Morgunblaðið - 13.05.1967, Blaðsíða 12

Álbræösla — upphat
stóriöju á islandi
Fyrirhuguð álbræösla í Straumsvik.
' Vorið 1966 staðfesti Alþingi samning milli ríkis-
stjórnar íslands og svissneska fyrirtækisins Swiss
Aluminium Ltd., um byggingu og rekstur álbræðslu
í Straumsvík sunnan Hafnarfjarðar. Þessi ákvörðun
markaði upphaf stóriðju í landinu og lagði grund-
völl að aukinni fjölbreytni íslenzks atvinnulífs.
Framleiðsla bræðslunnar fullbyggðrar eigi síðar en
árið 1975 mun nema 60 þúsund tonnum af áli árlega.
Byggingaframkvæmdir eru þegar vandlega undir
búnar og munu hefjast af fullum krafti á komandi
sumrL Gert er ráð fyrir, að starfræksla bræðslunnar
hefjist á miðju ári 1969. Fyrst í stað mun framleiðslu-
magn hennar verða 30 þúsund tonn á ári, en eykst
í áföngum upp í full afköst.
Heildarkostnaður við álbræðsluna er áætlaður
2.000—2.500 millj. kr.
Hið svissneska fyrirtæki verður eigandi álbræðsl-
unnar og ber alla áhættu af rekstri hennar. En
hún verður rekin af íslenzku dótturfyrirtæki sviss-
neska félagsins, íslenzka Alfélaginu h.f., (QDSAL).
Skipar ríkisstjórn íslands tvo af sjö stjórnarmönn-
um þess, en alls eru fimm stjórnarmanna íslend-
ingar, m.a. formaður stjórnarinnar.
Ávinningur Islendinga.
íslenzka þjóðin mun hafa margvíslegan ávinnir.g
af byggingu og rebstri þessa nýja stórfyxirtækis í
landinu.
i
1) Orkusala og stórvirkjun. Kaup álbræðslunnar
á raforku til starfsemi sinnar gera íslendingum kleift
að ráðast nú þegar 1 fyrstu verulegu stórvirkjunina
í landinu, 210 þúsimd kílówatta raforkuver 1 Þjórs-
á við Búrfell. Tekjur af raforkusölu til álbraeðslu
munu standa algerlega undir öllum erlendum lánum
til Búrfellsvirkjunar. Vegna þessarar raforkusölu
mun verð raforku frá virkjuninni til almennings-
notkunar verða mun hagstæðara en ella hefði orð-
ið. Á árunum 1969—1985 yrði raforkukostnaður 28%
hærri, ef eingöngu væri virkjað við Búrfell til al-
mennrar notkunar og raforka ekki seld til álbræðsl-
unnar, en fyrstu árin væri munurinn miklu meiri.
2) Skatttekjur til eflingar atvinnulífL
Áætlað er, að fyrstu 25 árin muní skattatekjur
íslendinga af álbræðslunni nema rúmlega 1.403
millj. kr. auk annarra opinberra gjalda, sem hún
mun greiða.. Fyrstu áriin 24 millj. kr. á ári og síð-
an hækka upp í 50 millj. kr. og allt upp í 90 millj.
kr. á árL
Samkvæmt löguim um Atvinnujöfnunarsjóð frá sL
ári mun 71—76% af þessum miklu skattatekjum
verða varið til þess að veita lán og styrki til fram-
krvæmda í þeim landshlutum, þar sem brýn þörf er
fjölbreyttara atvinnu- og athafnalífs og skilyrði eru
til arðbærra framkvæmda, er séu til þess fallnar að
stuðla að jafnvægi í byggð landsins.
3) Miklar gjaldeyristekjur. Áætlað er, að útflutn-
ingsverðmæti álbræðslunnar — að frádregnum öll-
um kostnaði vegna innfluttra hráefna og rekstrar-
vara, fullrar afskriftar, vaxta og hagnaðar af verk-
6miðjurekstrinum — nemi í hreinum gjaldeyristekj-
um fyrir íslendinga 300-350 millj. kr. árlega, eða
um 650 þús. kr. á ári á hvern vinnandi mann hjá
bræðslunnL
4) tslenzkt starfslið og forréttindi íslenzkra þjón-
ustufyrirtækja. Hið svissneska fyrirtæki hefur
skuldbundið sig til þess, að við byggingu bræðslu-
unnar noti ISAL og verktakar þess íslenzkt verka-
fólk, að svo miklu leyti sem það er fyrir hendL
Ennfremur hefur svissneska fyrirtækið heitið að
þjálfa, og ISAL að ráða til sín íslenzkt verkafólk,
faglært og ófaglært, svo og verkfræðinga, tæknifræð-
inga og aðra sérfræðinga af íslenzku þjóðerni, við
rekstur bræðslunnar. Er gert ráð fyrir því, að innan
fárra ára verði bræðslan rekin nær eingöngu með
íslenzku vinnuafli og sérfræðingum, en starfslið henn-
ar fullbyggðrar verður um 500 manns.
Við byggingu og rekstur bræðslimnar mun ISAL
einnig veita forréttindi efni og framleiðsluvörum af
íslenzkum uppruna og þjónustu frá íslenzkum þjón-
ustufyrirtækjum (svo sem verktökum í byggingar-
iðnaði, skipa- og vátryggingafélögum), að því til-
skildu, að vörur og þjónusta séu samkeppnisfær um
verð og gæði við samsvarandi erlenda vöru og þjón-
ustu.
