Norðanfari - 13.02.1865, Blaðsíða 1

4. ÁR
M 4.-5,
\ORnVM\Rl.
SVAR TIL E. TH.
í 30.—31. blaíii „Noibanfara“ f. á. hefir cin-
hver E. Th. risií) upp .öndverftur inóti grein
einni lítilli, er stób f „Nor?anfara“ í haust, og
sem kðllub var Bbókafregn“. þessi E Th.
byrjar á fiví ab uppnefna þann, sem ritab helir
bókafregnina, og kallar hann timnistafamann,
líklega af þeirri orsök, ab ritsijórinn aubkenndi
gVeinina meb tölustafnum 5. E. Th. ferst í
þessu eins og ýmsurn öbrum, sem eigi rita í
þeim tilgangi ab leita sannleikans ebur þeim,
sein hafa skort á skynsamlegum rökum, og
verba því ab tína til í stabinn einhverja heimsku
ebur hjegóma. Höfundur bókafregnarinnar
hafbi talib þab sem \ott um, ab klerkarnir og
gubfræbingarnir niundti annabtveggja lailast á
skobun M. Eiríkssonar um Jóhannesar gub-
spjali, ebnr ab öbrum kosti eigi sjá sjer fært
ab hrekja liana, þar sem enginn þeirra halbi
orbib til ab mæla gegn henrii; en sænskur
prestur þar hjá þýtt bók hans á sína tungu.
þetfa þykir nú E. Th. „hálfskríiin ályktun“,
er lýsi „gjörræbi og ofmiklu bráblæti“. Ekki
færir hann þó til neinar ástæbur fyrir þessum
bleggjudómi, enda niun eigi hafa verib um aub-
ugann garb ab gresja. Aptur f stabinn kemur
hann meb fáeinar spurningar, er hann svarar
þó eigi og aubsjáanlega hefir ekki hugsab eptir
hver svör lægi til, því þau hljóta öll ab falla hon-
um og rnáli hans í óhag. þetta viljum vjer nú,
meb fáin orbtun, leitast vib ab sýna óhlutdræg-
uin lesendum, er unna því, sein satt er og rjett.
E. 'l’h. „Hvab sannar þab þó sænskur klei k-
ur sje ab þýba bók“?
.Vvar : þab sannar ab hann vill lnín verbi al-
þýbu kunn í Svíþjób, og ekki einungis lærbum
mönnum, sem allir gcta skilib hana á frummálinu.
E. Th. „Gjörir þá ein svala vor“?
Svar: Hún gjörir þab reyndar jafnvel eins
og fleiri svölur.
E. Th. „Hafa ekki rit Hegels o ; Strauzs m. fl.
veiib þýdd, og þab af þeiin er voru annarar
og betri trúar, og sem hafa riiab móti þeirn“ ?
Svar: Víst liafa rit þeirra verib þýdd; en
hvab sem trú þýbendanna hefir libib, þá er
aubsætt, ab þeir hafa viljab sfubla til þess ab
rit þessi yrbi lesin.
E Th. „Kom þessi stóra bók fyr en í sumar
hingab til landsins“?
Svai : Hún var pientub í fyrra vetur f Dan-
mörku, og kom snemina sumars í flest eba
Öll hjeröb á Islandi; en eigi ritum vjer til ab
neinn hafi ritab móti henni, hvorki f Danmörku
nje á Islandi, fyrri en þessi eina svala kom
íljúgandi í desemberinámibi.
E. Tn. „þab er, því nribur satt, lnín geng-
ur nú eins og grár köttur iijer um sveitir“.
Svar: Fleiri eru nú gráir á gangi en kötturinn.
E. Th. „Er ekki allur dagur til stefuu ab
slá hann af tunnunni*?
Svar: Vera má ab Danir vilji geyma þab
til lö'ingangsins, en íslendini;ar eru ab ininnsta
kosti ekki bundnir vib þá reglu. — Vjer höld-
um annars ab þessar heimskulegu kattarsam-
lfkingar cigi alls ekki vib í þessu ináli, ef menn
á arinab borb vilja leita sannieikans. Hjer er
vissulega eigi nema um tvennt ab gjöra: Ann-
abhvoit er „stóra bókin“ satnkvæm trú og
kenníngu klerka vorra í hinurn lútersku þjób-
kirkjum á Norburlöndum, og þá er eblilcgt ab
engiun ltlerkur riti gegn henni, lieldur verfci
AKUREYHI 13. FEBRÚAR. 1865.
