Morgunblaðið - 16.10.1918, Blaðsíða 1

Miðvikud
5. argangr
16.
okt. Í918
HORGDNBIAÐID
339.
tðlubiað
Ritstjóraarsírai nr. 500
Ritstjón:
Yilhjálmur Finsen
ísafoldarprentsmiðja
Afgreiðslnsími nr. 500
Símfregnir.
Frá fréttaritara Morgunblaðsins.
Kanzlaraskifti
í vændum í Þýzkalandi.
Jafnaðarmenn ráðal
Khöfn 14. okt.
Frá Berlín er simað, að kanzlara-
skifti séu yfirvofandi. Hefir verið
birt bréf, sem hinn nýi kanzlsri
skrifaði i janúar s. 1. til Hohenlohe
prins, og er það talið óvíðurkvæmi-
legt að efni.
Max kanzlari lýsir því yfir, að
hann sé reiðubúinn að segja af sér,
ef jafnaðarmenn krefjist þess.
Pýzku blöðin og friðarboðin
Þýzku blöðin telji sig skilyrðis-
laust fallast á skilmála Wilsons. —
Íhaldsmenn sorgbitnir og undraudi.
Kröfnr bandamanna.
Frá Paiís er símað, að Þjóðveijnr
verði að ganga að skiimálnm þeim,
sem Frakkar setja þeim. Reuter til-
kynnir, að ekkert vopnahlé verði,
nema Þjóðverjar gefi tryggingu fyrir
þvi, að þeir hefji ekki ófrið að nýjii.
þjóí^verjar hörfa iir Pelgíu
Frá Rotterdam er símað, að Þjóð-
verjar céu þegar farnir að hörfa ,úr
.Belglu.
Ræða Wilsons
27. september,
í friðartilboðnm Max ríkiskanzlara
var vitnað i ræðu þá, er Wilson for-
sett hefði flutt í New Yo-k 27.
september siðasti. En þegar fregnin
um friðartilboðin kom, hafði ekkert
frézt hingað af þessari ræðu. Nú
hefir Morgunblaðið fengið að sjá
xæðuna og er hún þannig, í frá-
sögn Reuters:
New York, 27. sept.
Wilson forseti flutti ræðu hér i
kvöld í tilefni af f)órðu herlántökn
Bandarikjanna, sem nemur 1.200.-
000.000 dollurum.
Forsetinn mælti:
1— Btndaríkin skárutt í leikinn
Þegar svo var komið, að það var
hverjum manni nuðsætt, að engin
bjóð gæti setið hjá og táiið sig úr-
sl'tin engu skifta. Rödd ófriðarins var
°rðin skýr og hneit við hjarta vort.
Bræður vorir i mörgum löndam, og
eins hinir, sem lágu myrtir í sjávar-
djúpi, rrópuðu til vor, og vér heyrð
um kall þeiira og skárumst í leikinn
með áræði og dugnaði.
Hvað var i húfl?
Átti hervald einhverrar þjóðar eða
þjóðasamband, að fá rétt til þess að
ráða framtíð þjóða, sem þær höfðu
engan rétt til að drotna yfir nema
hnefaréttinn ?
Atti stórþjóðnnum að leyfast það,
að ganga á rétt smáþjóðanna og
láta þær sitja og standa eins og
þeim þóknaðist?
Áttu þjóðir að búa undir fram-
andi yfirdrotnun, jafnvel í sínum
eigin innanrikismálum, eða áttu þær
að fá að ráða sér sjálfar ?
Átii að koma á jafnræði og jaf -
rétti þjóða, eða áttu stórþjóðirnar að
fá að fara sínu fram, en smáþjóð-
irnar að líða án endurgjalds?
Átti að bera alþjóðarétt fyrir borð
með þjóðasamtökum, eða átti al-
þjóðaréttur að skylda allar þjóðir til
þess að gæta alþjóðaheilla ?
