Morgunblaðið - 25.06.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 25. JLINÍ 1993
GEÐDEILD BORGARSPÍTALANS 25 ÁRA
Fyrsta geðdeildin á
almennu sjúkrahúsi
í DAG eru 25 ár liðin síðan sjúklingar voru fluttir af Farsóttarhús-
inu gamla í nýja geðdeild, sem komið hafði verið upp í nýbyggðum
Borgarspítala. Geðlæknisþjónustan hafði aðallega farið fram í
Kleppsspítalanum, en í Farsóttarhúsinu hafði deild verið rekin um
nokkurra ára skeið. Þetta voru mikil timamót því á Borgarspítalanum
var þennan dag verið að opna fyrstu geðdeildina á almennu sjúkra-
húsi hér á landi. Margar nýjungar voru þar upp teknar og urðu
þetta mikil umskipti. Síðan hefur geðdeildin verið rekin í spítalanum
og nær starfsemin yfir alla þætti geðsjúkdóma.
í Borgarspítalanum er móttöku-
deild, en auk dagdeildar í spítala-
byggingunni er rekin dag- og göngu-
deild í Templarahöllinni við Eiríks-
götu, dagdeiíd á Hvítabandinu, bar-
nageðdeild á Kleifarvegi 15, svo og
endurhæfingar- og öldrunargeðdeild
í Arnarholti á Kjalamesi. Legurými
á Borgarspítala eru 31 en heildar-
rými geðdeildarinnar á sjö sjúkra-
deildum eru 134. Dr. Hannes Péturs-
son er yfírlæknir geðdeildar, en auk
hans eru á deildinni 7 sérfræðingar
og 7 aðstoðarlæknar sem skipta með
sér vöktum allan sólarhringinn, auk
hjúkrunarfólks og annars starfs-
fólks. Þetta kom m.a. fram í viðtali
við yfirlækninn dr. Hannes Péturs-
son.
Geðdeildin spannar sjö deildir og
er móttökudeildin á A-2 til húsa á
2. hæð Borgarspítalans. Þar hittum
við yfirlækninn Hannes Pétursson,
sem kom þar til starfa 1982 eftir
sex ára dvöl í Bretlandi við fram-
haldsnám í geðlæknisfræði og rann-
sóknir. Hannes er doktor og sérfræð-
ingur í geðlækningum frá Lundúna-
háskóla. Þama er almenna geðdeild-
in, sem sinnir öllum bráðum og al-
mennum geðsjúkdómum. Hún er við
hlið Slysadeildarinnar og fær því
mikið af bráðasjúkdómum, útskýrir
yfirlæknirinn. „Við höfum samvinnu
við Geðdeild Landspítalans, þar sem
nýir sjúklingar skiptast á spítalana
eftir því hvor er á vaktinni hveiju
sinni. En sjúklingarnir verða svo
áfram á sama spítala.“ Hannes seg-
ir að báðir spítalarnir annist almenna
geðheilbrigðisþjónustu við sömu
sjúkdómana nema á geðdeild Land-
spítalans eru að auki sérhæfðar
deildir, barna- og unglingageðdeild
og deild fýrir áfengissjúklinga.
í móttökudeildinni á Borgarspítal-
anum eru 31 rúm og þar eru einnig
10-15 dagsjúklingar. Þá er geð-
deildin með 20 sjúklinga í dagdeild
í Templarahöllinni, þar sem beitt er
öðrum meðferðaráherslum. Þar fer
fram hópmeðferð, fjölskyldumeðferð
og einstaklingsmeðferð þegar þarf
lengri meðferðartíma. í sama hús-
næði er göngudeild geðdeildarinnar.
í G-álmu Borgarspítalans er þó smá-
vegis aðstaða fyrir endurkomusjúkl-
inga. í húsi Hvítabandsins, þar sem
geðdeildin var í nokkur ár, var
rekstri breytt 1981 og 2. og 3. hæð-
in teknar undir hjúkrunardeildir fyr-
ir aldraða, en samt sem áður hefur
geðdeildin áfram á jarðhæð dagdeild
og rými fyrir 16 sjúklinga. Stærsti
staðurinn er svo Arnarholt á Kjalar-
nesi þar sem eru 60 rúm á þremur
deildum. Þar er aðstaðan í sambandi
við endurhæfingu, sem þarf alltaf
að gera ráð fyrir. Sumir sjúkling-
anna þurfa lengri tíma en við getum
veitt hér,“ segir Hannes.
„Öldruðum geðsjúklingum fjölgar
alltaf. Það gera sér ekki allir grein
fyrir hve stór sá hópur er. Þar koma
til ýmsir þættir - elliglöp, alzheim-
er, þunglyndi og hvers kyns önnur
geðveiklun.“ Hannes segir að borg-
aryfirvöld hafi gert mikið til þess
að leysa vistarvanda aldraðra, en
hér vantar enn stóran þátt í heil-
brigðisþjónusta, sem eru öldrunar-
geðlækningar.
