Dagur - 17.12.1988, Blaðsíða 6

T - aUSAQ - 8861" I9dm9£9b .Tr
6 - DAGUR -17. desember 1988
75 ára ajmœli Raf-
veitu SUjlufjardar
í tilefni þess, að 75 ár eru liðin frá
stofnun Rafveitu Siglufjarðar, er
rétt að minnast þessara tímamóta
með stuttu ágripi af sögu fyrir-
tækisins.
Stærsta átak rafveitunnar á
þessu tímabili var að sjálfsögðu
bygging Skeiðsfossvirkjunnar og
má segja, að seint verði fullþakk-
að forustuhlutverk og framfara-
hugur þeirra manna, er að þess-
um málum unnu. Sérstaklega má
geta Guðmundar L. Hannesson-
ar, bæjarfógeta, sem þakka má
öðrum fremur að ráðist var í
þetta stórvirki á sínum tíma. Sem
dæmi um baráttuvilja hans má
nefna, að með Einherja, sem út
kom 26. okt. árið 1933, gaf hann
út sérprentað fylgiblað þessu
máli til stuðnings, þar sem hann
segir m.a. í niðurlagsorðum:
„Nútíðin er fær um að hefja verk-
ið strax og láta það svara kostn-
aði, bænum og bæjarbúum til
ómetanlegs gagns og gengis."
Það kom svo að sjálfsögðu í
annarra hlut að framkvæma
verkið, og áreiðanlega er á engan
hallað þótt þeirra Óla Hertervig
bæjarstjóra 1942-1946 og Áka
Jakobssonar þingmanns Siglfirð-
inga á þessum árum, sé getið í
þessu sambandi, þótt að sjálf-
sögðu margir aðrir hafi lagt hönd
á plóginn.
Rafveita Siglufjarðar var stofn-
sett og vígð þann 18. desember
1913, fjórða elsta rafveita á land-
inu, sem veitir raforku til
almenningsnota.
Ekkert skal fullyrt um það
hvað sérstaklega hafi hrundið af
stað raflýsingarframkvæmdum á
Siglufirði, en þó er ekki fráleitt
að geta sér þess til að miklu hafi
ráðið almennur framfarahugur
forustumanna hreppsins og þá
sérstaklega oddvitans sr. Bjarna
Þorsteinssonar, svo og fréttir af
þeim stöðuin, sem komið höfðu
upp hjá sér raflýsingu, eða höfðu
ákveðið að ráðast í slíka
framkvæmd. Stöðin, sem var
reist við Hvanneyrará í Siglufirði
og aðeins var um 40 hestöfl var
fljótlega of lítil þrátt fyrir stækk-
un með dieselstöð nokkrum
árum síðar. Á þessum árum varð
geysileg uppbygging í Siglufirði í
sambandi við síldariðnaðinn m.a.
var fyrsta tunnuverksmiðjan
byggð á íslandi af norskum
manni að nafni Hans Söbstað
árið 1917. Ekki var mögulegt að
láta hann hafa rafmagn til tunnu-
verksmiðjunnar nema með viss-
um skilyrðum og takmörkum,
þannig að iðnaöur hefur átt erfitt
uppdráttar í Siglufirði á þessum
árum.
Bygging Skeiðsfossvirkjunar
átti sér langan aðdraganda: Árið
1920 hafði Frímann Arngrímsson
komið auga á þennan stað sem
tilvalinn orkugjafa fyrir Siglu-
fjörð.
Skilningur ráðamanna bæjar-
ins vaknaði á nauðsyn meiri
raforka til fleiri nota en ljósa, og
árið 1921 beitti bæjarstjórn sér
fyrir kaupum á jörðinni Skeið í
Fljótum, og þar með hálfum
vatnsréttindunum við Skeiðsfoss
fyrir kr. 20.000. Þetta þótti þá
svo mikið geypiverð og olli mikl-
um deilum í bænum, að ekki
þótti fært að kaupa hinn helming
vatnsréttinda eða leggja út í frek-
ari undirbúning. Árið 1929 skil-
uðu verkfræðingarnir Steingrím-
ur Jónsson og Magnús Konráðs-
son áætlun um virkjun Skeiðs-
foss.