Hér var um tvent að velja og fram
úr þessu varð eigi ráðið treð skyndi-
ákvörðunum eða málamiðlun og sam-
komulagi um hagsmuni þjóðanna,
heldur fullkomlega í eitt skifti fyrr
öll og með fullri og óskoraðri viður-
kenningu um það, að réttur smá-
þjóðanna er jafn helgur og réttur stór-
þjóðanna.
Enarín málamiðlun.
Þetta er það sem vér eigum við,
þá er vér tölum um ævaranda frið,
ef vér tölum i einlægni og með full-
um skilningi á því sem um er að
ræða.
Vér erum allir sammála um það,
að það er eigi hæg að komast að
friði með málamiðlun við stjórnir
Miðrikjanna, vegna þess, að vér höf-
um átt við þær áður og höfum séð
framkomu þeirra i gaið annara stjórna,
sem hiutdeild áttu'í þessum ófriði,
bæði í Brest Litovsk og Bukarest.
Það hefir sannað oss að þær eru
drengskaparlausar og skeyta eigi um
rétt. Þær taka enga sanngirni til
greina og virða engar reglur uema
huefaréttinn og sína eigin hagsmuni.
Vér getum eigi komist að samning-
um við þær. Og þnð er þeim sjálf-
um að kenna. Þýzka þjóðin ætti nú
að vera farin að vita það, að vér
getum eigi takið trúanleg orð þeirra
manna, sem neyddu oss út í þennan
ófrið. Vér hugsam ekki ein og þeir
og tölum ekki eins og þeir um
samninga.
Fullkotnið réttlæfi,
Ef það er í raun og sannleika
ætlún þeirra stjórna, sem sam-
einast hafa gegn Þýzkalandi, að
að tryggj.a ævaranda frið, með samn-
ingum þeim, er gerðir verða, þá er
það nauðsynlegt, að allir þeir, sem
sitja kringum friðarborðið komi þang-
að fúsir til þess að leggja það i söl-
urnar, sem með þarf; og að þeir
séu einnig fúsir til þess að koma
á fót öruggri tryggingu fyrir því að
friðarsamniugarnir verði haldnir og
þeim ful nægt.
Það sem þjóðirnar leggja í söl-
urnar • r það, að fullkomins réttlætis
sé gætt í hverri grein samningsins,
hver sem i hlut á; og eigi að eins
það að fullkomins réttlætis sé gætt,
heldun að hinar ýmsu þjóðir, sem
ákvarðanir verða teknar um, séu
ánægðar. Og tryggingin fyrir því, að
samningarnir séu haldnir, er alþjóða-
samkunda, stofnuð með samningcm,
sem verulegan árangur hafa. Án
slíkrar alþjóðasamkundu, er trygt
getur alheimsfrið, væri friðurinn
kominn undir loforðum stigamanna.
Alþióðasamkuuda.
Að minu áliti er stofnun alþjóða-
samkundu og glöggar ákvarðanir um
nlutverk hennar, eitthvert þýðingar-
mesta atriðið í friðarsamningunum.
Nú er eigi hægt að koma henni á
fót. Ef hún væii stofnuð nú, þá
væri hún eigi annað en bmdalag
þeirra þjóða, sem þegar eru í banda-
lagi gegn sameiginlegum óvini.
Það er nauðsynlegt að tryggja
friðinn. Og ástæðan til þess er sú,
svo að maður tali blátt áfram, að
þar eiga þjóðir hlut að máli, sem
eigi hafa staðið við orð sín og það
verður að finna láð til þess, í sam-
bandi við friðarsamningana sjálfa, til
þess að útiloka að slíkt geti komið
fyrir.
Réttlátur friður.
Eg skal skýra frá þeim helztu
skilyrðum, sem stjórn mín mun
telja skyldu sína að framfylgja við
friðarsamningana:
I fyrsta laqi md hð óklutdrœva
réttlati sem finna skal, eigi %era neinn
qreinarmun á peim, sem vér viljum
unna réttlatis, 0% hinum, sem vér
unnum eiqi réttlatis. Það verður að
vera réttlati sem enqan oreinarmun
gerird millipjóðanna og parsem pess eins
er gatt, að taka tillit til allra við-
komandi pjóða og láta par njóta jafn-
réttis.
