Náttúrufræðingurinn - 1941, Blaðsíða 82

76
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
ÓL\FUR JÓNSSON:
TRÖLLADYNGJUR
íslenzkir annálar og árbækur geta 6 sinnum eldgosa í Trölla-
dvngjum, en þar sem fjöll með þessu nafni eru tvö á landi hér,
annað í Ódáðahrauni, hitt á Reykjanesskaga, hafa fræðimenn
ekki orðið á eitt sáttir um það, hvoru beri að telja þessi gos.
Trölladyngja í Ódáðahrauni er hraunbunga mikil í suðurhluta
hraunsins, formfögur og regluleg. Trölladyngja á Reykjanesi er
röð af óreglulegum móbergshnjúkum, skammt vestur af Sveiflu-
hálsi.
Þorvaldur Thoroddsen telur líklegt, að Trölladyngjugosin hafi
orðið í Trölladyngju á Reykjanesi og nágrenni hennar, því Trölla-
dyngja í Ódáðahrauni hafi ekki gosið síðan land byggðist. Þó
viðurkennir hann, að Trölladyngja á Reykjanesi hafi tæplega
gosið nema einu sinni síðan á landnámstíð, en hyggur að önnur
gos þar í nágrenninu hafi verið við hana kennd.
Rök þessi eru ákaflega veik, því með sama rétti má segja, að
gos í nágrenni Trölladyngju í Ódáðahrauni hafi verið við hana
kennd, en þess mun þó ekki við þurfa, því hægt er að færa sterk
rök að því, að gos þessi, flest eða öll, hafi orðið í Trölladyngj-
um í Ódáðahrauni.
Það, sem fyrst vekur athygli við rannsókn þessa máls, er sú
staðreynd, að tvö fjöll, gerólík að uppruna og útliti, bera sama
nafnið. Þetta er vafalaust mjög sjaldgæft, þegar um forn nöfn
er að ræða og getur aðeins byggst á því, að þeir, sem nöfnin gáfu,
hafi lagt ólíkan skilning í nafnið. Nú er aðeins notuð eintölumynd
nafnsins; hvort fjallið sem j hlut á, en í eldri ritum er fleirtölu-
myndin lang algengust og er það réttmætt, þegar Trölladyngja
á Reykjanesi á í hlut, því hún er ekkert einstakt fjall, heldur
safn af óreglulegum hnjúkum, en jafn fráleitt væri að tala um
reglulegt og einstakt fjall í fleirtölu, eins og Trölladyngju í
Ódáðahrauni.
Þetta hvorutveggja stangast svo óþægilega, að varla getur dulizt,
að eitthvað sé nú orðið bogið við notkun þessara örnefna.
Á uppdrætti Knopfs af íslandi frá 1734, og kortum þeim, sem