Morgunblaðið - 15.04.2004, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. APRÍL 2004 C 7







































































NVIÐSKIPTI/HLUTABRÉFAMARKAÐUR eða almenni fjárfestir, eins og ungi maðurinn, virð-
ist einfaldlega hafa misst áhuga á hlutabréfum. Um
þau eru ekki lengur rætt á kaffistofum og þau fá
ekki jafnmikið pláss í fréttum.
Stærri fjárfestar hafa meira fjárhagslegt bol-
magn og geta þar með komið inn á markaði og
dregið sig í hlé eftir því sem hentar. Hinn almenni
fjárfestir, sem hefur úr takmörkuðum fjármunum
að spila, er bundnari af þeim kostum sem hann hef-
ur þegar valið.
Leikmenn á markaði, almennir fjárfestar eða
hvaða nöfnum sem þeir eru kallaðir, eru margir
brenndir af afleiðingum aldamótabólunnar. Þegar
höfundur innti unga manninn eftir því hvort hann
gæti hugsað sér að fjárfesta í hlutabréfum aftur var
svarið skýrt og skorinort: „Nei.“
Íslendingar voru fljótir að tileinka sér hluta-
bréfakaup sem fjárfestingu. Jafnsnögg var þjóðin
svo að draga sig í hlé þegar fór að halla undan fæti á
mörkuðum við upphaf 21. aldarinnar. Stemmning-
unni á íslenskum hlutabréfamarkaði þegar alda-
mótabólan var í algleymingi er líklega best lýst með
orðum unga mannsins: „Það var bara allt að
hækka.“ Ástæður hins mikla hlutabréfaáhuga hér-
lendis við lok 20.aldarinnar verða líklega seint
skýrðar nákvæmlega. En hver vill ekki taka þátt í
leik þar sem allir virðast vinna?
ekki byggð á flóknum útreikningum eða traustum
gögnum, heldur miklu frekar á óraunhæfum vænt-
ingum hans sjálfs.
Það voru einmitt væntingarnar um takmarka-
laust tekjustreymi framtíðarinnar sem knúðu fólk
áfram í hlutabréfakaupum í kringum aldamótin.
Kaupin voru byggð á væntingum frekar en vitn-
eskju. Í fæstum tilvikum höfðu netfyrirtækin náð
inn nokkrum tekjum þegar sem mest var fjárfest í
þeim. Tekjurnar áttu að koma seinna.
Dýr hlutabréfalexía
Ungi maðurinn sem eignaðist bréf í Íslenska hug-
búnaðarsjóðnum árið 2000 segist hafa setið uppi
með tapið af bréfunum allt þar til árið 2003.
„Maður situr uppi með þennan mínus og borgar
vexti af honum á meðan. Ég fór í sumar [2003] og
tók skuldabréf fyrir þessu. Þannig að núna borga
ég 16 þúsund kall á mánuði í fimm ár. Maður verður
bara að spara aukalega sem því nemur. Með vöxt-
um er heildartapið hjá mér um 1,3 milljónir króna.
Þetta var dýr hlutabréfalexía.“
Frásögn þessa unga manns er tiltölulega dæmi-
gerð fyrir hinn almenna fjárfesti sem tók þátt í
hlutabréfaæðinu á síðustu árum 20. aldarinnar, en
fjárhæðirnar eru kannski ekki háar í allra augum.
Þótt Úrvalsvísitalan sé nú, snemma árs 2004, hærri
en hún var í aldamótabólunni þá er mynstrið á
markaðnum annað. Hinn svokallaði millifjárfestir
um að það væri nóg að tvö eða þrjú þessara hugbún-
aðarfyrirækja myndu meika það, þá myndi sjóð-
urinn taka við sér.“
Óstjórnleg trú á að bréfin myndu hækka
Frásögn unga mannsins er um margt lík þeirri sem
birtist í bók stærðfræðingsins Johns Allens Paulos
árið 2003. Í bókinni, A Mathematician Plays the
Stock Market, lýsir Paulos reynslu sinni af hluta-
bréfakaupum. Paulos keypti hlut í fjarskiptafyrir-
tækinu WorldCom um svipað leyti og ungi mað-
urinn keypti sín bréf í Íslenska hugbúnaðar-
sjóðnum. Nokkrum mánuðum eftir kaupin höfðu
hlutabréf í WorldCom lækkað verulega. Paulos
segist þó ekki hafa ákveðið að selja heldur viljað
kaupa meira. Hann lýsir í bókinni óstjórnlegri trú
sinni á því að bréfin myndu á endanum hækka. Seg-
ist hafa látið allar viðvaranir sem vind um eyru
þjóta.
„Síðla sumars 2000 hafði WorldCom lækkað um
30 dollara á hlut, og það hvatti mig til að kaupa
meira. [...] Ég þjáðist af „staðfestingarbjögun“ og
leitaði að góðum fréttum, sjónarhornum og grein-
ingum um hlutabréfin en forðaðist öll svartsýn
skrif. [...] Á meðan hlutabréfaverðið féll, hélt ég
áfram að sjá einungis tækifæri til ágóða.“
Paulos er afar hreinskilinn í lýsingum sínum.
