Morgunblaðið - 21.11.2001, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 2001 B 7
BÆKUR
FÓLKIÐ í blokk-
inni er eftir Ólaf
Hauk Sím-
onarson.
Í kynningu segir
m.a.: „Vigga er 11
ára og býr ásamt
fjölskyldu sinni á
níundu hæð í
blokk í Hólunum.
Vigga hefur frá frá ýmsu að segja.
enda er lífið í blokkinni hreint ótrúlega
fjölbreytilegt. Þar býr margt skondið
og skemmtilegt fólk, til aðmynda
Robbi húsvörður sem trompast ef
hann sér hund, Malla norn sem getur
galdrað graftarbólur á nefið á leið-
inlegum strákum, Loftur Loftsson
sem á hundinn Loft, tvíburarnir Ari og
Bjarni sem enginn þekkir í sundur,
þunglyndi leikarinn og síðast en ekki
síst hann Óli, bróðir Viggu, sem á tal-
andi páfagauk.“
Útgefandi er Mál og mynd. Bókin er
132 bls., prentuð í Litróf. Guðjón Ingi
Hauksson myndskreytti bókina. Verð:
3.990 kr.
Börn
MEÐ öðrum orð-
um er ljóðabók
eftir Inga Steinar
Gunnlaugsson
Þetta er þriðja
ljóðabók höf-
undar. Fyrri bæk-
urnar heita Sól-
skin (1996) og
Mér líður vel –
Þakka þér fyrir (1999).
Í kynningu segir m.a.: „Bókin stað-
festir að þar fer höfundur sem hefur
ekki aðeins einstakt vald á íslensku
máli, heldur einnig þá innri sýn og
djúphygli sem þarf til að skáldskapur
verði meira en orðin tóm.“
Útgefandi er Hörpuútgáfan á Akra-
nesi. Bókin er 61 bls., prentuð í
Prentver Akraness hf. Höfundur hann-
ar kápu. Verð 1.780 kr.
Ljóð
LÍSA og galdra-
karlinn í Þar-
næstugötu er
eftir Guðmund
Ólafsson.
Í kynningu
segir m.a.: „Þar
segir frá stelp-
unni Lísu sem
ákveður einn
dag að strjúka að heiman og lendir
upp frá því í ótrúlegum ævintýrum.
Hún uppgötvar nefnilega Þarnæstu-
götu og kynnist furðulegum íbúum
hennar sem eru hver öðrum fjörugri
og skemmtilegri – nema auðvitað
galdrakarlinn skelfilegi sem býr þar
líka og hefur illt í hyggju. En Lísa og
félagar hennar hafa hreint ekki
hugsað sér að láta galdrakarlinn og
bandamenn hans komast upp með
neitt múður.“
Guðmundur Ólafsson hefur skrif-
að fjölmargar barnabækur og tvisv-
ar unnið til Íslensku barnabóka-
verðlaunanna.
Útgefandi er Vaka-Helgafell. Bók-
in er 154 bls., prentuð í Odda hf.
Halldór Baldursson teiknaði kápu
og myndir. Verð: 2.280 kr.
ÁSTIN og vin-
áttan. Þar eru
nokkur vel valin
orð, viturleg, fögur
og hnyttin um ást-
ina og vináttuna.
Hér eru fleyg orð
vísra manna, gull-
korn og önnur
spakmæli, sem
notið hafa vinsælda og eiga mörg
langa lífdaga að baki.
Lífið og hamingjan hefur að geyma
fleyg orð og minnisverðar tilvitnanir;
nokkur vel valin orð um lífið og ham-
ingjuna.
Páll Bjarnason cand.mag. valdi efn-
ið.
Bækurnar eru 59 og 60 bls. Hörpu-
útgáfan 2001. litprentaðar í Odda hf.
Verð hvorrar bókar fyrir sig er 1.180
kr.
Spakmæli
ÁSTIN í ýmsum myndum hefur
löngum verið Vigdísi Grímsdóttur
hugleikið yrkisefni. Sögupersónur
hennar elska af ástríðu og án skil-
yrða en þær þekkja líka skuggahlið-
ar ástarinnar; fórnir og tortímandi
sálarkvalir. Í nýjustu skáldsögu Vig-
dísar, Frá ljósi til ljóss, segir frá
Rósu, barni kærleikans og ástarinn-
ar (sbr. bls. 10) og föður hennar,
Lenna sem elskar mjúk og loðin dýr.