Ekki varð þó af virkjun í þetta
sinn og mun hvort tveggja hafa
ráðið að virkjunin hafi þótt
bæjarfélaginu fjárhagslega
ofviða, og ekki þótt vera markað-
ur fyrir svo mikla raforku í náinni
framtíð. Þessi áætlun varð þó til
þess, að keypt voru öll vatnsrétt-
indi við Skeiðsfoss ásamt jörðinni
Tungu, sem átti miklar engjar,
sem kaffærast mundu við virkj-
un. Ennfremur fékk Siglufjarðar-
kaupstaður fáum árum síðar
lagaheimild til virkjunar Skeiðs-
foss, eða 4. apríl 1935.
Árið 1935 var orkuvinnslugeta
þáverandi stöðvar í Siglufirði að
þrotum komin. Ekki þótti fært að
leggja út í virkjun Skeiðsfoss og
meira að segja kostnaður við
uppsetningu dieselstöðvar var
talinn bæjarfélaginu ofviða. Virt-
ist hvergi lán að fá til slíkra fram-
kvæmda.
Var þá farið út á þá braut að
dönsku félagi, sem hét Skeiðsfoss
hf. og að stóðu hlutafélögin
Titan, N.K.T. og L.K. í Kaup-
mannahöfn var veitt einkaleyfi til
sölu rafmagns í Siglufirði til 20
ára með þeim skilyrðum, að fé-
lagið í fyrsta lagi reisti allstóra
dieselstöð strax, en virkjaði síðan
Skeiðsfoss. Vatnsmáladeild vega-
málastofnunar og Rafmagnseftir-
lit ríkisins gerðu síðan áætlun,
sem dagsett er í maí 1938 um
virkjun Skeiðsfoss. Sú áætlun
gerir ráð fyrir lágri stíflu, 32 m
fallhæð, atlvélum 2x1200 hö.
Kostnaður með háspennulínu til
Siglufjarðar ásamt háspennu-
dreifikerfi í Siglufirði var áætlað-
ur um kr. 1.370.000. Ekki þótti
Skeiðsfossi hf. mögulegt að
leggja út í virkjun á þessum
grundvelli. Þegar svo samband
rofnaði við Danmörku 1940 og
greinilegt var, að félagið gæti
ekki lagt út í virkjun í náinni
framtíð, var samningum sagt upp
og Siglufjarðarkaupstaður tók
aftur við rafveitunni árið 1940.
Nú voru gömlu áætlanirnar yfir-
farnar og þeim breytt. Út úr því
kom árið 1942 ný áætlun, sem
gerir ráð fyrir hárri stíflu og
virkjun 2x2350 hö. með 43 m
fallhæð.
Kostnaður var áætlaður kr.
5.700.000. Bæjarstjórn Siglu-
fjarðar var nú einhuga um aö
leggja út í þessa virkjun, enda
var þá talið auðvelt að fá lán með
hagstæðum kjörum.
Á bæjarstjórnarfundi 30. maí
1942 var samþykkt:
a. Að sækja um leyfi ríkissj. til
að bjóða út 6 millj. króna lán
með 4% vöxtum.
b. Að sækja um ríkisábyrgð.
c. Að ganga að framkomnu til-
boði í vélasamstæðu frá
Bandaríkjunum og leita' 'til
fyrirtækisins Höjgárd-Schulz
um verklegar framkvæmdir.
Það tafði mjög byrjunarfram-
kvæmdir, að ríkisábyrgð fyrir
láni fékkst ekki fyrr en eftir all-
langan tíma og mikið þóf, eða 2.
apríl 1943. Heimsstyrjöldin síð-
ari tafði og mjög fyrir fram-
kvæmdum og jók á kostnað.
Sumarið 1941 fór aðallega í vega-
lagningu, á árinu 1942 voru
byggðir íbúðarskálar fyrir verka-
menn, veturinn fór í sprengingar
fyrir vatnsleiðsluskurði fyrir ána.
