Norðurland - 16.11.1912, Blaðsíða 1

NORÐURLAND.
'i
_
49. blað. j Akureyri, 16. qóvember 1912. J XII. ár.
Skírnir, 4. hefti.
Eg er einn af þeim, sem fált hefir
fundist um vorn nýja háskóla; hefir
mér fundist sem heldur hafi verið
hrapað að stofnun hans og meira af
metnaði en mikilli forsjá; er og slík
stórstofnun svo afar-víðtæks eðlis og
þýðingar, að efiaust þurfa nokkrar kyn-
slóðir að koma og fara fyr en alt er
fullséð, sem nú hvflir óráðið í þeim
litla vísi, sem þegar er að tölunni til
hínn 6. háskóli á Norðurlöndum. En:
mjór er mikils vísir; hver veit hvað
úr barni má verða. Og eitt má oss
alla gleðja og hughreysta: Aldrei
hygg eg, að fleiri dugandi menn, karl-
ar og konur, hafi samtímis uppi verið
á íslandi, en nú! Vfst er um það, að
aldrei hafa tækifærin boðist fleiri en
nú til menningar, eða atvinnuvegirfleiri
og hvatir. Það má svo að orði kveða,
að nú á tæpri hálfri öld hafi þjóð
vor og þjóðlíf endurskapast eða sé á
leiðinni til að verða nýtt. Eitt er það,
að djúpið, sem áður var »staðfest«
milli lærðra og leikmanna, er óðum að
grynnast, svo að það má nálega heita
vætt. En svo að eg snúi inér að háskóla-
nefnu vorri, hljóta allir að vera á einu
máli um það, að þar sé yfirleitt val-
inn maður í hverju rúmi, og ýmsir
þeirra meir en íullboðlegir hverjum
háskóla sem væri. Án nokkurs smjað-
urs vil eg benda á aðal kennarana í
sögu, læknisfræði, guðfræði, lögum og
heimspeki: alt fyrirtaks menn. Og þó
eigum vér, að minsta kosti í sagna-
fræðum, eins marga og eins fróða
menn fyrir utan þessa nýju stoínun
Finn prófessor, Þorvald Thorodd-
sen, Melsteð, Jón prófast á Stafafelli,
Hannes Þorsteinsson og Jón Þor-
kelsson), og í heimspeki og fagurfræð-
um menn eins og dr. Valtý og —
last not least — dr. Guðm. Finnboga-
non. Mannvit, þekking, fróðleikur og
kunnátta.— þetta alt er á ánægjulega
háu stigi. Og þótt enginn sé náttúru-
fræðingurinn (— slæmur galli á há-
skóla »rfkis« vors) — þá eigum vér
þá jafnmarga eða efni í þá, eins og
í öðrum vísindagreinum.
Á skrifborði mínu liggur 4. hefti
Skírnis, þ. á. Það er með beztu heft-
um þess rits nú hin síðustu ár og
vel fallið til að sýna og sanna, þótt
skamt sé, það sem eg hér hefi sagt.
Fremst er forkunnar 'fróðleg grein
eftir Ágúsl Bjarnason prófessor um
skáldspekinginn Guyau (gíó). Ritgerð-
in er samin við alþýðu hæfi og hlýtur
að vclja eftirtekt allra sjálfstæðra
manna. Guyau er Pascal vorra tíma,
og veit lesarinn varla að hverju hann
á fremur að dást, frumleik spekingsins
eða flugi skáldsins, þar sem hann vand-
lætir fyrir siðgæði, listir og trú og
spáir um framtíðina. Þá kemur smá-
saga, er heitir Veiðiför, raunaleg mjög
og þó heldur tilkomulítil. Höfundurinn
er »Björn austræni«, — hvaða Björn,
veit eg ekki. En þá kemur ritgerð
sem sver á sig faðernið; »Trúin á
moldviðrið«, eftir Guðm. Finnbogason;
hún er kjörgripur, þótt stutt sé (G. F.
er fáum líkur að Iipurð og fyndni),
og lfkt má segja um aðra ritgerð hans
í þessu sama hefti: »Skynfærin og
samlífið«, þótt vísindalegri sé og krefji
meiri skilnings. l)m Völuspá er og
tilfærður kafli úr erindi eftir B. M.
