Morgunblaðið - 28.11.1953, Blaðsíða 9

Laugardagur 28. nóv. 1953
MORGVNBLAÐIÐ
9
Kristján EKdjárn Þjóðminjavörðu s
HUGLEIÐINGAR UM ODDAKIRKJIJ
LKKI alls fyrir löngu fór ég
austur að Odda á Rangárvöllum
til þess meðal annárs að athuga,
hvort þar væri enn að sjá í
kirkjugarðinum legsteina þá, sem
séra Jón Steingrímsson segir, að
Guðmundur snikkari Guðmunds
son, langafi sinn, hafi höggvið.
í garðinum eru nokkrir steinar
írá 17. öld, Og má vera, að séra
Jón eigi við þá, en þó er aðeins
einn þeirra að handbragði veru -
lega líkur verkum Guðmundar.
Svipar honum mjög til sumra
steinanna í Hólakirkju, en mjóg
er hann nú máður orðinn, enda
var hann að sögn hafður fyrir
varinhellu við kirkjuna um tíma.
Segir nú ekki meira frá steinum
þessum að sinni.
Ég notaði tækifærið til þess
að heilsa upp á kirkjuna og
kirkjugripina. í kirkjunni hafa
nýlega orðið mikil umskipti.
Kirkja sú, er nú stendur á staðn-
um', er timburkirkja og ekki
gömul að árum. Hún var full-
byggð og vígð 1924. Gerð var
hún að mestu eftir uppdrætti
Guðjóns Samúelssonar, en illa
hefur til tekizt um smíðina, því
að kirkjan var eftir ein 25 ár
orðin svo af sér gengin, að til
vandræða horfðL Nú hefur
söfnuðurinn austur þar hrundið
af sér þeim vanda með sæmd og
prýði. Gert hefur verið við
kirkjuna frá rótum, og hefur Guð
mundur Þórðarson smiður stjórn-
að því verki. Jafnframt viðgerð-
inni voru gerðar þó nokkrar
breytingar á kirkjunni, sem allar
miða henni til fullkomnunar.
Kórinn stækkaður til muna og
grátur með pílárum settar fyrir
altari, bætt við sönglofti með
pílárum fremst í kirkju, bekkir
allir smíðaðir af nýju. Allt þetta
nýsmíði hefur Bjarni Pálsson á
Selfossi teiknað Og allt er það
mæta smekklegt. Slík endurbót
eða fullkomnun á því sem næst
nýju húsi, sem upphaflega var
smíðað af vanefnum, á ekkert
skylt við þær breytingar, sem
stundum eru gerðar á gömlum
kirkjum til þess eins að elta tím-
ans tízku í einstökum atriðum
eða að öllu leyti, eins Og þegar
Eessastaðakirkja var fyrir nokkr
um árum afklædd sínum æru-
verðuga búningi, svipt sínum og
staðarins söguminjum, en færð
aftur í sögulausan og ofsadýran
tízkubúning árabilsins 1940—’50.
Við dálitla umhugsun munu
skynsamir menn skilja, hve óvið-
eigandi það er í alla staði, ef
hver kynslóð hyggst að endur-
semja kirkjurnar að sinnar tíðar
hætti. Verk fyrri manna, þau
sem sæmilega eða ágætlega eru
hejþpnuð, ber að virða, en ekki
óvirða, og væri vel, að menn
legðu sér þetta á minni á vor-
um dögum, þegar margir söfn-
u'ðir eru fullir áhuga á að bæta
og fegra kirkjur sínar. Sá áhugi
er góður, en honum verður að
fylgja sanngjörn tillitssemi við
sögulegan rétt fyrri tíma verka.
Oddakirkja var hvít og köld.