Hann reynir alls ekki að breiða yfir þá staðreynd að
kaup hans á sífellt fleiri hlutum í WorldCom voru
ná-
kom
20.
um
m
u
-
-
0
rið
svo
nnar
ndar
sem
séu
m.
hvers
ndur
di sig
faður
2000.
g var
, það
nn af
nska
nokk-
afyr-
Það
ynn-
jóðn-
kun á
hann
Upp-
r biti
apítal
nlega
óður
ægð.
öluðu
fni
n
ðum
m
eyrun@mbl.is
árunum 1998 og 1999. Aldrei hafa fleiri átt hlutabréf en á árunum 1999 og 2000. Um fátt var meira
markaði er breytt og líklega hafa margir lært af biturri reynslu.
ar ofar vitneskju
SÚ hlutabréfabóla sem hér er nefnd
aldamótabólan hefur raunar oftar ver-
ið nefnt netbólan, enda voru það
hlutabréf í fyrirtækjum í upplýs-
ingatækni og hugbúnaðarframleiðslu,
hinum svokölluðu netfyrirtækjum, sem
virtust draga vagninn í hlutabréfaverði.
Offjárfestingar í netfyrirtækjum eru
jafnan taldar helsta ástæða þess að
hlutabréfaverð hækkaði jafnmikið og
raun bar vitni undir lok síðustu aldar.
Hinar miklu fjárfestingar urðu til þess
að auka framboð á hlutabréfum um of
sem að lokum varð til þess að bólan
sprakkog verðið lækkaði að nýju.
Tvær bólur í sögunni er gagnlegt að
skoða í fyrstu þegar reynt er að varpa
ljósi á þá stemmningu sem ríkti á
markaðnum þegar aldamótabólan var í
sem mestum blóma. Sú röksemd að
nýjungagirni Íslendinga hafi átt
stærstan þátt í þessari merku bólu,
hlutabréfaæðinu um aldamótin síð-
ustu, á að líkindum ekki við rök að
styðjast. Þótt ekki séu fordæmi fyrir
nákvæmlega sömu hegðun á markaði
hér á landi þá er þau að finna í sög-
unni. Nýjungar á ýmsum sviðum, hjá
ýmsum öðrum þjóðum, virðast í gegn-
um tíðina hafa leitt fólk inn á áhættu-
samar brautir í fjárfestingum.
Framvirkir samningar
um túlípana
Sú sem jafnan er nefnd sem ein af
fyrstu markaðsbólum sögunnar er
Tulipmania eða túlípanaæðið í Hol-
landi árið 1637. Túlípanarækt var þá
tiltölulega ný atvinnugrein í landinu og
yfirstéttin hollenska greiddi stórfé fyrir
að fá að njóta þessara fallegu blóma
á borðum sínum. Millistéttin sá sér þá
leik á borði og vildi fá sinn skerf af
ágóðanum. Á skömmum tíma fór verð
á túlípönum upp úr öllu valdi og fram-
boð jókst í kjölfarið úr hófi fram. Allir
vildu verða ríkir á því að rækta og
selja túlípana.
Æðið gekk meira að segja svo langt
að fólk var farið að gera það sem í
dag myndi vera kallaðir framvirkir
samningar um kaup á túlípönum sem
voru enn óútsprungnir. Bólan sprakk
að tveimur mánuðum liðnum en í kjöl-
farið hófst túlípanaræktun fyrir alvöru
í Hollandi. Ræktunin blómstrar enn í
dag þótt túlípanabændur séu ekki
endilega stóreignafólk.
Fjárfest í siglingum
á 18. öld
Önnur bóla úr fortíðinni sem jafnan er
rifjuð upp í tengslum við aldamótaból-
una er hin svokallaða Suðursjávarbóla
á Englandi. Enska ríkisstjórnin hvatti
fjárfesta árið 1720 til að skipta á rík-
isskuldabréfum og hlutabréfum í
South Sea Company sem hafði einok-
un á siglingum til Spánar, Suður-
Ameríku og vesturstrandar Bandaríkj-
anna. Félagið var þá talið gríðarlega
verðmætt og almenningur sem og
stærri fjárfestar veðjuðu á hlutabréfin
í félaginu. Bólan sprakk svo í júlí
1720 þegar verð bréfanna var orðið
svo hátt að það var algerlega óraun-
hæft. Sagt er að einhverjir fjárfestar
hafi fyrirfarið sér í kjölfarið.
Íslenskur hlutabréfamarkaður er
ungur og því erfitt að bera hegðun
fjárfesta og hækkanir á hlutabréfa-
verði í kringum síðustu aldamót saman
við annað tímabil. Hvort óskynsemi
tröllreið öllu í aldamótabólunni er
óvíst. Einhverra hluta vegna leiddust
fjárfestar, gjarnan leikmenn, þó inn á
þá braut að festa fé í dýrum og
áhættusömum hlutabréfum, á sama
hátt og Hollendingar fjárfestu um of í
óútsprungnum túlípönum og á sama
hátt og Englendingar fjárfestu í ósigld-
um leiðum.
Þó þetta hafi ef til vill verið í fyrsta
sinn sem við Íslendingar upplifðum
slíkt tímabil þá er langt frá því að ból-
ur séu nýjar af nálinni. Og ekkert sem
segir að þær muni ekki koma upp aft-
ur og aftur og aftur.
Upp og
niður í
gegnum
tíðina…
>? >? >? >? > > >? >? >? >? > > """6

