Morgunblaðið - 17.08.1940, Qupperneq 5

’Laugardagur 17. ágúst 1940.

eci
Út*eí.: H.f. Árvskor, Btfkjivlk.
IUt«tj6rar:
Jön Kjartanuan,
Valtýr Stef&naaon (AbjTffVerm.).
▲nslýBlnear: Árnl Óla.
Bttatjörn, aufflýalnirar ok a<c*atOala;:
Austurltrfetl 8. — 31 Ml M9Q.
Áakriftargjald: kr. 1,ÖC ff anffnutil
lnnanlanda, kr. 4,M utaaUnfla.
C lauaaaölu: 20 aura otetafeUi,
26 aura maV LiaaMk.
Langt strið
hefir ekkert enn orðið
úr hinni miklu innrás
IIÞjóðverja í Bretland, sem menn
lia’fa altaf verið að búast við.
. Einhvérntíma, fyrir all-löngu —
l>að var víst þegar þýski herinn
fór hina miklu sigurför yfir
Holland, Belgíu og Frakkland
---kom fregn um það, að hinn
15. ágúst myndi Hitler halda
innreið sína í London. En 15.
ágúst leið, án þess að neitt sjer-
stakt gerðist og þann dag var
'«kki vitað, að einn einasti frjáls,
þýskur hermaður væri í Bret-
landi.
Síðustu dagana hafa loftbar-
dagar við strendur Bretlands og
yfir landinu færst mjög í auk-
. ana og orðið ægilegri með degi
hverjum. En eftir þeim fregn-
um að dæma, sem breska her-
stjórnin hefir sent út, hefir
Lþýski loftherinn síður en svo
farið sigurför í þessari viður-
eign. Hinsvegar koma alt aðr-
. ar fregnir frá þýsku herstjórn-.
inni og því ókleift fyrir okkur,
sem áhorfendur að hildarleikn-
' um, að vita hið sanna. Hitt er
staðreynd, sem allir vita, að inn-;
rásin í Bretland hefir ekki átt’
sjer stað ennþá, hvað sem tafið
I hefir hana.
Allar líkur benda til þess,
að það ætli að rætast, sem Bret-
ar hafa frá upphafi sagt, að
stríðið taki ekki enda á þessu
-ári, og ekki því næsta, heldur
rverðum við að horfast í .augu
við langt stríð. En hvernig verð-
rur umhorfs þá í ýmsum þeim
löndum, sem hertekin hafa ver-'
ið og allar bjargir eru bannað-
ar? Menn eru þegar farnir að
rtala um fæðuskort í sumum
þessara landa. Hvað mun þá
verða, þegar frá Iíður og vetr-
arkuldarnir koma?
★
i
Við Islendingar getum verið
hamingjusamir yfir okkar hlut-
skifti, er við berum það saman
við hlutskifti ýmsra annara
þjóða. Við höfum nóg að bíta
og brenna og við getum unnið
að okkar framleiðslustörfum.
Eitt er þó, sem skyggir á.
Allmargir íslenskra námsmanna
■ o. fl., dvelja á Norðurlöndum,
sem hafa hug á að komast heim,
en ekki tekist ennþá, að verða
þeim til liðsinni? i því efni. ís-
lenska stjórnin vinnur stöðugt
að þessu máli og hefir stundum
heyrst, að g"°;^ast myndi úr
því. En ®vo hefir afturkippur
IStomið a ný.
Við væntum þess fastlega, að
■.rpcVn horst jtó»*rn'n verði okkur
nm þo*'a mál, og að
«Htr ^stendingar, sf ’*t heim vilja,
AifitQ* hingað fyrir vetur-
'iW I I • í ;
'J1’ 'ri ■ í ; i ■ • ■ , :
Starfaði í þrjátíu ár fyrir
Reykjavíkurbæ
Knud Zimsen fyrv. borg-
arstjóri er tvímæla-
laust sá maður, sem lengst
og mest hefir fylgst með
stækkun og framþróun
Reykjavíkur. Liðin eru nál.