Nú hefur hún verið máluð, utan
sem innan. Það verk hafa unnið
Jón Björnsson málarameistari í
Reykjavík og kona hans Gréta
Björnsson, listmálari. Einstak-
lega vel virðist mér þeim hafa
farið þetta úr hendi. Veggirnir
eru gulbrúnir með hrjúfri áferð,
loftið með gráum litum, gólfið
brúnt. Pílarar í grátum og söng-
lofti eru marglitir að gömium
þjóðlegum hætti, prédíkunarstóll
blágrár með merkjum guðspjalla
mannanna. Bekkir eru bæsaðir,
en ómálaðir að öðru en hófsam-
legum skrautrósum á brúðum.
Til vinstri við kór, þegar inn er
horft, er veggmálverk af hinum
forna verndardýrlingi Odda-
kirkju, heilögum Nikulási, með
skip sitt, en yfir kórboga þessi
áletrun: Gloria in excelsls deo-
Oddakirkja eftir viðgerðina,
Laudamus te. Adoramus te.
Glorificamus te. Á veggjunum
eru ljósastjakar úr járni sem
Gréta Björnsson teiknaði og
Bjarnhéðinn Guðjónsson, járn-
smiður á Hellu, smíðaði sérstak-
lega fyrir kirkjuna. í alla glugga
hafa verið settar margvíslega
litaðar glerrúður, að frumkvæði
séra Arngríms Jónssonar. Það er
hlýlegt og viðfeldið að koma inn
í kirkjuna, litirnir eru hógværir
Og samstilltir vel. Allur svipur
kirkjunnar býður af sér þann
þokka, sem vitnar um alúð og
nærfærni þeirra, sem verkið
unnu.
Veggir kirkjunnar eru ljósir
utan, en þakið koparbrúnt. Menn
ættu að hugsa sig um tvisvar,
áður en þeir mála þök húsa
sinna þeim fagurrauða lit, sem
margir telja lýta íslenzka manna
byggð hvað mest nú á dögum.
Á liðnum frægðaröldum stað-
arins í Odda hefur eflaust oftast
staðið þar veglegri kirkja en
þessi. Árið 1845 var rifin stór og
vönduð útbrotakirkja, sú er
myndin er af í ferðabók Mac-
kenzies. Hún var þá 80 ára og
hefði sennilega getað staðið enn,
ef vel hefði verið að henni búið.
í Oddakirkju var eitt sinn fjöldi
góðra kirkjugripa. Margir þeirra
eru nú glataðir, aðrir eru í Þjóð-
minjasafni, en nokkrir eru enn í
séð inn eftir kirkjunni. —
— (Ljósm. Pétur Thomsen).
I
kirkjunni. Kaleika tvo forna og
ágæta á kirkjan, og er annar með
gröfnum, helgum myndum á
stétt, en hinn með víravirki eins
og kraftaverkakaleikurinn álfa-
nautur á Breiðabólstað. Róðu-
kross fornan á kirkjan, fágætleg-
an grip. Enn er að nefna skírnar-
sá mikinn, útskorinn úr tré. Þetta
er afar einkennilegur gripur, cem
kirkjan eignaðist rétt eftir 1800.
Hann hefur smíðað Ámundi Jóns
son smiður, þekktur maður á
sinni tíð. Skírnarsár þessi hefur
nú verið leystur úr áiögum, sem
á honum hvíldu um sinn. Þeir
hafa eignazt bleika málningu í
Odda einhvern tíma á 19. öld og
smurt henni ofrausnarlega á
ýmsa gripi kirkjunnar, svo sem
enn má sjá á nokkrum hlutum
í Þjóðminjasafni. Me^al annars
var skírnarsár Ámunda færður
í líkklæði þessarar málningar.
En Ámundi hafði málað hann
mörgum fögrum litum, eins og
vandi hans var um útskorið
kirkjuskraut. Nú hefur frú Gréta
Björnsson numið bleika litinn af,
fundið upphaflegu litina og rtjál-
að allan sáinn eins og Ámundi
hafði gert í öndverðu. Hið gamla
hagleiksverk er risið upp frá
dauðum. Sá sem dytta vill að
görnlum kirkjugripum, skal sýna
honum þjónslund, en ekki gera
sig að herra hans.