Saman takast þau á við líf án
Magdalenu. Á yfirborðinu fjallar
sagan um farsælt samband feðgin-
anna, uppvöxt og þroska Rósu í sorg
og gleði, þráhyggjukennda leit
Lenna að ástinni og traust tengsl
þeirra við vinafólk sem taka óvænta
stefnu.
Í sögunni er sjónum beint að
brennandi spurningum um ástina,
sektina, lygina og mátt orðanna út
yfir gröf og dauða. Rósa er tilfinn-
ingalega bækluð því hún verður að
lifa með því að móðir hennar hafi
fórnað lífi sínu fyrir hana. Í sorginni
verður hún að vera sterk og gera
gott úr öllu: „Þegar ég rifja upp það
sem liðið er þá er eðlilegt að ég gráti
stundum. En ég græt ekki af sökn-
uði. Ég græt vegna þess að ég er svo
rík að minningum. Sem þýðir að ég
græt af gleði“ (87). En móðurmiss-
irinn hvílir á henni eins og farg.
Uppvöxtur Rósu og samskipti henn-
ar við annað fólk einkennast af þrúg-
andi sorg, sektarkennd og endalausu
umburðarlyndi hennar. Oft þarf hún
að þegja, skilja, fyrir-
gefa og réttlæta gerðir
hinna fullorðnu fyrir
sjálfri sér og öðrum.
Hún lætur margt ósagt
því hún vill ekki eyði-
leggja neitt (sbr. 93).
Hún upphefur föður
sinn og afneitar nei-
kvæðum hugsunum um
hann en Lenni yfirgaf
hana til að standa við
grimmdarlegt loforð
sem hann gaf Magda-
lenu á dánarbeði. Í ást-
arsambandi Rósu við
unglingspiltinn Bláan
kemur tilfinningaleg
flatneskja hennar eða vanþroski
fram; einhver undarleg fjarlægð er
milli þeirra þrátt fyrir djúpan sam-
runa og „ljúfa svífandi músík í lík-
amanum“ (111).
Sagan virðist einföld og auðlæsi-
leg við fyrstu sýn, textinn ljúfur og
sakleysislegur eins og Rósa sjálf, en
undiraldan er þung. Dauði Magda-
lenu er fleiri persónum en Rósu
þung byrði og engin þeirra virðist
hafa unnið almennilega úr sorginni.
Magdalena er hafin upp á stall; hún
er gyðja ástar og fórna; og aðrar
persónur standa í skugga hennar
allt sitt líf. Fáránlega leit Lenna að
Rósu Cordovu má túlka sem ýkt
sorgarviðbrögð eða örvæntingar-
fulla tilraun til að losna undan oki
Magdalenu. Fórn hans er ekki síður
þung á metunum; að fara frá dóttur
sinni og hafa nánast ekkert samband
við hana í tíu ár; þegja yfir mikil-
vægu leyndarmáli og bíða þolinmóð-
ur eftir stund sannleikans. Þessu
hafði hann lofað og hélt að hann væri
að gera hið rétta. Lok sögunnar
koma á óvart þótt vís-
bendingunum um þau
sé hlaðið upp í sögunni
– eftir á að hyggja.
Sagan er hlaðin fyr-
irboðum og táknum.
Spil, táknlestur og
taflmenn eru áhrifa-
valdar í lífi Rósu, hún
leitar t.d. á náðir tar-
otspilanna þegar þarf
að taka mikilvægar
ákvarðanir og mynd á
póstkorti kveikir sögu
sem verður í huga
hennar að afsökun
fyrir afskiptaleysi
Lenna. Þótt Rósa sé
umvafin ást og hlýju fósturforeldr-
anna, vinkonunnar og kærastans
stendur hún ein uppi. Hún flýr veru-
leikann, lifir í sínum eigin skáletraða
hugarheimi og gefur fólki t.d. önnur
nöfn – eins og til að kasta eign sinni
á það; komast nær því eða kannski
fjær? Fleiri persónur úr bókum Vig-
dísar hafa átt í erfiðleikum með
mannleg samskipti, t.d. Ísbjörg,
Fríða á Grandaveginum og Linda í
Þögninni; þær eru allar einangraðar
en hafa tengsl við aðra heima. Rósa
gengur í lið með þeim og í einstæð-
ingsskap sínum eru þær sterkar og
sjálfstæðar en líf þeirra er byggt á
sandi.
