Heimskringla - 16.04.1947, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPBG, 16. APRÍL 1947
Ílcimakriítgla
(Stofnut ltlt)
Xemur út á hverjum miðvikudegi.
• Ei?endur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verfl blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabféf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
£ecocosGGoseo9GGocceoooeso9occðððGoosescocece«
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 16. APRÍL 1947
Gosið alvarlegt
Það er nú engum blöðum um það að fletta, að Heklugosið er
mikið stórkostlegra og alvarlegra, en margir gerðu sér grein fyrir í
fyrstu.
Um 20 býli hafa þegar lagst í eyði. En gosið mun í alt hafa
náð meira og minna til 130 bæja á Suðurlandsundirlendinu.
Veltur á miklu hver reyndin verður og hvort búfénaði verður þar
hægt að halda við. Það mun ekki þurfa mikið til að gras og vatn
verði skepnum bannvænt.
Auk þess er enn ekki hægt að segja, hve lengi gosið varir.
Vestur-íslendingum var það mikil harmafrétt, er skeyti fóru
að berast um Heklugosið. Menn vissu að þar væri lítils góðs að
vænta. Hin meiri eldogs á ættjörðinni hafa öll verið vágestir og
harmsögulegustu þættimir í sögu landsins. ,
Það er bót í máli, hve Islendingar heima horfast djarflega í
augu við þetta mikla áfelli. En tjónið af því er ómælt enn og að
það verði landinu stórhnekkir, er ekki að efa.
Vestur-lslendingar ættu að vera í nánu sambandi við íslend-
inga heima og fylgjast með því, sem þar gerist og vera viðbúnir að
bjóða alla þá aðstoð, sem þeir gætu veitt, ef illa skyldi fara. Það
er venjta orðið um allan heim þegar svona óvænt óhöpp henda, að
aðrir veiti því athygli og létti byrðina á herðum þeirra, er hún
hefir lagst á. Mér virðist eðlilegt að bræðraþelið, sem hér kemur
svo oft fram í orði, ætti nú að gera það einnig í verki. Félagssam-
tök okkar og þá ekki sízt Þjóðræknisfélagið, hefðu þar gullvægt
verkefni, sem hugum Vestur-íslendinga er náið og alment mundi
vel þegið, að haft væri með höndum.
UM NÝJA KJÖRDÆMA-
SKIPUN
Á Manitoba-þinginu hreyfði
G. S. Thorvaldson, K.C., kjör-
dæmaskipunar málinu, síðast
liðna viku.
Mun málið áður hafa verið í
þingnefnd, en hún hefir Mtið eða
ekkert hafst að í því.
Það hefir lengi verið fundið til
þess, að Winnipeg hafi ekki þá
fulltrúatölu á fylkisþinginu, sem
henni beri.
Það sem Mr. Thorvaldson fer
fram á, er að Winnipeg hafi 15
þingmenn í stað þess, sem hún
nú hefir 10.
Á þinginu hefir Winnipeg einn
fulltrúa fyrir hverj'a 15 þúsund
kjósendur. En í Rupertsland er
1 fulltrúi fyrir aðeins 1100 kjós-
endur. Bn þetta nær ekki ein-
göngu til Winnipeg. í St. Boni-
face eru 24,000 kjósendur en
þaðan er aðeins 1 fulltrúi á
þingi. í Fairfield kjördæmi eru
aðeins 2,346 kjósendur og einn
þingmaður.
Þetta sýnir greinilega þörfina
á nýrri kjördæmaskipun, sem
hér hefir ekki verið hreyft við
síðan 1920, en flutningur úr ein-
um stað í annan, hefir verið mik-
ill á þeim tíma.
En það er ekki um þetta atriði,
sem deilt verður í þessu máli.
Það verður um hitt, sem kapp-
rætt verður, hvort eitt þúsund
sveitarbúar séu ekki þjóðinni
þarfari en 15 þúsund bæjarbúar!
Við þessu er í augum margra,
aðeins eitt svar. En þeir sem af
gömlum réttindum sínum verða
að sjá með þessu, benda undir
eins á, að einn fulltrúi fyrir tvö
óMk sveitakjördæmi, hafi meiru
að sinna, en hver einn fulltrúi
bæja hefir.
Þeim þykir tilgangurinn ekki
helga eins meðalið hjá bæjar-
búum og sveitabúum og telja á
gamla viísu allan frumiðnað rétt-
hærri annars flokksiðnaði bæja.