I 'óðru lagi md eigi taka sérstakt
tillit til sérstakra hagsmuna neinnar
pjóðar eða pjóðflokka / neinni grein
samningsins nema pað kotni ekki i
bág við alpjóðahagsmuni.
I priðja lagi meiga eigi nein sam-
tök, bandalag eða sérstakir samningar
eiga sér stað innan allsherjarsam-
bands pjóðanna.
I jjórða lagi, og pað hefir sérstak-
lega nnkla pýðingu, má ekkert sérstakt,
eigingjamt viðskijtasamband eiga sér
stað innan alpjóðasambandsins og eng-
in viðskiftastyrjöld, viðskiftabann, eða
einangrun í neinni mynd, nema hvað
alpjóðasambandið gœti hegnt pjóðum
með pví að útiloka par frá heims-
tnarkaðinum, til pess að halda reglu
og ejtirliti í heiminum.
1 fimta lagi skulu allar pjóðarsam-
pyktir og samningar, hvers eðlis sem
eru, vera birtir öllum heimi án afdrdtt-
ar og úrjellinga.
Viðskifta-samkepni.
Sérstök bandalög og viðskifta-
samkepni hafa verið undirrót og
uppspretta ófriðar í hinum mentaða
heimi. Það væri bæði óeinlægur og
ótryggur friður er eigi útilokaði alt
slíkt rækilega.
Um leið og eg lýsi yfir þvi, að
Bandaríkin munu eigi gera neina
sérstaka samninga eða sambönd við
sérstakar þjóðir, þá lýsi eg og yfir
hinu, að Bandaríkin eru við því búin
að taka á sig sinn fullkominn þátt
í ábyrgðinni á því að haldist þeir
alþjóðasamningar og samþyktir, sem
friður verður að byggjast á fram-
vegis.
jÞað sem vér berjumst fyrir.
Það er einkennilegt með þetta
stríð, að meðan stjórnmálamennirnir
hafa veiið að þreifa fyrir sér um
það, hverjar væru nú í raun og
veru fyrirætlanir sinar, og virðast
stundum hafa skift skoðun, þá hefir
alþýðan, sem stjórnmálamennirnir
eiga að vera brautryðjendur og leið-
togar fyrir, æ ljósar séð það um
hvað er barist.
Þjóðahagsmunir hafa æ meir orð-
ið að vlkja fyrir hagsmunum alls
mannkynsins. Alþýða manna i
öllum iöndnm hefir orðið skarp-
skygnari heldur en stjórnmálamenn-
irnir, sem enn halda að barist sé
um það hver þjóðin á að verða ofaná.
Þess vegna hefi eg kallað ófriðinn
þjóðastríð en eigi stjórnmálamanna.
Stjórnmálamenniinir veiða að semja
sig að skoðun almennings, eða lúta
í lægra haldi.
»8kilyrði stjórnmála-
manna*.
Sem augljósast dæmi þessa get
eg talið það, að margs konar sam-
knndur og félög, sem skipuð eru
óbreyttum verkamönnum, hafa hvað
eftir annað krafist þess af rikisstjórn-
um sinum að þær skýri hreint og
beint frá málavöxtum, skýri ná-
kvæmlega frá þvi hvað þær ætlist
fyrir með þessum ófriði og hvernig
þær hafi hugsað sér að leiða hann
til lykta. En svör stjórnanna hafa
enn eipi verið . fullnægjandi.
Svörin verða að jafnaði »skilyrði
stjórnmálamannannac, sem fjalla nm
landamæri og valdadeilnr, en ekki
skilyrði réttlætis, mannúðar og frið-
ar, sem þessir þrautpíndu og kúg-
uðu menn, konur og þjóðir þrá af
öllu hjarta og telja hið eina, sem
þess sé veit, að fyrir það sé barist.