Þjóðviljinn - 22.03.1977, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN Þriftjudagur 22. mars 1977
Itagnheiftur Sleindórsdóttir og Jón Sigurbjörnsson (Ijósm. gel.)
Þótt náttúran sé
lamin með lurk
markviss mynd af innantómum
íáránleik hins borgaralega lifs.
Hér fer Hjalti Rögnvaldsson á
sönnum kostum i hlutverki hins
kostulega tónskálds. Más Yman,
leikur sem er fágætlega rikur af
finlegum blæbrigðum og hárná-
kvæmu skopskyni.
1 seinni þáttunum tveimur
verður stillinn smám saman
dramatiskari eftir þvi sem átök
verksins magnast. Þessi stil-
breyting tekst furðu vel, vegna
þess kannski að hún grundvallast
á hreyfingu leiksins frá yfirborðs-
legum falsheimi yfir i nakinn
sannleikann. En fyrst og fremst
kannski á þeirri natni við smá-
atriði og þeirri hófstilltu
nákvæmni sem einkennir leik-
stjórn Brynju á þessu verki.
Leikarar eiga hér góðan dag.
Ragnheiður Steindórsdóttir hittir
á að vera nákvæmlega mitt á
milli stelpu og konu, alveg eins og
vera ber. Jón Sigurbjörnsson fer
vel með hlutverk Lofts Kaldan
(sem er alveg eins og nafnið segir
til um, loftkenndur, innantómur
og kaldur) og Arnar Jónsson ger-
ir það sem gert verður við vand-
ræöalegt hlutverk Dags Vestan
(það er hann sem er morguninn
sem rfs yfir Gæu, jarðmóður-
ina). Margrét Helga Jó-
annsdóttir á erfiðastan hlut
sem Gæa, og hefur ekki með öllu
auðnast að samlagast hlutverk-
inu. Það er eins og hUn sé ein-
hvern veginn þvinguð i leik sin-
um, taki of mikið á, en hinar rugl-
ingslegu ræður hennar undir lokin
eru heldur ekki beinlinis til að
hjálpa leikaranum að finna sig i
hlutverkinu.
Þó að Straumrof teljist tæplega
til afreksverka heimsbókmennt-
anna hlýtur það að teljast sérlega
ánægjulegur viðburður að okkur
skuli vera gefinn kostur á að sjá
þetta verk i jafn vandaðri og
fallegri uppsetningu og hér er á
ferðinni.
Sverrir llólniarsson.
Falið er enn
Eyjarfoldu
göfugan ástvin að geyma
að frelsarans fótstalli
fegurri heima
fallinn er faöir minn góði.
Hér liggur sofinn
i sorgarreiti
bliðastur barnahirðir.
í andvana ró
um eilifð sefur
ástrikur elskaður faðir.
Horfinn er Ur heimi
hann sem þráði
löngu lifi að lifa
Fram um aldur
og I annarra þágu
öllum deildi ævikröftum.
Slokknuð er á himni
heiðust stjarna
sem skærast og ljUfast lýsti
börnum.
Högg'við er enn
i ættarraðir
og undir ógrónar.
Heyri ég og hljóðan
Ur hafsins bárum
klökkan trega tón.
Horfi ég hjUpast
Hrannardætur
svörtu sorgarklæði.
Man ég ofvel
er ungan mig
þú með gjöfum gladdir.
öruggt athvarf
ætið átti
i þinum faðmi faliö.
Ein situr eftir
er avallt unnir
þú af heilum hug.
Höfði drUpir
að döggvotri hvilu
horfinna hvarmaljósa.
Hvað fær sefað
sorgmædda móður
og börn af grátekka buguð?
Minningin mæta
máttugrar hetju
ein fær harminum hnikað.
Ar mur.u liða
og að öldum verða
kynslóðir koma
kynslóðir hverfa.
En blómstrið bliða
á brjóstinu þinu
er vökva vinatár
varir um ókomin ár.
Vestm. 2. febr. ’77.
G.H. Tegeder.
Gerhard Diedrich Heinrich
Tegeder var fæddur i þorpinu
Wulsdorf i Þýskalandi 17. okt.
1911 og var þvi liðlega 65 ára er
hann lést i sjUkrahUsi Vestm.eyja
að morgni 21. des siöast liöinn.
