Fram - 04.09.1920, Blaðsíða 1

^kkýatíckicMdtitíak^
S Nýkomnar &
Suðuvélar
í verslun
Páls S. Dalmar.

Derbyost Bachstangerost
Goudaost Mysuost
kaupa allir í
versl. Sig. Sigurðssonar.
IV. ár. Siglufirði 4. sept. 1920. 36. blað.
Skólamál
—oo—
Ritstjórnargrein með þessari yfir-
skrift stendur í 34. og 35. blaði »ís-
lendings« þ. á. í byrjun greinarinnar
skýrir ritstj. frá, að nýlega hafi ver-
ið skipuð nefnd til þess að athuga
skólamál vor og gera tillögur til
endurbóta æðri skólum og iægri,
og enn fremur sé nefnd þessari
veitt heimild til að kveðja sér til ráðu-
neytis ýmsa vel hæfa skólamenn.
Ritstj. kveðst vona, »að þessurn
mönnum .... takist að koma
góðu skipulagi á skólamál vor og
marka fasta stefnu í uppeldismálum
þjóðarinnar« og munu allir vilja taka
undir það.
En aðalefni greinarinnar og það,
sem hún snýst öll um, er að gera
í fullri alvöru þá kröfu til þessarar
skólanefndar og stjórnar og þings,
að stofnaður verði nýr lærður skóli
á Norðurlandi, hliðstæður væntan-
legum lærðum skóla í Reykjavík —
væntanlegum lærðum skóla, það er
að segja, þegar búið er að kippa
burt gagnfræðakenslunni úr Reykja-
víkurskólanuni, en það kveðst ritstj.
hafa heyrt, að nefndin ætli að leggja
til við þjóð og þing. Sjált'ur styður
ritstj. kröfu þessa af alefli og segir
að sér sé fullkunnugt, að hún eigi
óskift fylgi margra vitrustu ogbeztu
manna hér í íjórðungnum, en helztu
mótbárurnar telur hanu að verði: 1.
Nýr lærður skóli óþaríur og 2. Kostn-
aður gífudegur.
Mér er þessi krafa og þetta ó-
skifta fylgi margra vitrustu og beztu
manna með öllu óskiljanlegt og fæ
með engu móti séð að oss sé
nokkur þörf á tveimur »Iærðum«
skólum. Ritstj. segir á einum staðí
grein sinni, að sér og fleirum finn-
ist Reykjavík vera orðinn of stór
kollur á eigi stærri búk en jojóð vor
er, en sannarlega mætti engu síður
segja hið sama um tvo lærða skóla
hér á landi og takist þessari nýju
skólanefnd, sem vonandi er, að koma
góðu og hentugu skipulagi á Reykja-
víkurskólann, þá geturmérekki ann-
að fundist, en að hann verði oss
nægilegur til að klekja útembættis-
mönnum vorum og að vér þurfum
ekki aðra »uppeldisstöð embættis-
mannaefna vorra« eins og greinarhöf.
að orði kemst. Það hafa oft og iðu-
lega heyrst raddir um það, að að-
sóknin að Reykjavíkurskólanmn væri
larigt úr fkófi fram — þar á meðal
ekki alls fyrir löngu frá núverandi
rektor skólans, en vitanlega mundi
sú aðsókn vaxa en ekki minka þeg-
ar um tvær slíkar mentastofnanir væri
að velja og nemendum gert hægra
fyrir að ganga þá brautina, eða em-
bættisleiðina, eins og það stundum
er kaliað. »Stakkers land at ha saa
mange embetsmænd« varð Friðþjófi
Nansen að orði þegar hann kom hér
á árunum og verið var aðlýsafyrir
honum högum lands og þjóðar —
og hefir ekki verið og er ekki »lands-
ómagar« vanalégasta nafnið á em-
bættismönnunum, hvort gem það er
verðskuldað eða ekki? Og þó er
a!t af verið að bæta við nýjum og
nýjum einbættismönnum og opin-
berum starfsmönnum, því á ein-
hverju verða þessir menn að lifa.
Vér höfum t. d. ekki færri err þrjá
biskupa — býður nokkur betur?
Og eru ekki þess utan heilir og
hálfir stúdentar og kandídatar svo
að segja á annari hverri hundaþúfu
á landinu ? En hins vegar hefir ekki
verið og er ekki efnahagur og af-
koma embættismannanna og allra
þessara manna alment það keppi-
kefli eða svo glæsileg, að vert sé
að beina á þá braut fleirum en góðu
hófi gegnir. Og víðar er pottur brot-
inn en hér hjá oss í þessum efn-
um. Síðast liðinn vetur barst jafnvel
hingað neyðaróp þýzkra embættis-
og mentamanua um einhverja hjáip
til lífsins viðurhaids, því að engum
mönnum þar í landi vegnaði tiltölu-
lega jafnilla, og þykja þó þýzkir
menn af þeim stéttum taka flestum
ef ekki öllum fram að hæfileikum og
lærdómi.
Ritstj. vill ekki gera nema lítið
eitt úr kostnaðinum við nýjan lærð-
an skóla á Norðurlandi. Segirhann
að þá mundi hverfa úr sögunni
tvískifting efri bekkjanna í Reykja-
víkurskólarium, Austfirðingar og
eiíthvað af Vestfirðingum auk Norðl-
inga sækja Akureyrarskólann — því
að þar hugsar hann sér hann helzt
reistan — og kostnaðurinn við
kenslu því sama sem ekkert aukast.