Eins og iðnaði stórra bæja er
nú háttað, aflar hann fylkisbú-
um svo mikillar atvinnu, fjár og
markaðar, *að á þennan mun
fyrsta- og annars-flokksiðnaðar,
er nú naumast litið sem áður.
Maðurinn er auðvitað gullið,
þrátt fyrir alt, en ef hann er ekki
metinn það með skipun kjör-
dæma, er það samt ekki í eina
ISkjfitð, sem hann talar ekki
hærra, en t. d. dollarinn!
FRÁ LIÐNUM ÁRUM
FRÍMANN ANDERSON
I bréfi heiman af Akureyri frá
skáldinu Friðrik H. Berg, ásamt
kvæði til Fnímans Andersonar,
stofnanda Heiihskringlu, segir
meðal annars: “Mér var hlýtt til
þessa aldna manns, sem kvæði
þetta er um og sem ekki er eins
gott og hann á skilið. En eg vona
að þið Heimskringlungar bæti
það upp með þvi að fylgja því
úr garði með nkokrum orðum
um Frímann, sem svo frægt spor
steig hjá ykkur Vestur-lslend-
ingum með stofnun Heims-
kringlu.
Það er hverju orði sannara, að
Frímann Anderson eigi skilið, að
á hann sé mins!. Það hefir leg-
ið í láginni fyrir samtaðarmönn-
um hans að gera það, svo vel
væri, Mklegast af þeim ástæðum,
að hann virðist hafa verið á und-
an samtíð sinni og af því, ef til
vill, talist í hópi þeirra, sem ein-
rænir kallast. Af mönnum hon-
um persónulega ókunnugum, er
ekki eins auðvelt um þetta að
dæma. En það er stundum að
verkin tala. Og í fyrstu blöðum
Heimskringlu lýsa þau Frí-
manni æði vel. Við það er að
minsta kosti hægt að styðjast, í
því, sem hér verður um hann
sagt.
Arngrímur Frímann Bjarna-
son Anderson, en svo hét hann
fullu nafni, var fæcjdur 17. okt.
1855 að Sörlatungu í Hörgárdal.
Foreldrar hans voru Bjarni
Arngrímsson, prests, á Bægisá
Halldórssonar og Helga Guðrún
Jónsdóttir, bónda á Krakavöll-
um í Fljótum, Guðmundssonar.
Dvaldi hann fyrst með móður
sinni, en var í Fljótum norður
frá tveggj a ára aldri þar til hann
var rnu ára. Því næst var hann
á Vöglum á Þelamörk með föður
sínum til 1873, nema veturinn
1870-71, er hann var við nám
hjá séra Jónasi Bjarnasyni á
Ríp. Vestur um haf fór hann
1874 frá Akureyri í 365 manna
hópi (vesturfara). Þegar vestur
Með vaxandi þroska og fjöl
breytni í störfum fylkiSbúsins j kom, stundaði hann nám í Lind-
og sí-fullkomnari samvinnu, say High School í Victoria Coun-
mun að því koma, fyr eða síðar, j ty í Ontario í Canada frá 1875-
að skipun kjördæma verði bygð, 77. Lauk hann þar kennara-
algerlega á mannfjölda, þannig,1 prófi og var kennari næstu tvö
að atkvæði manna verði öll jöfn.árin (1878-80) í Ontario. Hærra
taMn, hvort sem í bæ eða sveit er. kennaraprófi lauk hann einnig
Við þá breytingu *sem fram á 1879 í Ottawa. Eftir það var
er farið, eru sveitirnar eftir sem hann tvö ár (1881 og 1882) í æðri
áður í meirihluta, eða munu hafa skólum. Námi hélt hann áfram
4 fulltrúa á móti hverjum 3 úr unz hann tók próf í tölvísi og
bæjum. Hér er því engin hætta náttúruvísindum við háskólann
á ferðum um að bæirnir taki a' Tomoto 1884. Varð hann því
vald af sveitunum. fyrstur Islendinga til að afla sér
Enn sem komið er, hefir ekki háskólamentunar í Canada. —
frá þessu máli verið gengið. Út- Eftir það flutti hann til Mani-
litið er, að óháð nefnd verði skip- ioba. En ekki var námsferill hans
uð til þess, að leggja tillögur fyr- húinn með þessu. Árið 1884-5
ir næsta þing um breytingu kjör- stundaði hann nám í stærðfræði
dæma. Þingmenn í sMkri nefnd,1 Qg náttúruvísindum við Miani-
ekki sízt þeir, er væru úr sveita- toba háskóla og lauk þar prófi.
kjördæmunum, sem lögð yrðu
niður, stæðu illa að vígi með að
starfa í henni og mundu fá
skömm í hattinn hjá kjósendum
sínum.
