Vísbending - 14.01.2000, Blaðsíða 3

ISBENDING
Góðæri í ljósi reynslunnar
Þó rð u r Fri ðj ó n s so n
i hasfræðinjiur
\ ^
Mjúk lending er áberandi hugtak
í efnahagsumræðunni um
þessar mundir. Hugtakið er
augljóslega ættað úr flugmáli og felur í
sér ósk um þægileg ferðalok eftir langa
flugferð þar sem vel var veitt á báða
bóga. Er það að vonum því að flestum
er ljóst að góðærið sem ríkt hefur í
þjóðarbúskapnum er líklega senn á
enda. Ekki er þó sjálfsagt að erfiðir tímar
séu fram undan þótt vissulega sé ekki
unnt að útiloka það nú fremur en áður.
Til að mynda gæti óvenjulega mikill
hagvöxtur, vöxtur umfram jafnvægis-
vöxt, eins og verið hefur undanfarin ár,
minnkað úr 4-5 % í 2-3 % á ári og við það
gætum við ágætlega unað eftir
þensluskeiðið ef slíkum vexti fylgdi að
komið yrði í veg fyrir að verðbólga og
viðskiptahalli færu úr böndum. í þessu
felst óskin um mjúka lendingu.
Andstaðan er hins vegar brotlending,
kollsteypa, sem allir vilja komast hjá.
í þessu ljósi er fróðlegt að bera
saman góðærið nú og fyrri góðæri. Hvað
er líkt með þeim og hvað er ólíkt? Hvað
einkenndi fyrri hagvaxtarskeið og
hvernig lauk þeim? Er hægt að draga
lærdóm af reynslunni í þessum efnum
eða gilda önnur lögmál nú? Eru breyttir
tímar? Við skulum velta þessum
spumingum fyrir okkur hér á eftir. Lítum
fyrst á nokkrar mikilvægar staðreyndir
um góðærin, helstu hagvaxtarskeiðin, á
síðustu fjörutíu árum.
Góðæri nú og áður
Amyndum sem fylgja hér með er að
finna yfirlit um hagvöxt, verðbólgu,
atvinnuleysi og viðskiptajöfnuð á fimm
hagvaxtarskeiðum frá árinu 1960.
Myndirnar sýna að núverandi góðæri
er í sjálfu sér ekki einstakt þegar litið er
til hagvaxtar og hversu lengi það hefur
staðið. Hagvöxtur hefur reyndar verið
allnokkru minni nú en í fyrri góðærum
og lengd þess sker sig ekki úr. A hinn
bóginn er góðærið nú einstakt þegar
litið er á stöðu efnahagsmála í heild.
Þetta er eina tímabilið þar sem samtímis
hefur náðst góður árangur samkvæmt
öllum helstu mælikvörðum efnahags-
mála. Þannig hefur verið góður vöxtur
í hagkerfinu á sama tíma og stöðugleiki
og jafnvægi hefur ríkt. Þetta er með
öðrum orðum í fyrsta skipti sem árangur
á við það sem best gerist annars staðar
næst. I þessu felst sérstaða yfirstand-
andi hagvaxtarskeiðs.
Nú má auðvitað deila um skilgrein-
ingar. Hér er við það miðað að góðæri
telst hefjast þegar hagvöxtur verður
meiri en 3% og enda ef vöxtur er minni
en 3% tvö ár í röð eða ef afgerandi
samdráttur verður eitt ár á mælikvarða
landsframleiðslu eða þjóðartekna. Þetta
er gert til að rjúfa ekki hagvaxtarskeiðin
þótt einstök ár séu í slöku meðallagi,
eins og til dæmis 1995 og 1961. Jafnframt
er bæði litið til landsframleiðslu og
þjóðartekna. Þessi aðferð er að mínu
viti nógu nákvæm til að bera saman
umrædd tímabil í því samhengi sem hér
er gert.
Brotlending var reglan
En lítum nú á hvernig fyrri góðæri
hafa endað. Þar ber allt að sama
brunni: þau hafa öll endað með brot-
FIMM HAGVAXTARSKEIÐ FRA 1960
samanburður hagstœrða
Mynd 1. Hagvöxtur
(meðalvöxtur milli ára í %)
Mynd 2. Verðbólga
(meðalbreyting milli ára í %)
III
1960-66 1970-74 1976-81 1984-87 1994-99
%
50
45
40
35
30
25 -
20
15
10
5
0
I
1960-66 1970-74 1976-81 1984-87
Mynd 3. Atvinnuleysi
(hlutfall af mannafla)
Mynd 4. Viðskiptajöfnuður
(hlutfall af landsframleiðslu)
1960-66 1970-74
I 1
1976-81 1984-87 1994-99
3