Morgunblaðið - 15.03.1980, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. MARZ 1980
Bókmennllr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
Heimsstyrjöldin 1939—1945:
SÓKNJAPANA
eftir Arthur Zich
og ritstjóra Time-Life bóka.
Björn Bjarnason íslenskaði.
Aimenna bókafélagið 1980.
Sunnudaginn 7. desember 1941
réðust Japanir á Pearl Harbor. Þá
hófst sókn þeirra sem endaði með
miklum landvinningum, svo ótrú-
legum að hinir bjartsýnustu í þeirra
hópi létu slíkt ekki flögra að sér.
Þótt Japanir ættu óvildarmenn inn-
an ríkisstjórnar Roosevelts og marg-
ir grunuðu þá um græsku var mat
Hermenn úr liði Bandarikjamanna
og Filippseyja gefast upp við opið á
425 m löngum Malinta-göngunum á
Corregidor, þar sem þeir sátu 27
daga undir stórskotahrið. Mynd og
myndatexti úr Sókn Japana sem er
fjórða bókin í bókaflokknum
Heimsstyrjöldin 1939—1945 sem
Almenna bókafélagið gefur út.
Landvinningar Japana
Stanleys Hornbecks, yfirmanns
Asíudeildar utanríkisráðuneytisins,
líklega dæmigert. Hann taldi að
Bandaríkjamenn gætu auðveldlega
stöðvað hernaðaraðgerðir Japana á
hálfu ári.
Sókn Japana eftir Arthur Zich
sem nýkomin er út í ágætri þýðingu
Björns Bjarnasonar segir ítarlega
frá undirbúningi árásarinnar á
Pearl Harbor og afleiðingum henn-
ar. Eftir á undrast menn það
andvaraleysi sem ríkti meðal Banda-
ríkjamanna, jafnvel aðvaranir
manna sem urðu vitni að því að
japanski flugflotinn nálgaðist skot-
markið voru að engu hafðar. Zich
skrifar: „Á rúmlega einni klukku-
stund og fjörutíu og fimm mínútum
höfðu Japanir eyðilegt 188 flugvélar
og skemmt 159 aðrar. Þeir höfðu
sökkt eða valdið stórtjóni á 18
herskipum, þ.á.m. Oklahoma og Ari-
zona. Orrustuskipin California, West
Virginia og Tennessee yrðu ekki
nothæf næstu mánuði. Það tæki
nokkrar vikur að gera við Pennsyl-
vanina og Maryland. Alls höfðu 2403
Bandaríkjamenn týnt lífi (næstum
helmingur þeirra lokaðist inni í
Arizona), og 1178 særðust". Japanir
misstu 29 flugvélar og flugmenn, auk
þess var fimm dvergkafbátum þeirra
og einum stórum kafbáti sökkt með
allri áhöfn. Ogetið er hörmunga
innfæddra.
Ömurleg er lýsing Zichs á óförum
Bandaríkjamanna og Filippseyinga
sem lauk með uppgjöf þeirra á
Corregidor. Að vísu tókst að veita
nokkurt viðnám undir stjórn Mac-
Arthurs, en hjálp skorti frá Banda-
ríkjunum. Aðeins þrjú birgðaskip
komust til Filippseyja, en japanski
flotinn gætti vel siglingaleiða. Sjúk-
dómar herjuðu á hermennina og
matarskammturinn varð æ minni.
Á stuttum tíma lögðu Japanir
undir sig landsvæði „sem tekið hafði
gömlu nýlenduveldin margar aldir
að ná á sitt vald. Margar milljónir
ferkílómetra lands í Suðaustur-Asíu
— og svo að segja allur vesturhelm-
ingur Kyrrahafs — voru komin
undir japönsk yfirráð“. Japanir áttu
í erfiðleikum með að valda þeim
vanda sem skjótur sigur hafði í för
með sér. Þeir höfðu færst of mikið í
fang. Sem dæmi um fjarlægðir milli
japönsku heimaeyjanna og nýju
landsvæðanna er nefnt að skip sem
sigldi frá Yokohama til Singapors
varð að sigla næstum jafn langa leið
og skip frá New York til Liverpool
Bandaríkjamenn reyndu að finna
ráð til að hefna sín á Japönum og
láta þá efast um sigurmátt sinn. I
apríl 1942 vörpuðu sextán banda-
rískar sprengjuflugvélar sprengjum
á Tókíó og fjórar aðrar japanskar
borgir. Sigur Bandaríkjamanna við
Midway var afdrifaríkur því að talið
er að japanski flotinn hafi ekki náð
sér eftir þá orrustu.