Síðast liðinn sunnudag, var
Thomas Jeffersons, þriðja for-
seta Bandaríkjanna, minst í
fl^stum untariskum kirkjum. —
Dagurinn, 13. apríl, var fæðing-
ardagur Jeffersons, en hann unni
Að námi loknu annaðist Frí-
mann ritstörf fyrir stjórn Can-
ada. Reit hann bæklinga er voru
I lýsingar af landinu og komu þeir
*út á mörgum tungumálum til
upplýsingar hinum mörgu að-
komandi þjóðabrotum, er hing-
að fluttu til þess að gerast cana-
diskir brogarar á þeim árum. —
Ferðaðist hann nokkuð um til að
skoða látt þekt landsvæði jafnve!
eftir að hann hafði byrjað útgáfu
frelsi i trumialum sem oðrum . __ , , .
,,, , „ . , . iHeimskrmglu. Voru helztu ís
m'alum og í forsetakosnmgum ö ,
einum, snerust málin mjög um
þetta atriði og hvort manni meo
trúarskoðun Jefferson’s ætti að
leyfast að sækja um forseta-
stöðu. Jefferson hafði verið einn
þeirra er undir sjálfstæðis-yfir-
lýsingu Bandaríkjanna skrifaði
og var í hvívetna mikilsmetinn
maður. En það sem andstæðing-
ar hans óttuðust, var að Banda-
ríkin snerust kenske öll til uni-
taratrúar, ef hann væri kosinn
forseti. En Jefferson sigraði ög
hefir trúfrelsi ekki verið nokkr-
um haft um fætur síðan er um
opiniberar stöður sækir.
j lenzkar bygðir hér þá myndaðar,
en Álftavatnsbygð er sögð ein
þeirra, er bygðist Islendingum
eftir bendingum hans.
En nú víkur sögunni að Heims-
kringlu. Á þeim tíma er hann
stofnaði hana, 9. sept. 1886, var
ihér ekkert íslenzkt blað gefið út.
Þau tvö blöð er byrjuð höfðu
verið, Framfari norður við Is-
lendingafljót 1877-9 og Leifur
1883-6 í Winnipeg, höfðu hnokk-
ið upp af klakknum vegna fjár-
skorts og skulda. Reynslan með
útgáfu íslenzkra blaða hér vat
því ekki glæsileg, fremur en hún
má heita enn. Á fyrstu árun-
um voru Islendingar að vásu
Frímann B. Anderson
sólgnir í lestur blaðanna. En þau
áttu þá eins og nú erfitt upp-
dráttar með áskriftagjöldunum
einum. Nú er reynslian sú, að á-
skriftir greiða ekki nema helm-
ing útgáfukostnaðar þeirra. Þau
eru að vísu tvefalt stærri en þau
voru í fyrstu, en alt um það mun
reynslan hafa verið svipuð með
fyrstu blöðin.
En Frímann var of stórhuga
til þess að setja þetta fyrir sig.
Blaðið fór af stað, stærra en
eldri blöðin voru og ágætlega úr
gafði gert í alla staði. Má og af
bréfum í þvá sjá, að því var fagn-
að. Frímann hafði og úrvals-
menn sér til aðstoðar, þar sem
voru þeir Einar Hjofleifsson
Kvaran, einn af ritfærustu
mönnum íslenzkrar þjóðar og
Eggert Jóhannsson, sem áður
var við Leif og var enginn við-
vaningur í starfinu. En þrátt
fyrir það, kom brátt fram og
sannaðist á Heimskringlu, að
reynslan er ólygnust. Frímann,
sem því litla sem hann hafði inn-
unnið sér með starfi sínu fyrir
stjórnina og lagði í þetta nýja
blaðafyrirtæki, átti eftir að
borga fyrir reynsluna eins og
aðrir. Skjótast sagt, var blaðið
með útkomu 14. tölublaðs þess.
komið í þær skuldir, að það ga*
ekki lengur haldið áfram og varð
að taka sér hvíld frá 9. des. 1886
til 7. apríl 1887, að það hóf aftui
göngu sína, fyrir atbeina fjögra
manna, er útgáfuna keyptu að
nafninu til, en þeir voru Eggert
Jóhannsson, Þorsteinn Péturs-
son, Jón V. Dalmann og Eyjólfur
Eyjólfssosn. En undir lok ársins
(27. des.) selja þeir Frímanni B.