Eftir að hafa rætt um aldraða
víkjum við talinu að yngra fólkinu.
Hannes segir að geðdeildin reki
meðferðarheimili við Kleifarveg í
samvinnu við grunnskóla Reykjavík-
ur. Börnin koma þangað eftir tilvísun
frá sálfræðideild skóla. „Því miður
getum við ekki sinnt þeim öllum,
höfum ekki rými fyrir fleiri en 8
börn, en við reynum að sinna þeim
sem eru í mestri þörf. Þessi böm
geta haft býsna alvarlega kvilla og
sum börnin geta verið geðveik.
Stundum geta heimilisástæður verið
þannig að ekki er gott að sinna þeim
heima.“ Þjónustan á Kleifarvegi hef-
ur gengið mjög vel og þótt erfitt sé
að gera slíkt upp í tölum, kveðst
Hannes sannfærður um að þessi
deild skipti miklu máli.
Loks má geta þess að geðdeildin
rekur þrjú sambýli í samvinnu við
Félagsmálastofnun Reykjavíkur.
„Við höfum aðgang að þessum sam-
Morgunblaðið/Júlíus
Dr. Hannes Pétursson yfirlæknir.
býlum. Það er mjög mikilvægt fyrir
þá langdvalarsjúklinga sem við höf-
um haft og sem ekki hafa alveg
möguleika á að standa einir. Sam-
starfið við Félagsmálastofnun geng-
ur mjög vel.“
Séu sambýlin talin með hefur
geðdeildin rými fyrir um 150 sjúkl-
inga í dag- og sólarhringsvistun. Á
geðdeildinni vinna læknar, hjúkrun-
arfræðingar, sjúkraliðar, félagsráð-
gjafar, sálfræðingar, ófaglært
starfsfólk, læknaritarar og deildar-
ritarar. Hjúkrunarframkvæmda-
stjóri er Guðný Anna Arnþórsdóttir.
Starfandi sérfræðingar á deildinni
eru auk Hannesar Péturssonar yfir-
læknis Ásgeir Karlsson, Guðrún
Jónsdóttir, Halldór Kolbeinsson,
Ingvar Kristjánsson, Jón Brynjólfs-
son, Kjartan J. Kjartansson og Sig-
urður Bogi Stefánsson. Aðstoðar-
læknar eru sjö, enda vakt allan sólar-
hringinn.
Opnaði geðdeildina
Karl Strand var yfírlæknir Geðdeildar Borgarspítalans
frá því að hún var stofnuð fyrir 25 árum og fram til
1982. Margar nýjungar voru upp teknar í upphafi, sem
Karl segir frá í viðtali við Morgunblaðið.
Karl Strand var fyrsti yfirlæknir Geðdeildar, byggði hana upp og
mótaði og stýrði deildinni þar til hann hætti fyrir aldurssakir 1982.
Hefur ekki stigið þar fæti síðan, að því er hann sagði fréttamanni sem
sótti hann heim þar sem hann býr í Fossvoginum 81 árs að aldri. „Ég
er þeirrar skoðunar að maður eigi ekki að vera að sniglast á staðnum
eftir að vera hættur. Það er bara óþægilegt fyrir nýja starfskrafta.
Ég er í ágætri sátt við starfsfólkið og hefði engan fremur viljað sem
eftirmann en yfirlækninn dr. Hannes Pétursson, vildi raunar endilega
fá hann. Þekkti vel hans ágæta starsferil í London. Hann hefur líka
gert það sem ég hafði aldrei tíma til, að skrifa,“ segir hann.
Á 25 ára afmælinu er fróðlegt að
heyra hvemig geðdeildin var hugsuð
og mótuð á fyrstu árunuum. Karl
Strand var orðinn starfandi geð-
læknir í Bretlandi, þegar hann var
fenginn til að koma heim til að setja
upp þessa deild við Borgarspítalann.
Eftir að hafa lokið kandídatsprófi í
læknisfræði 1941 fékk Karl styrk
frá British Council til framhalds-
náms í geðlækningum og taugasjúk-
dómum. Kom út til London þá um
haustið, beint í sprengjuregnið.
Hann var við nám á ýmsum sjúkra-
húsum og í ýmsum greinum geð-
fræðinnar, starfaði í mörg ár í hinu
stóra sjúkrahúsi West Park í Epson,
auk þess sem hann var geðlæknir á
öðrum sjúkrahúsum með göngu-
deildir. Þetta byrjaði í stríðinu og
allar deildir yfírfullar. Hann var því
kominn í góða stöðu og sestur að í
London. „Það var engin staða heima
og ég bjóst ekki við að fara heim.