Sagnfræðilegt mat getur tekið
breytingum frá ári til árs, jafnvel
allt snúist við á einum degi. Sókn
Japana er bók sem leitast við að
skýra margt, en er fyrst og fremst
læsilegt rit þar sem myndir og
myndatextar skipta miklu máli.
Ástæðulaust er að efa að höfundur-
inn segi í höfuðatriðum satt frá.
Honum er að vísu í mun að réttlæta
þátt Bandaríkjamanna og verður
tíðrætt um grimmd Japana. Eitt
tekst honum vel, en það er að lýsa
hnignum nýlenduveldanna í Suð-
austur-Asíu og þar með dæma Breta,
Frakka og Hollendinga. Það er að
vísu auðveldur leikur, enda mörgum
tamur. En í gegnum bókina alla skín
þrautseigja Japana og óbilgirni sem
var sterkasta vopn þeirra í átökum
við ofurefli. Hjá þeim komst ekkert
annað að en sigur.
Úr viðjum
raunsæisms
Svava Jakobsdóttir:
SÖGUR
265 bls. Helgafell 79
Þrjár eldri bækur Svövu
Jakobsdóttir, Tólf konur,
Veizla undir grjótvegg og
Leigjandinn, eru hér felldar
saman í eina. Ekki veit ég
hvers vegna, en ef til vill hefur
upplag þessara bóka verið á
þrotum og talið hagkvæmara
að gefa út eina stóra bók en
þrjár litlar. Það eykur á furðu
mína að enginn formáli er
fyrir bókinni, en mér virðist
að slíkt hefði verið einkar vel
til fundið og orðið til að gefa
þessari útgáfu nokkurt gildi,
umfram venjulega endur-
prentun. Hefði í líkum for-
mála verið unnt að fjalla um
þessar þrjár bækur Svövu og
þróun hennar sem rithöfund-
ar, sem hlýtur að teljast
tímabært og vel við hæfi þegar
gefinn er út slíkur vísir að
ritsafni.
Ég tel að greina megi nokk-
uð skýra þróun höfundarins af
þessum bókum. Smásögurnar í
Tólf konum eru að flestu leyti
raunsæislegar og nokkrar í
mjög hefðbundnum raunsæis-
stíl.
Efni þeirra og umhverfi er
breytilegt, enda þótt fiestar
Mynflllsl
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
Það er líf og fjör umhverfis
tiltektir Baltasars B. Samp-
ers hvar setn hann ber niður,
maðurinn er kvikur, léttur á
brún og brá og hann geislar
miklum lífsþrótti. Allir þessir
eiginleikar blasa við manni í
myndum hans að Kjarvals-
stöðum þessa dagana en þar
fer hann á kostum hvað hröð
og glæsileg vinnubrögð áhrær-
ir, — full hröð og glæsileg á
köflum. Það er nefnilega ekki
allt fengið með tækninni og
glæsileikanum hversu lifandi
og létt sem vinnubrögðin eru.
Litir og form er dansa um
myndflötinn oft sem í tryllt-
um hömlulausum leik vilja
liggja laust á yfirborðinu,
Baltasar að
Kjarvalsstöðum
tengjast einhvern veginn ekki
innri lífæðum myndflatarins.
Þetta á að mínum dómi við
ýmsar myndir Baltasars á
sýningu hans á Kjarvals-
stöðum en ljóst er að list-
amaðurinn er í mikilli gerjun
um þessar mundir, — margt
að ske hið innra með honum
sem hann virðist moka upp úr
sér alveg umbúðalaust. Maður
ber virðingu fyrir slíku hisp-
ursleysi, sem er næsta fátítt
hérlendis og slík vinnubrögð
eiga fyllsta rétt á sér en
árangurinn vill oft og tíðum
verða harla misjafn.