40 ár síðan hann fyrst
gekk í þjónustu bæjarins, þá
nýútskrifaður verkfræðing-
ur. Með sívakandi áhuga
hefir hann altaf síðan fylgt
framþróun bæiarins og mál-
efna hans og helming: þessa
tímabils verið sá maður, er
hafði alla þræði þeirra í
sinni hendi.
Hann á 65 ára afmæli í dag.
Fyrir alla þá, sem liafa hug á
að kynnast framfaramálum
Reykjavíkur, er ekki hægt að
finna betri heimildarmann en
Knud Zimsen.
Jeg heimsótti hann hjer á dög-
unum á hinu vistlega heimili hans
við Bjarkargötu. í skrifstofu hans,
þar sem við sátum, eru margar
myndir af frændliði hans og for-
feðrum og barst talið að þeim,
Ymsir þeirra voru athafnamenn í
Reykjavík á öldinni sem leið. Föð-
urafi Knud Zimsen, er hjer var
búsettur, var Niels Kristján Haf-
stein, sonur Due Hafstein á Hofs-
ósi, og var hann bræðrungur
við' Pjetur Hafstein amtmann.
Aldamótaárið lauk Knud Zim-
sen verkfræðiprófi í Höfn. Var
hann 3. íslendingurinn er lauk
prófi við þann skóla. Þeir voru á
undan honum Sigurður Thorodd-
sen og Sigurður heit. Pjetursson
frá Ánanaustum. Alt næsta ár
vann Zimsen að verkfræðistörfum
hjá bæjarstjórn Kaupmannahafn-
ar. —
Bæjarverk-
fræðingur.
En um fyrstu störf sín hjer
heima fórust honum orð á þessa
leið:
Árið 1901 kom jeg hingað heim.
Var jeg þá ráðinn hjá landsstjórn
inni til að athuga möguleika á því
að koma á fót klæðaverksmiðju
hjer á landi.
Upp úr þeim athugunum var
klæðaverksmiðjan Iðunn bygð.
Það var að vísu ekki mín upp-
runalega tillaga. Jeg vildi að
verksmiðjan yrði bygð austur á
Vestdalseyri. En fje fekkst eklu
til að reisa hana þar.
Sumarið 1901 var jeg ráðinn til
þess að verða verkfræðilegur
ráðunautur bæjarstjórnar Reykja-
víkur frá 1. maí 1902. Veturinu
áður var jeg í Höfn og vann að
verkfræðistörfum fyrir bæjar-
stjórnina þar, við holræsagerð og
skipulagsmál í úthverfum bæjar-
ins. Hafði jeg mikið gagn síðar
af þátttöku minni í þeim verkum.
Þá var verið að breyta holræsa-
kerfi borgarinnar, svo það hefði
ekki út.rás í höfnina, he’lur \.eri
ÖIlu afrendi frá borginni dælt út
í Evrarsund.
Aðalverk mitt. er hingað kom,
var að gera uppdrátt af bænum,
og semja fmnavarp að nýrri bvgg-
ingarsamþykt. Haf-ði n.iklu verið
Þættir úr sðgu Reykjavikur, rifjaðlr upp á 65 úra
afmæli Knud Zimsen fyrv, borgarstjóra
hrófað upp af húsum hjer á þeim
árum, er voru næsta óvönduð að
öllum frágangi. Sum þeirra fuku.
Jeg var kosinn í bygginganefnd
1903. Og byggingasamþyktin, er
jeg samdi að mestu leyti, gekk í
gildi 1. janúar 1904. Jeg hefi ein-
mitt nýlega fnndið uppkast mitt
að henni undirritað 21. fehrúar
1903, með blýantsskrifuðum smá-
breytingum Halldórs Daníelsson-
ar, er hjer var þá bæjarfógeti og
mikilsráðandi á öllum sviðnm,
enda hinn mætasti maður.
