ur ár unnið að fjársöfnun til að
reisa stóran samvinnuskóla, er
myndi verða sóttur af mönnum
hvarvetna úr heiminum. Gert er
ráð fyrir að sú bygging kosti
nokkrar miljónir. Eitt árið gaf
enska heildsalan 200 þús. kr. til
þessarar byggingar. Hin síðustu
ár hafa Danir, Svíar og Finnar
mjög notað kvikmyndir til að
fræða almenning um samvinnu-
stefnuna og hefir það gefist
mjög vel.
----o---
ÉtpUMlölll.
Sendiráðsstofan íslenska í
Kaupmannahöfn hefir nýlega rit-
að Stj órnarráðinu um hættulega
sýki í kartöflum, sem töluvert
hefir borið á í Noregi nú í haust.
Þessa sýki vil eg nefna vörtu-
pest. Danir nefna hana ýmist
Kartoffelbrok eða Knudeskurv.
Norðmenn Potetkræft. Englend-
ingar Blackskab. Hún orsakast
af sveppnum Synchytrium endo-
bioticum og þannig er hún nefnd
á visindamáli. Eg hefi getið um
þessa pest í matjurtabókinni
„Hvannir“ og lýst henni þar að
nokkru og þeim ráðum er helst
beri að fylgja.
Vörtupestin hefir á síðastliðn-
um ái-um gert vart við sig í ná-
iægum löndum. Árið 1923 varð
hennar fyrst vart í Danmörku
og hafa Danir sett lög um varnir
gegn útbreiðslu hennar. Áður
halði vörtupestin gert mikið
tjón bæði í Bretlandi og Banda-
ríkjunum. I Noregi hefir hún
gei’t vart við sig á síðari árum
og nú í haust með mesta móti.
Norðmenn hafa einnig samið lög
um varnir gegn jurtasjúkdómum
og þar er þessi vörtupest nefnd.
Það er vitanlega mikil hætta á
því að þessi pest flytjist hingað
til lands með kartöflum sem
keyptai’ eru. Þyrftum vér að taka
sama ráð og nágrannar vorir
hafa gert og gera það að skil-
yrði fyrir innflutningi kartaflna,
að þeim fylgi vottorð unr að þær
séu lausar við vörtupest. Slíkt
vottorð mun auðið að fá í Dan-
mörku og að líkindum mun einn-
ig hægt að fá það í Noregi og
Bretlandi. Þetta innflutningsskil-
yrði mun Stjómarráðið ekki sjá
sér fært að setja að svo komnu,
ekki fyr en lög hafa verið sam-
þykt, er heimili slíkt, má vænta,
að það verði gert á þinginu í vet-
nokkuð vikið að ytra úthti bæj-
anna og umhverfi þeirra.
Á flestum sveitabæjum lands-
ins munu, enn sem komið er,
vera torfbæir, þaxm byggingar-
stýl má því enn telja sérkenni
íslenskra sveitaheimila. Á torf-
bæina skal eg ekki deila. Þeir
eru hlýlegir og aðlaðandi, með
hvítum stofuþiljum og grænum
þökum, en þökin verða þá líka að
vera vel hirt, græn en ekki kahn.
Torfbæimir, eins og þeir eru
fegurstir hér á landi, eru miklu
hlýlegri og í meira samræmi við
íslenska náttúru en hin köldu,
nöktu steinhús, er nú eru að rísa
upp hingað og þangað 1 sveitum
landsins.
Það sem setur húsið eða bæ-
inn í samræmi við sveitina
sjálfa, er umhverfi hans. Trað-
irnar heim að bænum, stéttin og
síðast en ekki síst skrúðgarður,
með trjám sunnanundir bæjar-
veggnum. Bær, sem ekki hefir
alt þetta, í föstu formi, með
hreinum ákveðnum línum, er eins
og svipur hjá sjón.
Litla myndin af bænum og
umhverfi hans verður að faha