jafnvel einhver þeirra til ab breiba hana út,
ellegar bók þessi er ósamkvæm kenningu klerk-
anna, og þá er þab hclg skyida þeirra ab
rita gegn hcnni sem allra fyrst, ef þeir
álíta ab hún innihaldi villulæidóm. Eiga ekki
hirbarnir tafarlaust, ab raæta úlfinum
þegar þeir sjá hann koma? Efca eiga þeir afc
draga sig í hlje og segja: „þab er aliur dagur
til stefnu“. Oss minnir eigi betur enn þeir
sjeu einhversfafcar kallabir „leíguli?ar“ sera
þetta ráb taka. Og þab er í sannleika undar-
legt afc E. Th. skuli vilja mæla bót þessu
leigulifca skaplyndi, því hann hefir þó sýnt,
afc liann hafi einlægari vilja cn ýmsir abrir,
ab mæla gegn því, sem lunn álitur órjett,
hvab 8em inættinum líbur.
Eitt af því seui E. Th þykir hálf-
skrítib og gjörræbislegt hjá höfundi
bókafregnarinnar er þafc, afc hann skuli hvetja
menn til ab lesa „stóru bókina“ og vera þó
eigí gubfræbingur. En bafa þá gufcfræi-ingariiir
nokkurt einkaleyfi til ab raba því hvab menn
skuli lesa, og livab ekki? Vjer verbum ab játa,
ab vjer ekki þekkjum neitt lil slíks; hitt er
oss vel kunnugt, afc liverju barni er hjer kennt
þegnr í æsku, ab nytsamlegia sje ab byggja
trú sína á eigin rannsókn en ab lata sjer ein-
ungis nægja meb sögusögn kennendanna.
Ætli þafc iieyri þá ekki til þessarar rannsókn-
ar, afc menn lesi gaumgæfilega rit þeirra, sem
liafa afcrar Bkoíanir en kenri£htlurnir á trúarefn-
um? Hlýtur eigi hver sá sein vill kvefa upp
óvilhallan dóm í einhverju máli, ab kynna sjer
þab og skofca sem vandlegast frá ölium hlibum ?
þó einhveijutn af kennife?ruin vorutn kunni
ab virbast „stóra bókin“ innihalda einhverja
villu (sein þó er óvíst ab þeim þyki fyrst þeir
þegja vifc henpi), þá er þab öldungis áreifcan-
legt ab sumum þeirra þykir vel hlýba, ab hún
sje lesin, og öfunda ekki hölundinn þó hon-
unr „kynnu ab fjenast nokkrir skildingar“.
Ástæfcur þeirra fyrir pví áb villuriiin, er þeir
kalla, gjöri opt mikiö gagn, eru skýrt og ve!
tekin fram í „Arriti prestanna í þótncsþingi11,
og viljunt vjer taka hjer upp litla grein úr riti
þessu vegna þeirra lesenda, sem eigi hafa þab
vib höndina. Prestarnir segja þar mebal annars:
„þab er aögæzluvert um villubækurnar,
afc þó margt í þeitn sje villa og ósanniudi, þá
er þab þó ekki allt, heldur er villa og sann-
leiki í flestnm þeirra bvab innanum annafc.
þab væri skakkt álitib, ef ntenn hjehlu ab allar
svonefndar villubækur hali verib ritabar til *b
villa afcra. þessu er ekki þannig varib. Flestir
höfundar þeirra hafa óviljandi villst frá sann-
Icikanum, og þar af kemur, afc þó abalstefna
einhverrar bókar hafl veriö röng, þá hefir hún
engu ab síbttr haft ab geyina mörg sannindi,
og nteb þvi að þab er Ijost afc þab hafu ekki
veriÖ fáfræbingarítir einir, aem villzt ltafa,
heldttr og tíbuni hinir djúphyggnustu og ska!p-
viirustu menn, þá hafa bækur þeirra haft ab
geyma ýmsar hugsattir og lærdóma, sem ann-
ai s heföu falizt, og hafa þannig bein'ínis aukib
þekkinguna og aubgab vísindin afc nýjtt, áfcur
óþekktum htigmyndum.