Og nú í vor lauk jeg ásamt
Sigurði Pjeturssyni byggingafull-
trúa og Einari Erlendssyni bygg-
ingameistara við frumvarp að
nýrri byggingasamþykt.
Við Þvottalaug-
arnar.
Hver voru hin helstu verkefiti
fyrir hinn verkfræðilega ráðu-
naut bæjarins er þú komst hing-
að?
Þau voru ekki mörg eða mik-
ilsverð. Aðalstarfið fyrst í stað
var að gera uppdráttinn af hæn-
um. Allar mikiisháttar fram-
kvæmdir ,sem að vísu var talað
um, voru þokukendir framtíðar-
órar fyrir hugskotssjónum ýmsra
bæjarfulltrúanna. Þá voru íbúar
Reykjavíkur 6—7000.
Eitt mitt fyrsta verk var að
gera hlífðargrindur yfir Þvotta-
laugarnar. Á þeirn árum var fólk
altaf við og við að bi'enna sig í
Laugunum, og það stundnm illi-
lega. Ljet jeg gera grindur, eins
og enn eru þar, iir galvaniseruðu
járni. Sú ga-lvanisering dngar enn’
í dag. Sá sem hana annaðist hjet
Mogensen. Jeg kyntist honum í
Höfn. Hann var allur með örum
í andlitinu eftir „lúpus“. Hann
.var fyrsti sjúklingur Niels Fin-
sens. Mogensen frjetti um tilraun-
ir Finsens með Ijóslækningar, þeg .
ar þær voru á byrjunarstigi. Hann
sneri sjer til Finsens og sagði við
hinn unga lækni. Jeg er allur að
grotna niðnr af þessum sjúkdóm.
Notið þjer mig fyrir tilraunadýr.
En þó verkefnin væru engin
stór, þá var fljótt í mörg liorn
að líta fyrir mig sem bæjarverk-
fræðing, eða verkfræðilegan ráðu-
,naut bæjarins, þar sem jeg var
um leið byggingafulltrúi, heii-
brigðisfulltrúi og átti að gera upp-
idrátt af bænum í hjáverkum mín-
um. Á þessum næstu árum var
t. d. byrjað að gera hjer holræsi.
I?að var Jón heitinn Þorláksson
sem átti mestan heiðnrinn af því
að hrinda þvi verki á stað. Ilann
fór fljótlega í ba'.jarstjórn eftiv
að hann kom heim frá námi.
Vatnsveitat
Menn, sem ekki vom í Reykja-
vík áður en vatnsveitan kom, eiga
erfitt með að átta sig á því, hve
Knud Zimsen.
miklnm óþægindum það olli í dag-
legu lífi bæjarbúa að hafa æði
,. misjafnt vatn og það af mjög
skornum skamti.
Þá var Landakotsspítali bygður.
Vatnsskorturinn var spítalanum
óbærilegnr. Þurfti að sækja vatn-
ið iniður í bæ ,og var það oft
ljelegt. Þá var ráðist í að grafa
þar brunn er þótti mikið verk.
Schreiber var þá prestur í Landa-
koti. Hann leitaði ráða til mín.
Jeg eggjaði hann fastlega á að
grafa brunninn uppi við spítal-
ann, og sagði honum í hvaða dýpi
hann myndi fá vatn.
— Var það ekki getgáta þín?
— Nei. Jeg taldi víst að þegar
hann væri kominn með brunninn
-piður í sömu hæð oy grunnvatn-
Ið er, í brekkurótinni, þá myndi
þar vera vatnsrenslislag.
Og þetta reyndist svo. En þetta
varð djúpur brunnur. Sprengja
þurfti hann niður í klöppina með
dynamiti. Því voru menn ekki
vanir hjer. Rafþráðarkveiking var
ekki hægt að koma við. Menn ótt-
uðust að sprengingin myndi ein-
hverntíma koma of fljótt, meðan
sá er kveikti á kveikjuþræðinum
væri sjálfur niðri í brunninum.