Mörgum sögum fer fram bæði úr
fortíð og nútíð og allar eru þær sagð-
ar frá sjónarhóli Rósu. Bráð-
skemmtileg er frásögnin af óendan-
legri þrautseigju Lenna í Santa Fe
og kynnum hans af Lárusi og skilta-
gerðarfólkinu. Harmsaga Rósu
Cordovu og dóttur hennar, gæði
Celinu, val Helenu og ævi Friedu
Kahloo; allt eru þetta þræðir sem
fléttast listilega saman. Sagan snýst
mjög um konur og kvenlega reynslu;
móðirin, meyjan og hóran eiga sína
fulltrúa; og brugðið er upp snöggri
en fallegri mynd af t.d. afmeyjun og
sjálfsfróun. Konur heita táknrænum
nöfnum biblíukvenna og blóma: t.d.
Eva, Magdalena og Rósa, María
eldri og María yngri, Rósa Cordova
og Flora. Kvenmynd eilífðarinnar er
þó langt í frá þungamiðja sögunnar.
Sjónarhornið er bæði flókið og
óvenjulegt. Í gegnum hugarheim
Rósu þar sem allt er heilt og kær-
leiksríkt skynjar lesandinn lygi, af-
neitun og sársauka. „Rósa var auð-
vitað alls ekki að hugsa um þetta en
einhverra hluta vegna fann hún allt í
einu hvernig allt varð litríkt í höfð-
inu á henni. Ekki að þar spryttu
blóm, en eitthvað var það sem
spratt. Eitthvað sem hreyfðist eins-
og í vindi, kom á óvart, gladdi hana
en gerði hana líka dapra. Samt gat
hún ekki talað um það enda var hún
að horfa á hendur Lenna. Á meðan
hann talaði horfði hún á hendur hans
og ímyndaði sér að það væru þær
sem smíðuðu henni þennan sannleik
sem hún heyrði, smíðuðu henni þessi
orð sem munnur hans sagði“ (27).
Hvenær hugarheimur Rósu hrynur
er áleitin spurning, ekki síst í ljósi
afhjúpunarinnar í sögulok. Er hægt
að lifa með þeim hræðilega sann-
leika sem henni opinberast? Er ljós
sannleikans ljós lífsins? Frá ljósi til
ljóss er töfrandi saga, í senn
heillandi og andstyggileg. Yfirborð
orðanna og hyldýpi merkingarinnar
takast á og togstreitan vekur áleitn-
ar efasemdir um hugtök eins og ást-
ina, dauðann og sannleikann.
BÆKUR
Skáldsaga
Vigdís Grímsdóttir. Iðunn. 2001. 196 bls.
FRÁ LJÓSI TIL LJÓSS
Ástin, dauðinn og sannleikurinn
Steinunn Inga Óttarsdóttir
Vigdís Grímsdóttir
„MÍN mesta gæfa í lífinu er að vera
hæfileikalaus. Ég hef aldrei skarað
fram úr í nokkru sem álitið er eft-
irsóknarvert að státa af, hvort sem lit-
ið er til líkamlegs atgervis eða and-
legrar reisnar. En þegar horft er á
það sem almennt er talið til lasta þá
rís ég upp úr meðalmennskunni: er
lygnari, feitari, gráðugri og svikulli en
nokkurt þessara aumu meðalmenna
sem fæðast með afsökunarviprur á
smettinu og lifa síðan og drepast án
þess að sigra nokkru sinni annað en
sig sjálf með þrotlausri sjálfsögun og
afneitun sem aldrei hefur gert nein-
um manni gott.“
Þannig hefst formálinn að hinni
makalausu bók sigurvegarans Dag-
bjarts Þórarinssonar, sem er kallaður
Daddi. Hann hefur ákveðið að skrifa
bók um sína vel lukkuðu persónu
„fyrir peninga og virðingu… þetta
tvennt sem veitir manni hina einu og
sönnu lífsfyllingu“.