Hann ólst upp i faömi fagurrar og
frjósamrar náttúru og lærði þvi
ungur þá göfugu list að yrkja
jörðina og gleöjast yfir uppsker-
unni af erfiði handa sinna, og þvi
sem skapari alls lifs færði honum
að launum.
Ungur lagði hann stund á skipa-
teikningar i borginni Bremerhav-
en, þar sem hann lifði ásamt for-
eldrum sinum og bræðrum. Faðir
hans vann við skipasmiöar og
voru störf þeirra þvl i nánum
tengslum.
Arið 1930 lagðist heimskreppan
eins og skuggi yfir heimaland
hans og uröu þvi flestir aö hætta
námi og fyrri störfum, og leita
annaö sér til lifsviðurværis.
Hafið varö hlutskipti margra
þeirra.og þann flokk fyllti Hein-
rich. 19 ára gamall réð hann sig á
togara er skyldi leita fanga á
fjarlægum miðum.
Þannig báru örlögin hann að
ströndum þessa lands, sem hann
átti eftir aö verja stærstum hluta
ævi sinnar i.
Eftir alvarlegt slys á hafi Uti i
júni 1933 var hann færður á land i
Vestm.eyjum og lagöur inn á
Arnardrang, sjUkrahUs Ólafs
heitins Lárussonar sem þá var
héraðslæknir I Eyjum. Eftir
aðeins 3ja mánaða veru i
Vestm.eyjum, hvarf hann aftur
til fyrri starfa á hafinu. En dvölin
hér i Eyjum hafði ekki einungis
fært honum. heilsu hans aftur,
heldur einnig þá gjöf sem er allra
gjafa dýrmætust, tryggan lifs-
förunaut, Sigurást Þórönnu
Guðmundsdóttur frá Háeyri I
Vestmannaeyjum.
Arin liðu, en styrktu jafnframt
þau OrjUfanlegu bönd sem þau
höfðu tengst, og árið 1938 gengu
þau að eigast i Þýsklandi. Þar
bjuggu þau um eins árs skeið en
héldu siðan til Vestmannaeyja til
sumardvalar. I september 1939
skall styrjöldin á og aftraöi þeim
utanferðar, sem þau höfðu ráð-
gert. Heinrich hóf þá atvinnu hér i
Eyjum og vann meðal annars hjá
tengdaföður sinum Guömundi
Jónssyni frá Háeyri, sem nU er
nýfallinn frá.
En skyndilega dró ský fyrir
sólu i lifi þeirra. Heinrich var
vegna þjóðernis sins tekinn hönd-
um þann l.ágúst 1940ogfluttur til
Bretlandseyja sem fangi. Þá stóð
tortimingartafl valdgráðugra
heimsvaldasinna sem hæst og
máttu einstaklingar sin litils
frammi fyrir slikum bölvaldi.
Dvaldi hann fyrst i stað i Skot-
landi við þröngan kost, en siðar
lengst af á eyjunni Mön undan
vesturströnd Englands. Þaöan
komst hann i fangaskiptum til
heimalands sins, þar sem hann
bjó siðustu ár útlegðarinnar.
Arið 1945 voru gerðar miklar
loftárasir á heimaborg hans
Bremerhaven sem og fleiri
þýskar borgir. Heinrich var þá
eins og svo oft réttur maður á
réttum stað sem hvergi hliföi
sjálfum sér. Honum tókst fyrir
snarræði og dugnaö að bjarga
móður sinni úr brennandi húsi
hennar, sem hafði orðið fyrir
sprengjuáras.
Nú dró að endalokum striösins,
en þrátt fyrir þaö auðnaðist hon-
um ekki að komast heim til Is-
lands fyrr en 1947. Þann 1. mai
það ár steig hann svo á land i
Vestmannaeyjum, eftir nær sjö
ára útlegð.
Allan þann tima sem hann var i
fangabúðunum biðu ástvinir hans
I mikilli óvissu og kviöa og án
nokkurra frétta um afdrif hans.