Ólsen\ mun erfitt að finna Hklegri
niðurstöðu um tilorðning og efni (ein-
kum enda) þessarar stórfeldu forn-
kviðu. Loks vil eg sérstaklega geta
um aíhuganir Hannesar Þorsíeinsson-
ar um íslenzkar bókmentir á 12. og
13. öld. Fyrri kafli greinarinnar stend-
ur f 2. heftinu, um Styrmi hinn fróða.
Færir höf. fullnægjandi rök fyrir fað-
erni hans og frumætt, sannar að hann
hafi verið sonur Kára ábóta á þing-
eyrum, Runólfssonar prests Ketilssonar
og Gró, dóttur Gizurar biskups. Hann
sýnir og, aðætla má, áreiðanlega, að
Kristriisaga sé samin af honum eftir
ritum Ara fróða, og sömuleiðis sú Land-
náma, sem Haukur lögmaður nefnir
og samdi sína bók eftir, og enn fleiri
sögur hafi Styrmir aukið og fylt á
sama grundvelli. (þ. e. ritum Ara),
sérstaklega sögu Olafs helga. Hann
hefir og verið önnur hönd Karls á-
bóta, er þá var gamall, að rita sfðari
hluta Sverrissögu. Jafnframt hefir Hann-
es maklega leiðrétt og hafið álit Styrm-
is og eftirmæli. Styrmir var prestur,
ábóti og lögsögumaður, vinur og trún-
aðarmaður Snorra, og eflaust engu
minni maður. í þessu 4. hefti leiðir
H. Þ. einnig nálega óyggjandi rök
fyrir höfundi hinnar gullfögru Hungur-
vöku, Þorlákssögu eldri og Pálssögu. Hef-
ir sá maður verið K.etill ábóti Her-
mnndarson (af Gilsbakkakyni), er and-
aðist að Helgafelli 1220. Rökfærsla
höf. kann að virðast heldur veik í
fyrstu, en svo nákvæmlega eru líkind-
in rakin, að flestum skynsömum mönn-
um mun nægja til fullrar vissu. Og
sama gildir um rökleiðslu hans um
höfund Þorláks helga sögu hinnar
yngri. Sá hefir hlotið að vera Hallnr
ábóti Gizurarson f 1230 (bróðir Þor-
valdar í Hruna og Magnúss, er síðar
varð biskup). Þannig hefir höf. leitt
fram úr myrkri sögunnar þrjá ágæt-
ismenn, þrjá stórættaða höfðingja, er
samtímis uppi voru. Að þetta skarð er
nú fylt, vekur unað og gleði allra,
sem sögum unna, nóg eru skörðin
ófylt samt; en þó er hugsanlegt, að
Hkindi takist a. m. k. að finna um
fleiri nafnlausa höfunda þeirra merki-
legu tíma. Einkum má þar tveimur
treysta, þeim ættfróða Hannesi Þor-
steinssyni og hinum skarpskygna forn-
fræðingi, próf. Birni M. Olsen.
M. J.
%
Slysfarir.
Á laugardaginn var flutti Guðm. Jör-
undsson frá Hrísey, nú í Þorgeirsfirði,
Björn Lfndal málfylgi úr þorgirfirði til
Húsavíkur við annan mann, Gabríel að
nafni, sem var vinnumaður hans. Þeir
fóru samdægus aftur og ætluðu að ná
heim um kvöldið. En um kvöldið brast
á hrið, og hefir báturinn ekki fundist
enn.
Guðm. sál. var maður nær fertugur,
hinn ötulasti sjómaður og mesti heið-
ursmaður. Hann lætur eftir sig ekkju
og mörg börn ung. Hinn maðurinn
mun hafa verið einhleypur.
Sjónleikir.
„Ungmennafélag Akureyrar" hefir ákveðið
að leika „Skjaldvöru tröllkonu" eftir Pál
Jónsson skáld, nú fyrripartinn í vetur. Hefir
fél. fengið sér til hjálpar aðalleikara bæjarins
og er þegar byrjað að æfa leikinn og undir-
búa; er svo til ætlast, að leikið verði milli
jóla og nýárs og fyrrihluta janúarmánaðar.
„Skjaldvör tröllkona" hefir verið leikin
hér tvívegis áður, og hefir almenningi geð-
jast nijög vel að leiknum og hann verið á-
gætlega sóttur bæði skiftin.