, &



$ $  
, &



ÞÓNOKKUR almenn útboð á hlutafé í
íslenskum stórfyrirtækjum fóru fram á
árunum 1998 og 1999. Í útboðunum
tíu sem hér eru tekin fyrir voru í boði
6.770 milljónir króna. Þeir sem vildu
eignast hluti í félögunum átta gátu
þannig skráð sig fyrir hlutum að nafn-
virði tæpir sjö milljarðar króna. Raunin
varð hins vegar sú að þátttakendur voru
reiðubúnir að kaupa hlutabréf í félög-
unum átta fyrir ríflega 67 milljarða
króna að nafnvirði. Spurn eftir bréfum
þessara félaga var þannig tíföld að
meðaltali. Þyngst vegur fyrra útboð
Búnaðarbankans en þar var spurt eftir
122 sinnum fleiri bréfum en í boði
voru. Þátttakan segir sína sögu um
áhuga almennings á hlutabréfum.
Samantekið skráðu rúmlega 60%
landsmanna sig fyrir hlutabréfum í
þessum tíu útboðum. Alls voru nöfn
169.819 einstaklinga fest við hluti í
einverju þeirra átta félaga sem nefnd
eru í töflunni. Í öllum útboðunum sem
hér eru nefnd þurfti að skerða þá fjár-
hæð verulega sem hver og einn mátti
kaupa fyrir, slíkur var áhuginn. Í fyrsta
dálki meðfylgjandi töflu sést hvenær út-
boðin fóru fram og í öðrum dálki sést
nafn fyrirtækisins hvers hlutabréf voru
boðin út í hvert skipti. Þriðji dálkurinn
segir til um fjölda þeirra sem skráðu
sig fyrir hlut í útboðinu. Í fjórða dálkinn
er skráð nafnverð hlutabréfa sem boðið
var út í milljónum króna. Fimmti dálk-
urinn sýnir fyrir hve miklu hlutafé að
nafnvirði þátttakendur skráðu sig, einn-
ig í milljónum króna. Sjötti dálkurinn
sýnir svo gengi hlutabréfa í hverju út-
boði fyrir sig.
Þegar fyrra almenna útboðið á
hlutafé í Búnaðarbankanum fór fram í
desember árið 1998 skráðu um 93 þús-
und manns sig fyrir bréfum í bank-
anum, tæpur þriðjungur þjóðarinnar.
Varð þannig til stærsta almennings-
hlutafélag í landinu. Reyndar kom í ljós
að um 30 þúsund manns höfðu fram-
selt sínar kennitölur til annarra og því
voru nýju hluthafarnir aðeins um 60
þúsund, sem var þó nálægt því að vera
fjórðungur þjóðarinnar.
Umfram-
eftirspurn í
hverju útboði
.  &)@
# A, &- 
+B" >?
+B" >?
61 >?
61 >?
61 >?
61 >?
= >?
%B >??
= >??
= >??
+"&
= 3! "2
30&)
,B)
( -

+$- #! 


'A
C)  
D,
35%
8B  #
+E
5-  
5,,
C)  
5-  



 

 
3  





 

 
      








?




?
?


5   
, &
6 , -../ -...