Þaö er á timum sem þessum,
þegar menn eru hrifsaðir frá
heimkynnum sinum og vinum
með blindu og ómennsku
hernaöarvaldi, þegar menn eru
fluttir i annan heimshluta, án
nokkurrar vitundar um veröandi
hlutskipti sitt, og með veika von
um heimkonu að fararnesti, þá
sést best hvern mann einstakling-
urinn hefur að geyma og hverju
trygglyndi hann býr yfir. Þaö
sýndi Heinrich er hann leitaði svo
ákaftheim I faímfjölskyldu sinnar,
fjölskyldu sem hann sjö árum áð-
ur hafði verið slitinn frá. Sýndi að
hann var sannarlega kjörinn til
aö gerast leiðtogi hennar á ný.
Eftir heimkomuna hóf Heinrich
aö stunda atvinnu hér i Eyjum.
Farnaðist honum allsstaöar vel,
hvort heldur var til sjós eðr
lands. Oft var honum falin
ábyrgðarstaöa og sýnt traust af
yfirboðurum sinum sem hann var
sannarlega verður. Siðustu
Framhald á bls. 18.
Leikfélag Reykjavikur
synir Straumrof eftir Hall-
dor Laxness
Leikstjóri
Brynja Benediktsdóttir
Leikmynd:
Steinþór Sigurösson
Straumrof á sér næsta ein
kennilega sögu og sérkennilega
stöðu i margbreytilegu lifsverki
Halldórs Laxness. Hann hljóp alll
i einu til og skrifaði þetta leikrit
stuðlan heilbrigðs kynlifs, en
fremur i lokin ódæðisverk i ör
væntingarfullri vissu þess að hUn
muni glata hinni nýfundnu ham-
ingju aftur. Stillega er verkið
natUraliskt, mjög I ætt við Strind-
berg, en atburðarásin er með
þeim hætti að hUn næstum þvi
sprengir natUralismann utan af
sér og er á næsta leiti við meló-
drama. Það er einhvern veginn
alltaf á mörkunum. hvort maður
geti tekið þetta fólk alvarlega eða
ekki.
Sverrir
Hólmarsson
skrifar
árið 1934, þegar hann var i miöj-
um kliöum að semja stórvirkið
Sjálfstætt fólk, og er dálítið
undarlegt til þess að hugsa að
þessi verk skuli samin á sama
tima af sama manni. Siðan var
verkið sett á svið i Iðnó. sýnt
fimm sinnum, vakti töluverða
hneykslun en litla aðdáun og
skilning. Það var prentað i ör-
smáu upplagi og hefur verið
einna minnst þekkt og lesið af
verkum skáldsins, nema hvað
ýmsir sem hafa komist i bók
þessa af tilviljun hafa lengi haft á
þvi sérkennilegt dálæti, þ.á m.
undirritaður.
Straumrof er eina verk Hall-
dórs utan Vefarans mikla sem
gerist alfarið i borgaralegu um-
hverfi, og fjallar raunar um fals
og lygar hins borgaralega sið-
gæðis og fjölskyldulifs. Gæa
Kaldan hefur látið grafa sig lif-
andi i kalkaðri gröf þessa siðgæð-
is, endurfæðist eina nótt fyrir til
Að óreyndu hefði ég sagt að það
væri ógerlegt að gera sannfær-
andi dramatiska sýningu Ur
Straumrofi, en hins vegar mæiti
gera Ur þvi bráðskemmtilegan
farsa um hlægileg gervivandamál
og tilfinningavafstur borgara-
stéttar sem leiðist. Ég er enn
þeirrar skoðunar að sU leið gæti
verið býsna skemmtileg, en verö
að játa að ég hal'ði rangt fyrir
mér um hitt, þvi að Brynju Bene-
diktsdóttur hefur tekist að gera
það sem fæstir bjuggust heid ég
- við, að fá áhorfandann til að taka
i alvöru mark á þessu fólki. Þetta
er töluvert mikið afrek og ber
hæfileikum Brynju fagurt vitni.
Sýningin er öll geysilega vönd-
uð og fáguö. Fyrsti þátturinn er
leikinn i eilitið yfirdrifnum hátið-
legum stil, fólk setur sig i stell-
ingar við pjanóið eða með Ijóða-
bók á susselonginum. Með hina
bráðsnjöllu leikmynd Steinþórs
að bakgrunni er hér dregin upp
Minningarorð
Gerhard Diedrich
Heinrich Tegeder