Villuritin ltafa líka ekki alllítib hjálpab til
ab leifta sannleikann í ljós og til ab vernda
haun. þegar einliver villubók hefir birzt, sera
nokkub hefir þótt ab kveba, hefir vonum brábara
einhver riHfc npp til afc rita á móti henni ng
reyna til ab hrekja liana. Al þessu hefir nú opt
leitt, ntiltib siríö’og styrjöld, er bábir hafaloitast vib
aö verja sannfæiingu sínn; en strfb þetta hefir
vakib s.ílarkraptana, þab hefir vakið afskipti
aniuira af málefni sannleikans, og þannig
uridirbúió bugi inanna til ab taka á inóti
honum, og ab lokunum hefir þafc leitt til
þess, ab saiiiileikuriun hefir unnib algjör-
lega sigur yfir villnnni, eins og vib var ab
húast, þegar hann er varirm meb sínuin vopn-
iiin , sem eru skynsamlegar ályktauir og rök-
semduleióslur, og þt ssi sigur veiður því dýib-
legri, sem orustan var hættnlegi i, eba í óvænna
efni virtist komib fyiir hinu gófca málefninu;
og eins og geislar sólarinnar e'-n þá livab fatrr-
astir er þeir koma fram uiidan dimmu skýi,
eins hafa menn því ástúfclegar fagnab sann-
leikanum , sein hann ábur var hjúpai ur svart-
ara villumyrkri. Villurifin hafa þannig geliö
tilefni til, ekki eiritmgis ab mörg árur óþekkt
sauiiiudi hafa fundizt og leibst í Ijós, heldur
hala þau vakib ntenn til ab virba og nieta
sannli ikann eins og hann á skilib og fmna ný
vnpn til ab verja hann meb, þegar hin eldri
reyndust orbin of sljó og bitlftil, og þannig
um leib bæbi æft sáiargáfur maiina og hjalpab
til afc sannleikuiinn geymdist betur eptir en
ábur. þegar á allt er litib, á þvf ntannkynib
villiiriiunum svo mikiö aö þatka, og þan eiea
svo djúpar rætur í sögu þess og htigmynda-
heimi, ab um þau iná einriig óhætl seeja, ab
þau sjeu orbin til af einskonar andlegii naub-
syn, eins og líka hitt, ab þau, þó seinna sje,
hati bætt og bæti úr andlegum þörfum manna,
eklti a?eiii8 ineb lönguin aödraganda, heldur
beinlínis og bláit áfram'1.
þannig eru orb piestanna í þórnesþingi.
Vjer getum reyndar ekki fullyrt neitt uin þafc,
hve margir af öbiMim prcstuni hafi sama álit;
en vjer vitum heldur ekki hve tnargar svölur
E. Th. álítur þurfa til ab gjöra vor.
þegar E. Th. er búiun ab ásaka höl'und
bókafregnarinnar, sem niest haun má, fer hann
afc ívara „stóru bókinni“, og þafc er aubsjeb ab
liann álítur sig hafa hrakib hana algjörlega,
svo stór sem hún er, meb tæpum tveimur
dálkutn í „Norbanfara'*. I glebi sinni yfir því,
ab hafa þannig meb hægu móti rotab höfund
hókarinnai, snýr hann sjer aptur að höfundi
bókafregnarinnar og ber t hann þá sakargipti
afc hann sje ,.ab telja inöniium trú um
ab ýuisir lærdómar í Jóhannesar gubspjalli sjeu
ekki óyggiandi1. þetta eru Itelber ösann-
indi, því bókafregnin segir einungis frá, ab
þeita sje stefna „stóiu bókurinnar ', en leggur
þar hjá engan dóm á efni hennar, ogþvísíö-
ur á Jóhannesar gubspjall sjálft. Er þetta eitt
meb öbru fleiru vottur um, ab E. Th. hefir
merkilega gott lag á, ab lesa, þab sem hann
les, eins og mælt er ab annar ,,aldraf ur svart-
klæddur herra“ lesi ritninguna.
5.
(ORMLD/lRSAGAl',
ÍSLENZKEÐ OG AUKIN EPTIR SÖGURÓTÍ H. G. ROHRS
AF PÁU MELSTEÐ, GEFIN ÓT AF HINU ISLENZKA
BÓK.MENNTAFJELAGI; PRENTUÐ í IiEYKJAVÍK 1861.
ÍSLENÐINGAR haU ætíb verib sögnþjób.
En þab er eptirtektavert hvernig 8Ögn-andi
þeirra heftr breytzt frá þvf þeir tóku fyrst
ab rækja og rita sögur og til þess nú er, eptir
því, sein breytzt heflr hagur þcina.
þab var hvorttveggja ab landib byggðu
fyrst frelsishetjur, sem virtu mest fiæg', mann-
dáö og rjettindi, en hötubu ódreneskap, áþján
og lýgi, enda söfnubtt þeir og lærbu út hingab,
þegar þeir voru í förutn víba um lönd, frá-
sögur og kvffibi um hreystiverk og athafnir
maima erlcrdis, allt scm þeir vissu rjettast.
Og heima í landinu sjál'it var trúlega haldib
á lopti öllu því srm vibbnr og nokktib kvab
ab. þá hugsubu íslendingar um sig og sinn
bag. þá kvab hver öbrtitn kvæbi og sagbi
sögur lieima í sveitum og á mannfundum, á
voi'þingum og alþingi, utn allt sem meun höföu
frjeit og vissu sannast. þá voru frætiinennn