Langaði ekki til að fara á Klepp,
enda var þar yfirlæknir fyrir. Eg
kom af og til heim og sá að Borgar-
spítalinn hækkaði um eina hæð á
ári. Sigurður Sigurðsson landlæknir
lagði töluvert að mér að sækja um
yfírlæknisstöðuna við tilvonandi
geðdeild. Landlæknir kom svo út og
lagði aftur að mér. Þá _var sonur
minn kominn í Háskóla íslands og
konuna langaði alltaf til að setjast
einhvern tíma að heima. Það varð
úr að ég sótti um stöðuna. En fyrst
fór ég heim og átti sérstaklega tal
við dr. Jón Sigurðsson borgarlækni.
Það fór mjög vel á með okkur. Ég
sagði honum alla mína sérvisku og
ég fann að þar mundi ég alltaf eiga
bakhjarl. Það held ég að hafi ráðið
úrslitum."
Iðjudeild émissandi
Karl kom tii íslands í apríl 1968.
Þá var ekki búið að innrétta deild-
ina, sem betur fer, segir hann. Ýmis-
Iegt vantaði. M.a. vantaði rúm fyrir
iðjuþjálfun. Niðurstaðan varð sú að
sneitt var af anddyrinu og líka af
borðstofunni, þilið fært til og þannig
rýmt fyrir iðjuþjálfuninni. „Eg hafði
vanist því að hafa iðjuþjálfun og gat
ekki hugsað mér að vera án hennar.
Ég stikaði þarna um í 3 mánuði og
nöldraði“, segir Karl. Og gekk það?
„Já, nokkuð. Byggingarmeistarinn
var Einar Sveinsson, sem var ákaf-
lega listrænn og vandvirkur, en ráð-
ríkur. Þegar átti að mála herbergi
eða jafnvel lampaskerma tók marga
daga að ákveða litinn og fleira í
sama dúr. Dr. Jón Sigurðsson var
formaður spítalastjórnarinnar og var
mér sönn hjálparhella." -
Nýja geðdeildin á Borgarspítalan-
um var strax opin deild, var það
ekki heldur óvenjulegt þá? „Ég hafði
unnið á spítulum í London, þar sem
deildir voru flestar lokaðar. í West
Park Hospita! voru um 40 deildir,
þar af aðeins 6 opnar. Nú voru að
koma upp ungir menn og okkur
fannst að mætti hafa meira frelsi.
Við opnuðum einu sinni 20 deildir
sama daginn og aðeins einn sjúkling-
ur hljóp burt. Jafnvel þeir sem áður
heimtuðu útskrift hreyfðu sig
hvergi. Ég hafði það í gegn að fá
geðdeildina opna.“
„Þetta gekk bara vel. Ef sjálfsvígt
fólk var á deildinni, þá varð bara
að hafa þá reglu að einhver gætti
þess í 24 stundir á sólarhring. Mér
fannst strax að við þetta yrði and-
rúmsloftið frjálslegt. Auðvitað kom
fyrir að sjúklingur færi upp á aðrar
deildir, e_n þá sendum við bara eftir
honum. Ég var öllum deildum þakk-
látur fyrir það hve vel þær tóku
þessu." Karl viðurkennir að ekki
hafi öllum litist á þetta í byijun.
Morgunblaðið/Þorkell
Karl Strand fyrrum yfirlæknir.
Sumir héldu að þyrfti óbijótanlegt
gler í alla glugga, en ef einhver vildi
út þá fór bara einhver með honum.
Síðan fékk fólk heimfararleyfí þegar
því fór að batna og kveðst Karl
hafa hvatt það til þess að skreppa
heim með samþykki deildarinnar og
fjölskyldunnar. Einnig hvatti hann
fjölskyldurnar til að koma sem oft-
ast. Karl leggur áherslu á að mark-
miðið hafi verið að hafa sjúklingana
eins mikið á fótum og mögulegt
var, enda afskaplega óhollt að liggja
út af og velta sér upp úr sjúklegum
hugsunum.
K völdveknroar hjáipuðu
Liður í þessu var að koma af stað
kvöldvökum á deildinni einu sinni í
viku og fá listafólk til að koma, auk
þess sem í hópi sjúklinga var fólk
sem hafði ýmislegt fram að færa.
„Ég var ákaflega þakklátur þessu
fólki og hve fúst það var til að leggja
Bráðaþjónusta allan
sólarhringinn
Bráðþjónusta geðdeildar á Borg-
arspítalanum er á staðnum í Slysa-
varðstofunni. Hún var mjög merki-
legur áfangi. Bráðaþjónustan hófst
1. desember 1982. „Þá fór fram
endurskipulagning. Hún var gerð
eins óformleg og mögulegt er, þann-
ig að hver sem er getur komið hve-
nær sem er sólarhringsins án þess
að þurfi nokkrar formlegar Ieiðir.