Efni leikritsins er úr þjóðtrúnni, um
viðureign trölla og manna. Eru þar ýnisar
sýningar sem mönnum þykir mikið til
koma, t. d. er Skjaldvör tekur sauðamann
Hallgríms í Hlíð í dimmviðrishríð uppi á
fjöllum, og er hún ætlar að taka Hildi
bóndadóttur heima í Hlíð á jólanóttina^
og þær eigast orð við og syngja hvor á móti
annari, líkt og þegar nátttröllið kom á
gluggann hjá bóndadóttur í þjóðsögunni og
hún og tröllið kváðust á, eins og allir
kannast við.
"Fögur Þykir mér hönd þín,
Snör mín en snarpa, og dillidó."
»Aldrei hefir hún saur sópað,
Ári minn Kári, og korríró."
Kirkian.
Síðdegismessa á morgun.
itr Umslög -&jj
með firmanafnij
°g
reikninga
selur prentsmiðja
Odds Björnssonar.
120
»Hvers vegna getið þér aldrei tekið neitt í alvöru
sem eg segi? Þér ættuð þó að minsta kosti að gera ,
það í kvöld, seinasta kvöldið sem við sjáumst. —
Eða er eg ekki annað, að yðar áliti, en stelpuglyðra,
sem þér hafið aðeins gaman af að rugla við ein-
hverja vitleysu ofurlitla stund?«
»Nei, nei, kæra Lilja,« sagði Ólafur í ávo þýðum
og viðkvæmum róm, að Lilja fékk hjartslátt.
«Lilja! Þér hafið áður komið til mín eins og sól-
argeisli kaldan þokudag. Það var eins og návist yð-
ar lýsti herbergið. Vinátta yðar var óverðskulduð og-
kom óvænt. Þér hafið gert mig glaðan; er yður það
ekki nóg? Verið þér ekki svo ósanngjörn að krefjast
þess af mér að eg sé alvarlegur, þessa stuttu stund
sem eg nýt samveru yðar. — Öll fortíð mín liefir
verið alvara, og framtíðin verður það víst ekki síð-
ur. — Eg fer til Indlands til þess að rannsaka líf
gerlanna, sem þar ríkja sem hinn Voldugasti ein-
valdskonungur. Eg ætla að vera læknir við kóleru-
sjúkrahúsið í Kalkútta, og síðan ætla eg að rann-
saka mýrasýkina í Austur-Indlandi; lýsir það ekki
líka einskonar alvöru?
En þessi litla stund á að vera svalandi blær, of-
urlítill sólskinsblettur, sem getur aðskilið fortíð og
framtíð og látið mig gleyma beiskju þeirra.«
Hann tók undir handlegg hennar og leiddi hana,
og leit framan í hana: »Þér skiljið mig, Lilja! þessi
augnabliksgleði mín er þó að minsta kosti alvara.*
117
»Nei, þér megið ekki fara undir eins, kaera Lilja.
Eruð þér reið? Hélduð þér að eg hefði gleymt yð-
ur, af ' í að eg varð hugsi? Eg var einlægt að
hugsa ^..1 Ester, meðan eg sat svona. — Hugsanir
mfnar voru þungar og sárar, en eg fann einlægt að
þér voruð hjá mér, og sú tilfinning var Ijós, sem
lýsti í þunglyndismyrkrinu. Þorið þér að vera hér
ofurlitla stund? Eg hefi alt í einu fengið svo ákafa
og nær því barnslega löngun til að dvelja hjá yður
þetta síðasta kvöld sem eg verð hér í Danmörku.
Hafið þér tíma til þess?«
»Já.«
»Já, en vitið þér, að það er mjög ótilhlýðilegt og
versta siðferðisbrot í augum almennings, að þér sé-
uð eina stund ein hjá mér?« sagði Ólafur hlæjandi.
»Já, eg veit það, en eg hirði ekkert um hvað al-
menningur segir um það. Pabbi og mamma eru í
heimboði. Pau vita auðvitað ekki að eg hefi farið hing-
að, og þau hefðu vafalaust bannað mér það, ef eg
hefði sagt þeim að eg ætlaði; en þegar þau koma
heim, þá ætla eg að segja þeim það. Eg iðrast ekki
þess, sem eg hefi gert, og eg er reiðubúin að bera
ábyrgð gerða minna.«
»Pér eruð heiðarleg og hugdjörf stúlka og fyrir-
lítið hræsnina og uppgerðarsiðsemina, sem ungu
stúlkunum er kend, en hegningin, sem býður yðar,
er þér meðkennið brot yðar, hún verður hræðileg.
IVlóðir yðar tekur fræðin og les yfir yður þá kafla