Sumarið 1943 fór í byggingu
undirstöðu stíflu og stöðvarhúss,
svo og frárennslisgöng. Sumarið
1944 var aðalbyggingartíminn og
var mannvirkjagerð langt komin
um haustið. Vélar voru settar
upp um veturinn og stöðin tekin í
notkun vorið 1945, þ.e. 29. apríl
1945 kl. 19.05. Framkvæmdum
var þó ekki nærri lokið, átti eftir
að hækka stífluna um 6 metra og
ganga endanlega frá öllum mann-
virkjum. Þá var og heldur ekki
komin nema önnur vélasamstæð-
an af tveimur og var sú seinni
ekki sett upp fyrr en árið 1953.
Þess er rétt áð geta að kostnað-
ur við byggingu stöðvarinnar fór
langt fram úr öllum áætlunum
enda byggingartíminn í lok
stríðsáranna, þegar verðhækkan-
ir hafa verið livað mestar á ís-
landi. Kom þetta að sjálfsögðu
niður á frágangi, bæði á mann-
virkjum svö og umhverfi öllu.
Einnig hafa komið í Ijós
steypuskemmdir á stíflunni þann-
ig að þurft hefur að verja stórfé
til viðgerðar á henni á undan-
förnum árum. Orkuveitusvæði
Skeiðsfossvirkjunar er Siglu-
fjarðarkaupstaður, ásamt Ólafs-
firði og Fljótum inn að Sléttuhlíð
í Skagafirði.
Framleiðslugeta virkjunarinn-
ar er að sjálfsögðu háð úrkomu
og vatnsrennsli. Mesta fram-
Mesta framleiðsluár Skeiðsfossvirkjunar var síldarárið 1962 cn þá var fram-
leiðslan 11 Gw stundir. Mynd: -bjb
leiðsluár virkjunarinnar var síld-
arárið 1962, voru þá framleiddar
11 Gwst í virkjuninni. Þá leit
þannig út að raforkuskortur væri
framundan á svæðinu og fól
bæjarstjórn Siglufjarðar rafveit-
unni að afla vatnsréttinda og láta
kanna virkjun neðar í Fljótaá.
Árið 1963 skilaði Verkfræði-
stofa Sig. Thoroddsen áliti um
4.000 kw virkjun í Fljótaá sem
áætluð mundi kosta 66 milljónir
kr. Ekki heimsótl.i síldin Siglu-
fjörð það ár eins og árið á undan
og æ síðan í minna mæli þar til
hún kvaddi alveg árið 1969 fyrsta
árið í 89 ár eða síðan 1880 að
fyrst var flutt út síld frá Siglu-
firði. Fyrstu árin voru það Norð-
menn, sem stóðu fyrir þessum
iðnaði, en síðar tóku íslendingar
að sjálfsögðu meiri og meiri þátt í
honum, bæði einstaklingar og
það opinbera. Má með sanni
segja að með byggingu S.R. ’46
sé lagður fyrsti vísir að stóriðju á
íslandi þótt umdeilt sé nú hvern
veg hráefnið var unnið. Viðvar-
andi orkuskortur livarf í einni
svipan, þótt æskilegra hefði
verið, að síldin væri ennþá uppi-
staðan í atvinnulífi staðarins og
virkjunin hefði verið stækkuð.
Hins vegar hefði verið hægt að
nýta orkuvinnslugetu stöðvarinn-
ar betur á þessum árum, ef orku-
veitusvæðin hefðu verið sam-
tengd í Skagafirði.
Rafveitan hefur reynt að vera
viðbúin hlutverki sínu, sem hún
var stofnuð til að sinna, að sjá
neytendum fyrir nægri raforku til
heimilisnota og iðnaðar, ásamt
töluverðri raforkusölu til upphit-
unar. Þrátt fyrir mikinn tekju-
missi hjá fyrirtækinu, er síldin
kvaddi, hefur rafveitan haft bol-
magn til að byggja 1500 kw vara-
stöð í bænum, þannig að nokkurt
varaafl er til staðar, ef bilanir
verða í orkuverinu við Skeiðsfoss
eða á háspennulínunni þaðan,
sem liggur um Siglufjarðarskarð í
630 m hæð á stálmöstrum og hef-
ur aldrei bilað alvarlega í 43 ár.