Andersyni blaðið aftur, er gefur
það út til 15. nóvembers 1888,
en selur þá aftur hinum fyr-
nOfndu þremur mönnum. Hefir
blaðið síðan haldið áfram þó uir.
eigendur hafi oft skift eða nú alls
í full 60 ár, sem og minst var
með sérstakri stórri útgáfu
(fimmfaldri) af blaðinu á síðast
liðnu hausti.
Árið 1888 er Frímann alfarinn
frá blaðinu. En þá er það orðið
nærri tveggja ára. Mun hann þá
hafa sannfærst um að meiri á-
taka en eins manns fátæks, eins
og allir voru hér þá, þyrfti til að
tryggja framtíð þess. En stefnu
iþess mótaði hann eigi að síður,
svo greinilega, að blaðið má
heita að hafi fylgt henni síðan,
iþó það viíanlega hafi lagað sig
eftir samtíð sinni um leið.
1 fám orðum sagt virðast hug-
sjónirnar ?em fyrir Frímann
vöktu með útgáfu blaðsins, hafa
verið mentun og félagsmál Is-
lendinga. Eftir að hann tekur
við blaðinu aftur í desember
1887, má lesa hugsanir hans úr
Mnunum, sem hann þá skrifar í
blaðið. Fagnar hann því þá, að
hafa getað keypt betri prentá-
höld til blaðsins en áður, með
þessum orðum: “Eg hefi pantað
nýja stíla í íslenzku og öðrum
málum í viðbót við þá, er eg hefi
og er nú í útvegun með að fá
mér nýja hraðpressu. Áform
mitt er að hafa hér innan fárra
daga góða og fullfeomnari prent-
smiðju, þar sem gefa má út blöð,
bækur og hvað annað, ekki að-
eins á íslenzku, heldur einnig
öðrum Niorðurlandamálum og
ensku. Verður þessi prentsmiðja
ihin fyrsta þess konar hér og Is-
lendingar hinir fyrstu af útlend-
um þjóðflokkum er hafa komið
þesskonar mentastofnun á fót.”
-----“Stefna blaðsins”, segir
hann ennfremur, “verður sem
hingað til, að efla verklega, vís-
indalega og siðgæðislega ment-
un; í einu orði þjóðmenning. Hér
eftir sem hingað til, mun blaðið
hafa meðferðis greinar um ®t-
vinnumál, félagsmál og menta-
mál.” Alt kemur þetta mjög
skýrt fram í greinum hans. ís-
lendinga telur hann ófélags-
lynda af því að þeir hafi ekki átt
nema Mtinn kost á samstartfi;
það varð að ýta undir þá og gera
þá framtakssamari. Ef þeir vildu
sem heild og sjálfstæðir menn
koma hér fram, yrðu þeir að ráða
bætur á þessu í fari sínu. Þetta
sýndi hann í verki með því að
skrifa um samtök verkamanna
og stofna sMkt félag hér. Vís-
indalega þekkingu yrðu þeir
einnig að afla sér, tímamir hér
krefðust þess. Og skóla vill hann
hér *að Islendingar stofni, er
rækt leggi við íslenzka menn-
ingu efli hvers konar þekk-
ingu hjá þeim á þe'irra nýja
þjóðMfi hér.
Þannig skrifar hann ennfrem-
ur: “Ritgerðir eru ljósmyndir
hugsana vorra og hugsanirnar
eru geislaibrot sálarinnar, því
ættu þær að vera fagrar og góð-
ar. Ennfremur á meðan eins er
lítið ritað á meðal vor, ættum
vér almennings vegna og sér í
lagi ungdómsins vegna, að láta
alt það sem prentað er, vera
fræðandi og betrandi.”
Frímann minnist oft á fóstr-
una og í fyrsta blaðinu flytur
hann Vínlandi kvæði; er það
þannig:
Vínland fríða, Vánland góða,
Vestur heimur, kveðju bezta!
Heimur frelsis, heimur frama,
heimur fríðra kappalýða.
Ennlþá strendur aldnar standa,
áður þar sem hetjur fóru.
Ljómar tign og svipur sami,
sem þá stund er Vínland fundu.