Daddi býr í stóru húsi og keyrir um
á flottustu gerð af jeppa, er í vel laun-
aðri stöðu þar sem undirmenn vinna
vinnuna hans og hann tekur heiður-
inn. Daddi „á“ konu sem er svipað
stöðutákn og jeppinn, hann er hald-
inn megnustu kvenfyrirlitningu, út-
blásinn af kynþáttafordómum og er
ekki að ýkja þegar hann segist vera
gráðugur og svikull. Daddi er full-
komlega ófyrirleitinn – og hæst-
ánægður með það. Ákveður að skrifa
bók til að kenna öðrum að verða eins
og skiptir henni niður í kafla sem bera
heiti eins og „Heiðarleiki og vinnu-
semi eru kjörorð meðalmennskunn-
ar“, „Ef konur gætu þagað yfir leynd-
armálum væri heimurinn öðruvísi“,
„Ekkert er jafn erfitt og að vinna
ekkert í vinnunni“. Daddi er sjálfur
sögumaður og talar í 1. persónu en
ekki þeirri fyrstu persónu sem al-
gengt er í bókmennt-
um, það er að segja
annaðhvort þeirri sem
er alsjáandi eða hefur
að hluta til yfirsýn yfir
sögusvið sitt – heldur
er aðferð hans sú hin
sama og sést í sjálfs-
hjálparbókum nú-
tímans, þar sem menn
tala um sjálfa sig af
mikilli lotningu og
sjálfsupphafningu en
af litlu umburðarlyndi
um hina „sem eru ekki
eins langt komnir“ í að
láta sér batna af þeim
leiða kvilla að vera
mennskir.
Það er óhætt að segja að Sigurveg-
arinn sé ein allsherjar paródía; háðs-
ádeila á gildismat samtímans, uppa-
karlmennskuna, sýndar-ríkidæmið –
og allt í batabókastíl. Persóna Dadda
er fullkomlega „heilsteypt“, það er
hvergi brestur í ófyrirleitninni og
honum er ekkert heilagt. Hann fyr-
irlítur fólk sem keyrir um á fólksbíl-
um, enn meira þá sem ferðast með
strætisvögnum og hefur megnustu
skömm á félagslega kerfinu og öllu
sem heitir samhjálp.
Hver dagur hefst á því að Daddi fer
yfir minningargreinar í Morgun-
blaðinu til að athuga hvort eitthvert
mikilmenni verði jarðað þann daginn
og ef svo er, í hvaða karlafélagi hann
hefur verið; Kiwanis eða Frímúrur-
um, og svo mætir Daddi að sjálfsögðu
í jarðarförina, með tilheyrandi merki
og helgisorgarsvip. Hann er tækifær-
issinni inn í merg og bein, smjaðrandi
og flaðrandi upp um bláókunnugt fólk
sjálfum sér til framdráttar, ropandi
og rekandi við framan í þá sem standa
honum næst.
Af framansögðu mætti draga þá
ályktun að hér væri á ferð leiðindabók
um leiðindamann – en svo er aldeilis
ekki. Sigurvegarinn er skörp ádeila á
þann hroka og skeytingarleysi sem er
að verða áberandi í heimi þar sem
fyrst og fremst er hugsað um að
græða og berast á, sama
hverjar afleiðingarnar
verða.
Daddi er holdgerving-
ur „uppans“ sem er að
springa úr einhvers kon-
ar „ég-isma“, þar sem
lífsþorstinn hefur snúist
upp í græðgi í allt sem er
ekki líf, til dæmis ímynd-
að vald og dauða hluti; að
sýnast er miklu betra en
að vera. Dadda er skít-
sama um allt og alla
nema sjálfan sig og hefur
safnað í kringum sig
fólki sem hjálpar honum
til að komast upp með
það. Fóki sem hann hefur barið til
hlýðni við sig, fólki sem er sammála
hans forgengilegu lífssýn, fólki sem
vill fá að njóta molanna af þeim „lífs-
gæðum“ sem Daddi stendur fyrir.
Sigurvegarinn er hörkuvel skrifuð
bók og meinfyndin þar sem ótrúlega
skýru ljósi er varpað á samtíma okk-
ar; samtíma þar sem þú annaðhvort
græðir rosalega eða ert aumingi. En
það nægir ekki að græða bara rosa-
lega, þú þarft að sýna það með því að
versla og dýrka þína hjáguði, jepp-
ann, einbýlishúsið, heita pottinn og
svo framvegis. Svo er nauðsynlegt að
hafa í kringum sig hirð sem hefur
ekkert af þessu, hirð af „mini-tæki-
færissinnum“, sem heldur að leiðin til
sigurs liggi í gegnum þig og því tilbú-
in til að liggja fyrir þér flöt. Því auð-
vitað kemst enginn upp með að vera
Daddi, nema vegna þess að nóg er af
fólki sem leyfir honum að komast upp
með það.
Ég um mig frá mér til mín
BÆKUR
Skáldsaga
Höfundur: Magnús Guðmundsson. Útgef-
andi: Forlagið.
SIGURVEGARINN
Magnús Guðmundsson
Súsanna Svavarsdóttir