Á árunum 1960-1965 beitti
Tryggvi Sigurbjarnarson þáver-
andi rafveitustjóri sér fyrir því að
Rafveita Siglufjarðar keypti
nauðsynleg vatnsréttindi til að
virkja neðar í Fljótaá, en talið
var að virkja mætti um 50 m fall í
ánni. Vatnsuppistaðan. sem
fékkst inni í Stíflu við Skeiðsfoss-
virkjun, er 30 millj. rúmm sem
gefur möguleika á að tvínota
vatnið.
Mikil umræða vai um orkumál
á Norðurlandi árin 1969-’74,
olíuverðhækkanir og raforku-
vinnsla með dieselvélum orsök-
uðu hátt raforkuverð til notenda.
Rafveita Siglufjarðar var að
framleiða umtalsverða orku með
dieselvélum, þrátt fyrir að
Skeiðsfossvirkjun var ekki full-
nýtt sökum þess að síldveiði var
hætt og síldarbræðsla þar af leið-
andi aflögð yfir sumarmánuðina
en loðnubræðsla hafin haust og
vetur.
Árið 1968 fékk rafveitunefnd
Sigurð Thoroddsen til að endur-
skoða fyrri áætlun um virkjun í
Fljótaá frá 1963, sem gerði ráð
fyrir 4 MW afli og framleiðslu-
getu 14 Gwst.
Endurskoðuð áætlun gerði ráð
fyrir steyptri stíflu á móts við
Þverá og uppistöðulón allt að
útrennsli Skeiðsfossvirkjunar,
þessi stöð var 2 MW og hafði
framleiðslugetu um 12 Gwst.
Árið 1969 var Skeiðsá veitt í
uppistöðulón virkjunarinnar og
við það stækkaði vatnasvið virkj-
unarinnar um 10%. Miklar um-
ræður voru á þessum tíma um
réttmæti á gerð virkjana í berg-
vatnsám landsins og sýndist sitt
hverjum, en mikilvægt er að
finna þann meðalveg í mann-
virkjagerð, að íslendingar megi
bera gæfu til að nýta þau verð-
mæti, sem falin eru í vötnum
landsins, án þess að spilla landi
um of.
Á þessum tíma fékk Sverrir
Sveinsson rafveitustjóri þá Ás-
geir Sæmundsson tæknifr. og
Ríkarð Steinbergsson verkfr. til
að gera frumáætlun um virkjun
við Þverá. Skiluðu þeir greinar-
gerð um virkjunina í desember
1971. Gunnar Ámundason verk-
fr. vann skýrslu fyrir rafveituna
sem hann kallaði „Aðgerðar-
rannsóknir á samrekstri virkjana
á Norðurlandi vestra" sem
byggði á rennslisgögnum, álagi
og orkuspá.
Ekki varð af framkvæmdum í
bili, en olíuverðhækkanir árið
1973 komu skrið á málin. Raf-
veitunefnd samþykti á fundi 4.
febrúar 1974, að óska heimilar
iðnaðarráðherra til að byggja
viðbótarvirkjun í Fljótaá á móts
við Stóru-Þverá, á grundvelli
greinargerðar frá 1971 eftir Ás-
geir Sæmundsson og Ríkarð
Steinbergsson. Bæjarstjórn
Siglufjarðar staðfesti síðan þessa
samþykkt samhljóða þann 18.
febrúar 1974. Magnús Kjartans-
son iönaðarráðherra veitti heim-
ild fyrir virkjuninni, en hún var
minni en svo að um hana þyrfti
sérstaka lagaheimild.
Framkvæmdir hófust um
sumarið, með byggingu stöðvar-
húss og byggingu aðstöðu fyrir
verktaka. Áffalli Skeiðsfossvirkj-
unar og yfirfalli er lokað með