En spítalinn þurfti vatn. Og
Sehreiber prestur hafði ekkj önn-
ur ráð, en fara altaf sjálfur í
tunnu niður í brunninn, sem
dregin var upp í snatri, eftir að
hann hafði kveikt.
Afrensli þurfti svo að gera frá
spítalanum. Það varð til þess að
fyrsta framtíðarskipulagið var
gert í Vesturbænúm. Holræsið frá
spítalanum var lagt þar sem það
í framtíðinni gat fylgt tilvonandi
;Ægisgötu. Og um leið var gert
ráð fyrir því hvar Öldugata, Rán-
yargata og Bárugata færu yfir Æg-
isgötuna og lega þeirra gatna á-
kveðin þarna á túnunum.
Gullið í Vatns-
mýrinni.
Á þessum árnm var alvarlega
farið að hugsa um vatnsveitu til
bæjarins, og komu frami ýmsar
tillögur.
Þá fóru fram hinar frægu bor-
anir í Vatnsmýrinni.
— Var það ákveðin skoðurt
manna, að bægt myndi að ná
neýsluvatni til bæjarlns með bor-
unum!
— Já, ýmsir höfðu trú á því.
Firma eitt í Odense var fengiS
til þess að annast borunina, og
sendi hingað mann með bor. Verk-
ið byrjaði 30. september 1904 o»
hjelt áfram um veturinn.
En 3. og 4. apríl vorið 1905
fanst gull á bornnm, hvaðan sexn
það var komið. Það þóttu mikil
tíðindi I þá daga, eins og menn
muna. Jeg get mjer þess til hvað-
an það gnll komi og hvernig í því
lá. En ekki er vert að fnllyrða
neitt um það, enda eru menn
hættir að hugsa um gullgröft hjer
í Reykjavík.
Boranirnar í Vatnsmýrinni fyr-
ir neysluvatni til bæjarins hættn
fyrst og fremst vegna þess að
vatnið, sem kom upp úr borhol-
unni, var svo heitt.
Merkisdagur
Reykvíkinga.
Talað var um að taka vatnið úr
Elliðaánum. En tillaga frá Jóni
Þorlákssyni sigraði, nm að leiða
iþað úr Gvendarbrunnum. Hann
var í undirhúningsnefnd Vatns-
veitunnar. Um tíma, þegar pípurn-
ar náðu upp að ám var vatnið tek-
ið þflðan.
En 16. júní 1909 var stór dag-
ur í sö£u bæjarins. Eftir honum
man jeg vel. Jeg var staddur á
gatnamótum Langavegs og Vatns-
stígs þegar Gven d arbrminavatnið
kom til bæjarins. Þar var bruna-
hani er hafður var opinn til þess
að leiðslan springi ekki er hleypt
var á ofanfrá. Múgnr og marg-
menni var þarna. til þess að sj%
með eigin augum er hið tæra berg-
vatn stóð sem gosbrunnur upp
úr götunni. Þetta var fyrsti stór-
sigur tækninnar í daglegu lífl
Refkvíkinga.
Vatnsveitan kostaði 504 þúsund
krónnr. Danskur verkfræðingur,
Hansen að nafni, hafði yfirum-
sjón með verkinu. Jeg vann meðf
honum að undirbúningi og verk-
stjórn.
Gasið sigraði.
Samtímis vatnsveitunni var far-
ið að hugsa alvarlega nm raf-
magnsmálið. Margar tillögnr komu
fram. Jeg vildi altaf helst virkja
Elliðaárnar. Aðrir hugsuðu mest
nm gasið. Ein tillagan var að fá
hvorttveggja í senn og framleiða
rafmagn með gasmótorum. En alt
strandaði á fjeleysi.
Gasstöðin fekst svo, með því
móti, að þýskt fjelag bygði hana
á eigin ábyrgð. Bærinn lagði fram
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.