Sömuleiðis þurfi gagnfræðaskóla-
húsið á Akureyri skjótra umbóta
við hvort sem er og yrði þá aðal-
kostnaðurinn fólginn í því, að það
yrði rýmt dálítið. — En þetta eru
þó að eins tvö atriði. Eg er ókunn-
ugur því, hve gagnfræðaskólinn á
Akureyri er auðugur að kensluá-
höldum, bókasöfnum og öðrum
söfnum, sjóðum, námsstyrkjum o.
Gúmmístígvél
ódýrust í
t r
verslun „Isafold“.
s. frv. en mér þykir þó ekki ólík-
legt að eitthvað af þessu eða það
ait sainan að meiru eða minna leyti
þyrfti að leggja hinum nýja skóla
og að það gæti orðið all-álitleg
fúlga meðal annars.
Nei — • oss vantar vissulega ekki
skólamergðina að tiltölu við fólks-
fjöldann, sízt af þessari tegund,
sem hér er um að ræða. Vér eig-
um farskóla í hverri sveit, barna-
skóia í hverri kaupstaðarholu, ungl-
ingaskóla, lýðháskóla, kvennaskóla,
gagnfræðaskóla, verzlunarskóla, bún-
aðarskóla, sjómannaskóla, vélfræð-
ingaskóla, rnatreiðsluskóla, iðnskóla,
kennaraskóla, iærðan skóla og há-
skóla, en eg er ekki fær um og
ætla mér heldur ekki að dæma um,
livort þetta er »ofmikið af því g©ða«
að einhverju leyti og eru hér þó
ekki taldir ýmsir prívatskólar og
námsskeið og vísast fleira, sem mér
hefir sézt yfir. Alt fram að þessum
tíma er altítt að sjá þess getið, þeg-
ar rætt er um einhverja menn, iif-
andi eða dauða, sem eitthvað þykja
hafa skarað fram úr öðrum, að þeir
hafi sanit engrar eða sáralítillar
mentunar notið í ungdæmi sínu.
Hvernig stendur á því innan um
allar þessar mentastofnanir? Frá al-
mennu sjónarmiði virðist þó svo,
sein allmikið sé bætt úr þeim vand-
kvæðum.
Ameríka er víst talin eitthvert
inesta skólalandið í »heiini hér.«
Og samt las eg fyrir nokkrum ár-
um í »Heimskringlu« eða »Lögbergi«
þýðingu á grein úr amerísku blaði
(The Independent) eftir amerískan
mann, er kvartar um það, að skóla-
lífið í Aineríku sé orðið aít of um-
fangsmikið. Rað glepji æskulýðinn
og dragi huga hans um of frá öðr-
um störfum. Hversu er því farið
hér hjá oss?
Hitt finst mér eðlilegt og sjálf-
sagt, að þá skóia, sem vér þegar
höfum eignast og nauðsynlegir þykja
beri að styrkja og síyðja sem bezt
og öflugast á a'llan hátt eftir því
sem föng eru til.
B.
Víðskiftakreppan.
—oo—
Viðskiftakreppan harðnar með
hverjum degi. Mikill hluti af fyrra
árs afurðum er enn óseldur og
gjaldeyrisskórturinn hefur aldrei ver-
ið meiri en nú. En það eru fleiri
en vér, sem hafa ratað í svipuð við-
skiftavandræði; í nær öllum löndum
hefur viðskiftakreppan gert vart við
sig að meiru eða minna leyti. Hér
hefur hún orðið sérstaklega áber-
andi og á tiltölulega skömmum tíma
náð hámarki, og er það ekki óeðli-
legt, þar sem um er að ræða lítið
þjóðfélag, sem byggist á einhliða
framleiðslu. Næstu mánuðir skera
úr, hversu vér sleppum úr þessu
gjaldeyrisöngþveiti, en jafnvel þótt
eftirlegufiskurinn seljist þolanlega
og greiðist úr mestu vandræðun-
um, eru framtíðarhorfurnar eigi hin-
ar glæsilegustu.
Rað, sem alt veltur á, er, að að-
alatvinnuvegirnir geti að minsta
kosfi haldið í horfinu. Sjávarútveg-
urinn og landbúnaðurinn bera uppi
þjóðarbúið. Fyrir sjávar- og landaf-
urðir fáum við allar okkar aðfluttu
vörur. Fiskur, kjöt og ull eru þær
vörur, sem vér höfum aflögum, en
að heita má allar aðrar vörur verð-
um vér að kaupa að, og einmitt
vegna þess, að framleiðsla vor er
svo einhliða, hefur viðskiftakreppan
komið hart niður á okkur; verðlags-
breytingar ná aldrei samtímis og
jafnt til margra og ólíkra vöruteg-
unda, og þess vegna eru þau lönd
betur sett, sem hafa fjölskrúðuga
framleiðslu.
Hættan, sem yfir vofir, er, að
framleiðsla vor verði of dýr og af-
urðirnar því lítt seljanlegar. Eftir því
sem horfurnar eru nú, þá eru mikl-
ar líkur til þess, að afurðir vorar
falli mikið í verði, einkum móts við
aðfluttar vörur, sem vér þurfum til
sjálfrar framleiðslunnar. Verðfallið
verður því tilfinnanlegra og skað-
legra, sem mikið fé hefur verið fest
í nýjum skipastól og öðrum fram-
leiðslutækjum, og þegar frá líður,
er mest hætta við tjóni einmitt að
því leyti, að vér sitjum uppi með
framleiðslutæki, sem ekki er hægt
að notfæra sér arðvænlega. Verði
það varaniegt, að framleiðslan geti
eigi borið sig, kemur það auðvitað
af sjálfu sér, að færa verður saman
kvíarnar.
F’egar um iangt skeið hafa verið