Hér er slysaspítali og setur mark
sitt á bráðaþjónustuna." Þetta leiðir
talið að sjálfsvígstilraunum, sem er
umtalsverður hluti af þessari þjón-
ustu. Hannes segir að séu sjálfsvíg
30-40 á ári þá séu sjálfsvígstilraun-
ir 10-20 falt fleiri. Kemur þó ekki
nema hluti þeirra undir læknishend-
ur. „Áður fyrr voru sjálfsvíg fremur
tengd karlmönnum og eldri mönn-
um, nú eru þetta yngri menn og
kynjamunur fer minnkandi.“
Með tilkomu bráðaþjónustunnar
hafa orðið ýmsar breytingar. „Nú
er meiri hluti sjúklinganna með
formlega geðveiki. Þeir sem leggjast
inn eru mun veikari en áður var.
Það helst kannski í hendur við það
að rúmin eru enn 31 talsins og hef-
ur ekki fjölgað. Við bregðumst við
því með því að meðhöndla sem flesta
á göngu- og dagdeildum.
Annar þáttur hefur farið vaxandi,
samráðskvaðningar geðækna við
aðrar deildir spftalans. Þetta samráð
hefur meira en tífaldast á undan-
förnum árum. Enda er mikið af geð-
rænum kvillum sem skarast við lík-
amlega sjúkdóma. Og það á eftir
að aukast rnikið."
Rannnsóknir og kennsla
Rannsóknir og kennsla eru stór
þáttur í starfsemi geðdeildar. Hann-
es Pétursson er yfirlæknir og jafn-
framt dósent við læknadeild Háskóla
íslands. Rannsóknir eru mikið
áhugamál hans. „í geðlækningum,
eins og í öðrum greinum læknisfræð-
innar, byggist allt sem við gerum á
fræðilegum rannSóknum og ég er
okkur lið í sjálfboðavinnu. Jón Múli
var óþreytandi að útvega okkur
skemmtikrafta og skemmti oft sjálf-
ur. Svo fréttist að þarna væri opið
hús og aðrir sjúklingar spítalans og
starfsfólk fór að koma. Eftir skam-
man tíma hafði þetta hjálpað til
þess að farið var að líta á geðdeild-
ina sem hveija aðra deild í spítalan-
um. En fordómar voru nokkrir fyrir-
fram.“
Þetta var lítil deild, tók 31 sjúkl-
ing, og Karl segir að læknar hafi
alltaf verið fáir, stundum ekki nema
fjórir. Kom fyrir fyrstu árin að hann
var eini sérfræðingurinn á deildinni.
Þá þurfti hann að vera á stöðugri
bakvakt. Ekki aðeins fyrir geðdeild-
ina, því fyrir kom að kallið kæmi
um geðlæknisálit frá öðrum deildum,
svo sem slysadeildinni.
Við víkjum talinu að daglegum
störfum á geðdeildinni og Karl segir
m.a.: „Ég hafði heyrt að íslendingar
væru óstundvísir og var ákveðinn í
að það skyldi ekki gerast þarna. Ég
hafði því morgunfund með læknum,
hjúkrunarfræðingum, sálfræðing-
um, félagsráðgjöfum, iðjuþjálfum og
öllu starfsfólk sem komið gat vegna
annarra starfa. Það gaf mér tæki-
færi til að sjá hvort allir væru mætt-
ir. Úti var ég vanur því að allir fund-
ir byijuðu á slaginu og sama varð
hér. Þá vandist fólkið á að mæta
stundvíslega." Þegar ofurlítið er
dregið í efa að það hafí verið svona
einfalt viðurkennir Karl að komið
hafi fyrir að hann þurfti að taka
einhvern tali. Ef óstundvísin hélt
áfram kveðst hann hafa sagt við-
komandi að hann yrði að losa sig
við hann ef því héldi áfram.
Karl tekur fram að þarna hafí
verið mjög færir læknar þótt ekki
væru þeir allir viðurkenndir geð-
læknar. Nefnir þar Þorgeir Jónsson,
sem kom af Farsóttarhúsinu þegar
deildin í Borgarspítalanum tók við
af honum og var vel að sér í geð-
fræði, Benedikt Guðbrandsson, er
var vel menntaður í geðlækningum,
en fór svo í annað, Jakob Jónsson
geðlækni og Guðrúnu Jónsdóttur er
tók sitt sérfræðinám á deildinni og
er þar enn. Á fyrstu árunum kom