Frítt er láð og himinn héiður,
háreist fjöll yfir grænum völl-
um;
geislar standa á glæstum tind-
um,
glóa vötn og hlægja skógar.
Undra sléttur ómælandi
afar-miklu Mkar hafi
M'ða fram í breiðum boðum,
blikar sól á öldum kvikum.
/
Skógar mynda marar strendur,
mærir lundir falda grundir;
bylgj^ elfur, bráðið silfur;
bakkar móti sólu hlakka.
---------------j------------
Skógar glymja, elfur óma,
undur-svásir vindar blása,
byltist voldug áfram alda,
æstir vogar geislum loga.
Gr^ptur bára gullnum tárum,
geislar leika á öldum bleikum,
sefur blóm í sælu draumi,
syngur fugl í berjialyngi.
Jörð af móki myrku vakin
magni ítra, þjóðalýtur;
byggjast fríðum, frjálsum þjóð-
um
fögur grund og bjartir lundir.
Hetjur ytfir hauðri lifa;
heróp snjallir lúðrar gjalla,
fram til sennu frelsis vinir;
framsókn nýja skulum heyja.
Þegar Fnímnan fer héðan árið
1888, fær hann atvinnu hjá verk-
fræðingadeild rafmagnsfélagsins
The General Electric Co., í Lynn,
bæ nálægt Boston, við kenslu,
ritstörf og fleira. Var hann þar
um 6 ár, en hélt þá (1894) til
kaupmannalhafnar og Reykja-
víkur, með tilboð frá nefndu fé-
lagi um að selja Reykjavík raf-
orkutæki til að lýsa upp höfuð-
borgina og höfnina fyrir 2500
gulldollara. En því boði var
hafnað. Fór hann þá í desember
1894 til Skotlands og vann þar á
efnarannsóknarstofu um skeið.
Haustið 1895 fór hann aftur til
Reykjavíkur með tilboð frá
tveimur brezkum rafmagnsfé-
lögum um að lýsa bæinn og
höfnnia fyrir 3000 sterl. pund.
En því var einnig hafnað. Fór
hann enn utan og nam staðar í
London; dvaldist hann þar rúmt
ár. Þaðan fór hann til Parísar
1897 og dvaldi þar til ársins
1914. Fékst hann þar við ritstöitf
og ýmislega vinnu aðra. Loks
hélt hann þaðan til Islands 22.
sept. 1914 og settist að á Akur-
eyri. Átti hann þar heima til
æfiloka. Barðist hann þar fyrir
raflýsingu og rafhitun bæjarins
og fékst nokkuð við ritstörf. Um
rafhitun 'Akureyrar og annara
kauptúna í grendinni reit hann
bækling 1915. Ennfremur byrj-
aði hann að gefa út tímaritið
Fylkir 1916 og hélt því úti í
mörg ár. Kenslu stundaði hann
á frönsku á Akureyri og varð
brátt álitinn einn færustu kenn-
ara í því máli. Hann skritfaði og
fjölda blaðagreina, mest um raf-
magnsmál í íslenzk blöð og
tímarit og eitthvað jafnvel eftir
að heim kom einnig í erlend
blöð.
Hann dó 6. nóv. 1936 á Akur-
eyri 81 árs að aldri.
Frímann kvæntist aldrei og líf
hans mun hafa verið einmana-
legt lengst af æfinni, ekki sázt í
ellinni. Samt var hann félags-
lyndur í verunni, að mér er sagt
af þeim, sem hamn þektu hér og
hugljúfur í viðkynningu. Hann
var ekki beint hrókur alls fagn-
aðar á mannamótum, enda yfir-
leitt stiltur og gætinn, en and-
leysi leið hann ekki lengi í hópi
manna eða á mannfundum;
ihann hafði ærið um að tala hvar
og hvenær sem var, og vakti með
hugarflugi sínu og athugasemd-
um alla til að hugsa.
F. H. Berg:
FRÍMANN B. ARN-
GRIMSSON
Ungur fórstu út í heim,
álfu nýja að kanna.
Viti og höndum treystir tveim,
og tölunum, mál að sanna.
Þar, sem meðal manni er stætt,
mörgu óskabami,
á vetrardegi villuhætt,
verður á beru hjarni.
Þín var aldrei gata greið;
gráa yfir breða;
þreyttur ókstu langa leið,
lífsins þunga sleða.
Er það hrekkur eða gys,
örlaganorna vorra,