Maður tekur fljótlega eftir
áhrifum víða að í myndum
Baltasars og er ekkert nema
gott um það að segja, hann
notar stundum upphleypt efni,
líklega marmarasand og
vinnubrögðin geta þá minnt á
landa hans Antoni Tapiés og í
sömu mynd koma máski áhrif
frá Ameríkumanninum Jim
Dine, t.d. í mynd nr. 15, „Ötult
embætti". Myndin er hressileg
og í henni hvort tveggja kímni
og ádeila en einhvern veginn
fellur ekki allt saman sem
skyldi. Ég felli mig ekki heldur
við það er hann setur tölur eða
ritmál inn í myndir sínar —
maður tekur allt í einu eftir
þessu í sumum myndanna og
það er líkast aðskotahlut er
kemur af stað óþarfa vanga-
veltum hjá skoðendum.
Á sýningunni eru tvær
myndraðir og eru þær fyrir-
ferðarmikill hluti sýningar-
innar, myndirnar stórar og
ábúðarmiklar. Önnur er gerð
eftir átta erindum í kvæði
Einars Benediktssonar, „Fák-
um“, ein mynd fyrir hvert
erindi. Hér koma fram mjög
misjöfn vinnubrögð en myndir
nr. 1, 2 og 8 þykja mér bera af,
ýmsir eru þeirrar skoðunar að
mynd nr. 1 sé heillegasta
mynd sýningarinnar en mér
þeirra lýsi stöðu konunnar í
nútímasamfélagi.
HMM:439 TNR:3 JU:0,3 í
öðru smásagnasafninu, Veislu
undir grjótvegg, eru umfjöll-
unin um stöðu nútíma-
konunnar nær alls ráðandi og
sögurnar ekki eins aðgengi-
legar og „þægilegar" og áður.
Það er eins og höfundinum sé
nú enn meira niðri fyrir og
verði að losa sig úr viðjum
raunsæisins til að koma hugs-
unum sínum til skila.
Þessi þrsi þróun í átt frá
raunsæisstefnunni virðist mér
svo hafa náð hámarki í skáld-
sögunni Leigjandanum, þar
sem raunsæið sýnist endan-
lega látið lönd og leið. Hvað
sem fólki kann að þykja um
það, þá held ég að það sé
ekkert vafamál að þessi þróun
Svövu sem rithöfundar er til
góðs. Mér finnst að hin mis-
jafnlega áberandi veruleika-
slikja sem einatt umlykur
smásögurnar hafi truflandi
áhrif, ef nokkur, og því gott að
losna við hana, en sú virðist
mér vera raunin í Leigjandan-
um.
Svo mikið hefur nú verið
rætt og ritað um þessa skáld-
sögu að varla mun á bætandi.
Til dæmis held ég, að um fáar
skáldsögur hafi verið skrifað-
ar jafn margar menntaskóla-
ritgerðir. Varað hefur verið
við því að sögur Svövu verði
hæglega oftúlkaðar og að var-
ast beri að troða upp á þær
einhverri einni ákveðinni
merkingu og gera þær þannig
að táknsögum (allegóríum).
Þetta er mjög viðeigandi var-
úðarráðstafanir og eiga að
mínum dómi við um allar
sögur Svövu nema eina. Sú
saga 'er Leigjandinn. Ef þessi
skáldsaga fjallar ekki um
herstöðvarmálið þá hlýtur hún
að vera misheppnuð, því ég
veit ekki um neinn sem hefur
skilið hana öðruvísi. Hitt er
svo aftur annað mál að end-
anleg niðurstaða sögunnar
virðist mjög á huldu og sjálf-
sagt unnt að leggja lok hennar
út á ýmsan veg, enda það
ugglaust ætlun höfundar. Það
er nú einu sinni eðli góðra
bóka að vekja spurningar og
góðar bækur hætta ekkert að
-