Gaman hefði verið að sjá hér
í kirkjunni hinn gamla prédikun-
arstól, sem til var í Odda fram
undir síðustu aldamót. Séra Þor-
leifur Jónsson lagði kirkjunni
þennan stól 1662. Hann var með
bilætasmið og „mörgum djöfl-
um“, og fleira útvegaði prestur
kirkjunni af sams konar smíði.
Eftir því sem næst verður kom-
izt, hefur þessi prédikunarstóll
verið seldur Jóni konsúl Vída-
lín, en hvernig sem á því stend-
ur, er hann ekki meðal þeirra
gripa, sem Þjóðminjasafnið fékk
eftir Vídalínshjónin, og ekki
ljóst, hvað af honum hefur orðið.
Þannig hefur þessi merkisgripur
glatazt, af því að hann var ekki
að hverfulum smekk seinni hluta
19. aldar. Ef hann væri til enn,
1953, mundi hann að líkindum í
hávegum hafður, því að sennilega
hafa ekki verið á honum djöflar,
heldur hefur þetta verið barokk-
smíð með hinum einkennilegu
afskræmisgrímum eða skrýtilegu
greppitrýnum, sem eru veiga-
mikið stílatriði barokkstíls. Vís
ast hefur enginn annar en sjálfur
Guðmundur snikkari, meistari
skírnarfontsins á Hólum, smíðað
þessa barrokkhluti fyrir Odda-
prest, því að í Odda hefur Guð-
mundur áreiðanlega starfað, eins
og ég drap á í upphafi og fleiri
dæmi sýna.
Oddakirkja er hvorki stór né
sérlega merkileg, og betur væri
stærra guðshús í samræmi við
forna frægð staðarins. En full-
nægjandi mun þessi kirkja sem
sóknarkirkja safnaðarins enn um
langa hríð, og með góðu viðhaldi
eiga litlu, íslenzku trékirkjurn-
ar að geta enzt lengi. Og ánægju-*
legt er, úr því sem komið var,
hve giftusamlega hefur tekizt
um viðgerð þessarar kirkju og
málningu. Allir hafa þar vel að
unnið, og ekki. mun presturinn i
Odda, séra Arngrímur Jónsson,
haf sofið á verðinum, meðan á
verkinu stóð. Gott er að loknm,
að kauptúnsbúar í Oddasókn
vilja hafa kirkju sína á hinum
fornhelga stað, én ekki flvtja
hana í bæinn. Það eru vandræði,
þótt vorkunnarmál geti verið,
þegar kauptúnin draga til sín
kirkjurnar af þeim grunni, sem
þær haf staðið á frá upphafi
kristni í landinu. Ástæðurnar ern
ekki alls staðar jafnríkar og
stundum ekki annað en angi af
hinni gömlu baráttu holds gegn
anda. En líta ber með sanngirni
á málefni hverju sinni, áður en
afstaða er tekin.
Kristján Eldjárn.
Verður vegurinn um Siglu-
fjarðarskarð lagður niður
Og þess í sfað ekið um Sfrákð og Úifsdali
LÖGÐ hefur verið fram í Sameinuðu þingi tillaga til þingsálykt-
unar um athugun á hentugu vegarstæði milli Siglufjarðar og Skaga-
fjarðar. Tillöguna flytja þeir Einar Ingimundarson, þingmaður Sigl-
firðinga, Jón Sigurðsson og Steingrímur Steinþórsson, þingmenn
Skagfirðinga og Gunnar Jóhannsson. Samkvæmt tillögunni skal
ríkisstjórnin hafa látið fara fram rannsókn á því fyrir 1. okt. 1954
með hvaða hætti Siglufirði verði komið í varanlegt samband við
Skagafjörð (Fljót).