5) Áliðnaður á íslandi. Svissneska fyrirtækið og
ISAL hafa lýst sig reiðubúin til að aðstoða íslenzka
iðnrekendur við þróun vinnslu úr áli á íslandi með
því að leggja fram tæknikunnáttu og aðstoð og með
fjárhagslegri þátttöku í slíkum framkvæmdum. Hafa
íslenzkir aðilar þegar hafið athugun á möguleikum
þess að koma upp ýmiss konar áliðnaði í landinu.
6) Álbræðsla norðanlands? Mjög víðtæk athugun
fór fram á því, hvort grundvöllur væ-ri fyrir því að
reisa álbræðsluna norðanlands. En af fjárhagsleg-
um ástæðum, svo og vegna þess að varaafl mundi
ekki hafa verið fáanlegt nyrðra, var staðsetning henn
ar sunnanlands óhjákvæmileg. En fari svo, að rík-
isstjómin hyggi á það í framtíðinni að byggð verði
álbræðsla á Norðurlandi, hefur hið svissneska fyr-
irtæki lýst vilja sínum að taka til vinsamlegrar at-
hugunar þátttöku í slíku fyrirtæki í félagi við ís-
lenzka aðila, svo fremi að það sé fjárhagslega hag-
kvæmt.
Hin fyrirhugaða kísilgúrverksmiðja við Mývatn.
Kísilgúrverksmiðja við Mývatn
A þessu ári hefst ný útflutningsatvinnugrein á ís-
landi: vinnsla kísilgúrs úr botnleðju Mývatns. Auk
vemlegra gjaldeyristekna, sem kísilgúrverksmiðjan
mun afla þjóðarbúinu, mun hún vegna staðsetningar
sinnar stuðla að aukinni atvinnujöfnun í landinu.
Með lögum um kísilgúrverksmiðju við Mývatn frá
árinu 1964, sem endurskoðuð voru á sl. ári, var
ákveðið, að ríkisstjómin beitti sér fyrir stofnun hluta-
félags, er reisi og reki verksmiðju við Mývatn hjá
Námaskarði í Suður-Þingeyjarsýslu, til þess að vinna
markaðshæfan kísilgúr úr botnleðju Mývatns.
Til þess að tryggja markað fyrir framleiðslu verk-
smiðjunnar leitaði ríkisstjórnin samvinnu við er-
lenda aðila um stofnun fyrirtækisins. Var á sl. ári
stofnað félagið Kísiliðjan h.f., með þátttöku íslenzka
ríkisins, nokkurra sveitafélaga á Norðurlandi og
bandaríska fyrirtækisins Johns-Manville, sem hefur
75% af allri kísilgúrsölu í Evrópu. A íslenzka ríkið
51% hlutafjárins, sveitarfélög á Norðurlandi tæplega
2% og Johns-Manville afganginn. Hlutaféð er alls 78
millj. kr. Þrír af fimm stjórnarmönnum Kísiliðjunn-
ar h.f., em íslendingar.
Kísiliðjan h.f. hefur gert samning við Johns-Man-
ville til 20 ára um sölu á framleiðslu verksmiðj-
unnar.
Áætlað kostnaðarverð kísilgúrverksmiðjunnar er
um 170 millj. kr. að undirbúningskostnaði meðtöld-
um. Framkvæmdir við verksmiðjuna eru langt komn-
ar, og mun rekstur hennar hefjast á þessu ári.
Þegar verksmiðjan verður fullbyggð mun hún
framleiða um 30 þúsund tonn af fcísilgúr á ári og ár-
legt útflutningsverðmæti hennar nema u.þ.b. 130 millj.
kr. Fyrst í stað verður afkastageta verfcsmiðjunnar
14—16 þúsund tonn á ári.
Ríkið er eigandi kisilgúmámunnar í Mývatni og
selur verksmiðjunni hráefni til framleiðslu sinnar,
en það er að gæðum talið með því bezta sem völ er
á. Hráefnismagnið í Mývatni er talið svo mikið, að
það muni ekki ganga til þurrðar um fyrirsjáanlega
framtíð.
í sumar verður fcomið upp gufuveitu í Námaskarði,
en Kísilgúrverksmiðjan þarf gífurlegt gufumagn til
framleiðslu sinnar, eða um 20 tonn á klst., þegar af-
kastageta hennar verður fullnýtt. Mun ríkið reka
veituna og selja verksmiðjunni gufu til framleiðsl-
unnar.
Þegar verksmiðjan verður fullbyggð munu um 33
manns starfa við hana, og í grennd við hana mun þvl
á næstu árum rísa myndarleg byggð.
Samkvæmt lögum um kísilgúrverksmiðjuna múnu
bæði Kísiliðjan h.f. og sölufélag Johns-Manville
greiða í skatta hér á landi 45% af skattskyldum tekj-
um sínum.
Kostað hefur verið kapps um að gera allar þær var-
úðar- og öryggisráðstafanir, sem við verður komið,
til þess að koma í veg fyrir að dýralíf og gróður við
Mývatn bíði tjón af starfsemi kísilgúrverksmiðjunnar.
Sérstakar varúðarráðstafanir eru gerðar til þess að
koma í veg fyrir olíumengun í vatninu.
Framleiðsla verksmiðjunnar verður flutt út frá
Húsavík. Hafa af þeim sökum verið allmiklar hafnar-
framkvæmdir þar að undanförnu, og Kísiliðjan h.f.
mun láta reisa þar stórar vöruskemmur. A næstu
tveim sumrum verður svo lagður nýr vegur, Reykja-
hlíðarvegur, milli Húsavíkur og Mývatns vegna flutn-
ings framleiðslunnar til Húsavíkur.
12 Á FRAMFARALEIÐ
13. maí 196T