Skírnarsár, útskorinn og málaður af Ámunda smið Jónssyni (d. 1805)
í greinargerð fyrir tillögunni
segir svo:
Vegur sá, sem nú tengir sam-
an Siglufjarðarkaupstað og yzta
hluta Skagafjarðarbyggða að
austanverðu (Fljót) og liggur um
Siglufjarðarskarð, hefur valdið
Siglfirðingum og raunar Skag-
firðingum einnig hinum mestu
vonbrigðum. Hefur raunin orðið
sú, síðan vegur þessi varð akfær
árið 1947, að hann hefur aðeins
orðið að notum í 2—3 mánuði um
hásumarið, 3—4 mánuði er bezt
lætur, er snjóalög eru lítil og
vorhlýindi, eins og t. d. var á
síðastliðnu vori. Á hverju vori
er varið til þess tugum þúsunda
að ryðja snjó af veginum í Siglu-
fjarðarskarði og dæmi eru tii
þess, að byrja þarf aftur að ryðja
snjó af honum í ágústmánuði til
þess að halda honum opnum til
umferðar eitthvað fram eftir
hausti.
Má af þessu marka, að af vega-
sambandinu um Siglufjarðar-
skarð er Siglfirðingum og Skag-
firðingum allt of lítil samgöngu-
bót, eins og því sambandi er nú
háttað. Hins vegar er þess að
gæta, að úr Skagafirði, einkum
austur- og ytri sveitum fjarðar-
ins, fá Siglfirðingar langmest af
landbúnaðarafurðum, sem þeir
neyta. Má geta þess, að á þessu
ári munu þeir kaupa þaðan
mjólk, kjöt og aðrar landbúnaðar
afurðir fyrir a. m. k. 4 milljónir
króna.
Megnið af þessum afurðum hef
ur þurft að flytja með skipum
fram að þessu vegna hins ófull
komna vegasambands, og er aug-
Ijóst, að slíkir flutningar eru
miklu óhentugri og fyrirhafnar
meiri en landflutningar og koma
sér auk þess mjög illa vegna
hættu á skemmdum sumra vöru-
tegunda við slíka flutninga, t, d.
mjólkur og sláturs um sláturtím-
ann á haustin.
Að minnsta kosti 8—9 mánuði
ársins slitna Austur-Skagfirðing-
ar úr öllum beinum tengslum við
Siglufjörð og koma ekki afurðum
sínum á markað, t. d. mjólk, né
geta notað leiðina um Siglufjarð-
arskarð til aðdrátta, en á Siglu-
firði afla þeir sér að jafnaði
ýmissa nauðsynja, t. d. kola og
annars eldsneytis.
Af framansögðu ætti að vera
ljóst, að bættar samgöngur á
landi milli Siglufjarðar og Skaga
fjarðar eru hið mesta nauðsynja-
mál, engu síður fyrir landbúnað-
arhéruð Skagafjarðar en Siglu-
fjörð.
Leiðin um Siglufjarðarskarð er
snjóþung mjög, enda liggur veg-
urinn þar í um 600 metra hæð,
sprengdur og grafinn inn í bratt-
ar hlíðar og ófærur. Er vegurinn
mjög brattur og seinfarinn og
veldur miklu sliti á bifreiðum.
Til er önnur leið, snjólétt, en
ógreiðfær milli Siglufjarðar og
Fljóta, út með Siglufirði að vest-
an, um svo nefnda „Stráka“,
Úlfsdali, og síðan iiin með Skaga-
firði yzt og austast um svo nefnda
Almenninga fyrir utan Hraun £
Fljótum. Er það þessi leið fvrst
og fremst, sem flutningsmenn
þessarar tillögu leggja til að at-
huguð verði sérstaklega sem hugs
anlegt vegarstæði milli Siglu-
fjarðar og Skagafjarðarbyggða.
Má í þessu sambandi benda á,
að Ólafsfirðingar hafa nýlega
hafizt handa um lagningu vegar
fyrir Ólafsfjarðarmúla, þar sem.
Framh. á bls 12.